Karoa 11
Inai be Dokona Dinadia!
1. Dahaka dainai haida ese tanobada ena oromana idia daradaralaia, to tanobada ai idia vara gaudia edia anina be edeseniai ita davaria diba?
TANOBADA be edena bamona ia dika ia lao ema bona hari ia dika momokani? Nega vairai dahaka do ia vara? Unai bamona oi henanadai vadaeni, a? Momo be tanobada ena oromana idia daradaralaia. Tuari, gorere, bona raskol karadia dainai nega vaira idia daradaralaia. Gavamani gunalaia taudia ese helaro namona idia henidia lasi. To hari inai nega ena dika ena badina be Dirava ese ena Hereva amo ia gwauraia, ita abia dae diba herevadia unai. Baibel ese ita ia hadibaia goevagoeva ita be inai tanobada ena oromana ena “nega ena dokona” lalonai ita noho.—2 Timoteo 3:1.
2. Iesu ena hahediba taudia ese ia be edena bamona idia nanadaia, bona ia be edena bamona ia haere henidia?
2 Iesu ese ena hahediba taudia edia henanadai haida ia haerelaia herevana mani oi laloa. Dina toi idia do noho ela bona ena mase dinana neganai, idia nanadaia, idia gwau: “Do oi giroa mai, bona tanobada [ena oromana] dokona danu, ena toana be dahaka?”a (Mataio 24:3) Ena haere lalonai, Iesu ese tanobada dekenai do idia vara gaudia ia herevalaia, do idia hahedinaraia goevagoeva inai tanobada oromana dikana ena dokona dinadia be idia ginidae vadaeni.
3. Dahaka dainai tanobada ia dika ia lao, Iesu ia lohia matamaia neganai?
3 Karoa 10 ese ia hahedinaraia bamona, nega herevadia Baibel lalonai ita tahua dainai, ita laloa Dirava ena Basileia be ia lohia matamaia vadaeni. To, dahaka dainai tanobada be ia namo ia lao lasi, to ia dika ia lao? Unai ese ia hahedinaraia goevagoeva Dirava ena Basileia ia lohia matamaia vadaeni. Badina be, Salamo 110:2 (NW) ia gwau, Keriso be ‘ena inai taudia bogaragidiai do ia lohia.’ King dagina be guba lalonai ia abia murinai ia karaia karana ginigunana be, Satani bona ena aneru dikadia ia negea diho tanobada kahirakahira dekenai. (Apokalupo 12:9) Unai dainai dahaka ia vara? Apokalupo 12:12 ese ia perovetalaia gauna ia vara: “Tanobada bona davara, madi o, nega dika bada do umui davaria! Badina be Satani ese umui dekenai ia lao vadaeni, mai ena badu dikadika. Ia badu, badina ia diba iena nega be ia kwadogi sibona.” Hari ita be unai ‘nega kwadogina’ lalonai ita noho.
4. Dokona dinadia gaudia haida be dahaka dahaka, bona dahaka idia hahedinaraia? (Maua itaia.)
4 Unai hegeregerena, idia ese Iesu be do ia ginidae vadaeni negana bona tanobada ena oromana ena dokona edia toana be ia idia nanadailaia neganai, ia ese lalo-hekwarahi gaudia ia herevalaia. Unai toa ena kahana idauidau herevadia be maua lalonai, rau 102 ai. Ia hahedinaraia, Keristani aposetolo taudia Paulo, Petero, bona Ioane ese dokona dinadia gaudia ma haida idia gwauraia. Momokani, toa ena kahana momo bona dokona dinadia gaudia momo be lalo-hekwarahi gaudia, to unai peroveta herevadia edia anina idia vara dainai, ita diba inai tanobada ena oromana dikana ena dokona be kahirakahira. Vadaeni, dokona dinadia gaudia badadia mani ita tahua.
DOKONA DINADIA GAUDIA
5, 6. Tuari bona hitolo bada perovetalaia herevadia edia anina be edena bamona idia vara noho?
5 “Bese ta ese do ia toreisi, bese ta do ia tuari henia. Bona basileia ta ese do ia toreisi, basileia ta do ia tuari henia.” (Mataio 24:7; Apokalupo 6:4) Buka torea tauna Ernest Hemingway ia gwau Tanobada Ibounai Tuarina Ginigunana be “ala-ala kava karana bada hereana, ala-ala gunadia iboudiai ia hereaia.” Buka ladana The World in the Crucible—1914-1919 be ia gwau, unai be “tuari karaia dalana matamatana; gavamani ese edia bese taudia edia goada ibounai be tuari lalonai idia gaukaralaia negana ginigunana be unai. Ena daudau, ena siahu, bona ena bada ese tuari gunadia iboudiai edia idia hereaia.” Bena Tanobada Ibounai Tuarina Iharuana ia vara, ena dika ese ginigunana ena ia hereaia momokani. Histori ena profesa ta Hugh Thomas be ia gwau, idia hanai vadaeni laganidia 90 bamona lalodiai, “masinigan, tanika, B-52, niuklia bomu, bona, dokonai, misaili, be mai edia siahu bada. Unai nega lalonai idia karaia tuaridia edia ala-ala bona hadikaia karadia be bada herea, nega gunadia ai idia karaia tuaridia iboudiai idia hereaia.” Cold War ia ore murinai, tuari gaudia negea dalana idia herevalaia momo. To, ripoti ta lalonai idia gwau bema edia gwauhamata hegeregeredia niuklia bomu haida do idia hadikaia, 10,000 bona 20,000 padadiai be do idia noho—edia siahu ese Tanobada Ibounai Tuarina Iharuana lalonai idia tuarilaia gaudia edia siahu be nega 900 ia hanaia.
6 “Hitolo bada do ia vara.” (Mataio 24:7; Apokalupo 6:5, 6, 8) Lagani 1914 amo ema bona hari, hitolo bada negadia 20 bamona idia vara. Idia vara gabudia haida be Bangladesh, Burundi, Cambodia, China, Ethiopia, Greece, India, Nigeria, Russia, Rwanda, Somalia, bona Sudan. To nega haida hitolo bada idia vara be aniani dekenai idia dabu dainai lasi. Orea ta, biru gaukarana stadilaia taudia bona bisinesi stadilaia taudia, be idia gwau: “Idia hanai laganidia lalodiai tanobada taudia idia momo daekau metairametaira, to edia bese edia aniani be ia bada ia lao haraga. To taunimanima milioni 800 be idia ogogami momokani dainai, . . . aniani idia hoia diba lasi edia hitolo haorea totona.” Politikol karadia danu ese hitolo bada idia havaraia. Toronto Iunivesiti ena Profesa Abdelgalil Elmekki ese bese rua ia herevalaia, aniani momo be idau tanodia dekenai idia siaia lao lalonai, sibodia edia tano taudia be idia hitolo mase. Toana be edia gavamani ese edia tuari durudia totona moni be idau tanodia amo do idia abia dalana be idia laloa bada, sibodia edia tano taudia ubudia karana idia laloa maragi. Unai dainai Profesa Elmekki ia laloa nega momo hitolo bada be “aniani hariharilaia daladia bona gavamani edia palani dainai” ia vara.
7. Hari inai negai daihanai goreredia be edena bamona?
7 ‘Ta ta dekenai do idia hanaia goreredia.’ (Luka 21:11; Apokalupo 6:8) Lagani 1918 bona 1919 lalonai Spanish influenza gorerena ese taunimanima milioni 21 ia hamasea. A. A. Hoehling be ena buka ladana The Great Epidemic lalonai ia gwau: “Taunimanima momo herea ia hamasea haraga, tanobada dekenai guna idia vara goreredia iboudiai be ia ese ia hereaia.” Hari inai negai, gorere dikadia idia vara badabada. Lagani ta ta ai, kensa ese taunimanima milioni ima ia hamasea, kukuri ranu goreredia ese maragidia milioni toi mai kahana ia hamasea, bona TB ese milioni toi ia hamasea. Huahua goreredia ese maragidia milioni toi mai kahana ia hamasea, lagani ima idia do abia lasi taudia unai. Bona taunimanima bilioni rua mai kahana—tanobada taudia iboudiai rua rua amo ta ta—be ranu mirona bona toilet dikadia dainai idia gorere. AIDS gorerena dainai, doketa idia diba, ena be gau momo idia kwalimulaia, to daihanai goreredia idia haorea diba lasi.
8. Edena dala ai taunimanima be ‘moni idia mataganigani henia’?
8 “Moni do idia mataganigani henia.” (2 Timoteo 3:2) Tanobada hegegemadai, toana be taunimanima ese moni idia mataganigani henia bada. Pei bada idia abia o kohu momo idia gogoa dainai, idia gwau idia “kwalimu.” Hoihoi herevadia halasia oreana ta ena gunalaia hahinena ta ia gwau: “Moni bona kohu ura henia urana ese America taudia do ia doria noho . . . bona bisinesi idia goadalaia besedia ma haida danu.” Oi noho gabuna dekenai unai ia vara noho, a?
9. Tama sina kamonai henidia lasi karana be edena bamona?
9 “Edia tamana bona sinana do idia kamonai henia lasi.” (2 Timoteo 3:2) Hari inai negai, tama sina, tisa, bona ma haida idia itaia diba, memero kekeni momo ese idia matauraidia lasi bona idia kamonai henidia lasi. Reana unai memero kekeni haida be edia tamadia sinadia edia kara kereredia dainai idia gwau-edeede, o reana edia kara idia tohotohoa. Memero kekeni, sikuli, taravatu, tomadiho, bona edia tamadia sinadia idia abidadama henidia lasi bona idia gwau-edeede henidia taudia unai, be idia momo daekau. Tisa ta, nega daudau ia gaukara, be ia gwau: “Toana be idia be gau ta idia matauraia lasi.” To Dirava idia gari henia memerodia bona kekenidia momo edia kara be namo herea.
10, 11. Dahaka ese ia hamomokania taunimanima idia dagedage bona lalokau idia diba lasi?
10 “Dagedage.” (2 Timoteo 3:3) Inai hereva be Greek gado herevana ta ida idia hahegeregerea, ena anina be ‘idia hamanadaia lasi gauna, mai ena hebogahisi lasi.’ Momokani, hari inai negai idia dagedage taudia momo be unai bamona! Niuspepa ta ena edita ia gwau: “Mauri be hadikaia karadia bona ala-ala karadia dika rohorohodia amo ia honu dainai, lalo-auka tauna sibona mo ese niusi ia duahia diba.” Sekuriti biaguna ta ia gwau memero kekeni be edia kara ena anina idia laloa lasi. Ma ia gwau: “Edia lalohadai be inai, ‘Lau diba lasi dahaka be kerukeru do ia vara. Lau ura gauna be hari dina do lau abia.’ ”
11 “Lalokau do idia diba lasi.” (2 Timoteo 3:3) Inai hereva be Greek gado herevana ta ida idia hahegeregerea; ena anina be “hebogahisi lasi, dagedage,” bona ia hahedinaraia “famili edia lalokau be lasi.” (The New International Dictionary of New Testament Theology) Oibe, ena be famili edia ruma lalodiai lalokau ia bada be namo, to ruma momo lalodiai unai be lasi. Momo ese edia adavana, o edia natudia, o edia tamadia sinadia burukadia idia dagedage henia. Unai idia tahua oreana ta be ia gwau: “Taunimanima edia dagedage karadia—ta ese ma ta ia pataia, o ia doria auka, o ia gwadaia, o ia pidia—unai kara be famili lalodiai idia vara momo.”
12. Dahaka dainai ita gwau diba taunimanima ese Dirava badinaia karana be toana sibona idia hahedinaraia?
12 “Dirava badinaia kara be toana sibona do idia hedinaraia, to iena anina momokani do idia negea.” (2 Timoteo 3:5) Baibel be mai ena siahu taunimanima edia mauri do ia haidaua bona hanamoa. (Efeso 4:22-24) To, hari inai negai momo ese edia kara dikadia, Dirava habadua karadia, be edia tomadiho amo idia hunia. Koikoi, henaohenao, bona matabodaga karadia be tomadiho gunalaia taudia momo ese idia gwauraia dika lasi. Tomadiho oreadia momo ese lalokau idia harorolaia to tuari idia durua. Magasin ladana India Today lalonai, edita ia gwau: “Atai Herea Diravana ena ladanai taunimanima ese ma taunimanima haida idia kara dika rohoroho henidia.” Momokani, vanegai ala-ala bada herea tuaridia ruaosi—Tanobada Ibounai Tuaridia Ginigunana bona Iharuana— be Kerisendom bogaraginai idia matamaia.
13. Dahaka ese ia hahedinaraia tanobada idia hadikaia noho?
13 “Tanobada idia hadikaia.” (Apokalupo 11:18) Tano idauidau edia saiens taudia 1,600 mai kahana, idia 104 be Nobel Prize idia abia vadaeni taudia, ese saiens taudia edia orea ta ladana Union of Concerned Scientists (UCS) ena hereva idia hamomokania; unai hereva be inai: “Taunimanima idia rakalaia noho dalana ena dokona be tanobada do idia hadikaia ore. . . . Nega daudau lasi unai dika amo raka siri dalana do ia ore.” Unai ripoti be ma ia gwau, reana taunimanima ese mauri hadikaia karadia amo “tanobada do idia haidaua vaitani dainai, mauri gaudia be ia dekenai do idia mauri diba lasi, hari idia mauri hegeregerena.” Ozone idia hamaragia, ranu idia hamiroa, uda idia haoredia, tano ena namo idia haorea, bona animal besedia bona ava bona au oreadia momo idia haorea; unai kerere iboudiai do idia hamaoromaoroa toho haraga be namo. UCS oreana be ma ia gwau, “Mauri gaudia be mauri gaudia idaudia dainai idia mauri diba dalana ita lalo-pararalaia momokani lasi; bema ita haidaua kava, reana do ita hadikaia ore.”
14. Edena bamona oi hamomokania diba Mataio 24:14 ena anina be iseda nega lalonai ia vara noho?
14 “Basileia ena Sivarai Namona be tanobada ibounai dekenai do idia harorolaia.” (Mataio 24:14) Iesu ia gwau unai sivarai be tanobada ibounai lalonai do idia harorolaia, bese iboudiai hadibaia totona. Dirava ese ia durudia bona ia hanamodia dainai, Iehova ena Witness taudia milioni momo ese hora bilioni momo be inai haroro gaukarana bona taunimanima be hahediba taudia ai halaodia gaukarana lalodiai idia haorea. (Mataio 28:19, 20) Oibe, idia diba, bema sivarai namona idia harorolaia lasi, idia be mai edia kerere rara dekenai. (Esekiela 3:18, 19) To, idia moale bada, badina be lagani ta ta iboudiai taunimanima tausen momo ese Basileia sivaraina idia abia dae bona Keristani taudia momokanidia ai idia lao; anina be, Iehova ena Witness taudia ai idia lao. Iehova ena hesiai idia lao henia lalonai taunimanima be Dirava idia dibaia totona idia hadibadia; unai be hahenamo bada hereana idia dekenai. Inai sivarai namona be tanobada ibounai lalonai do idia harorolaia murinai, inai tanobada ena oromana dikana ena dokona do ia ginidae.
TOA DAINAI, KARA OI KARAIA BE NAMO
15. Inai tanobada ena oromana dikana be edena bamona do ia doko?
15 Inai tanobada ena oromana be edena bamona do ia doko? Baibel ese “hisihisi bada herea” ia gwauraia, ena matamana ai tanobada ena politikol oreadia ese “Babulonia badana,” tanobada ibounai ena tomadiho koikoi basileiana, do idia tuari henia. (Mataio 24:21; Apokalupo 17:5, 16) Iesu ia gwau, unai neganai “dina be do ia dibura, hua danu do ia diari lasi, hisiu guba dekena amo do idia moru, bona guba dekenai idia noho siahu gaudia do idia mareremarere.” (Mataio 24:29) Reana guba gaudia korikoridia ia gwauraia unai. To tomadiho oreadia edia ladana bada taudia edia kara dika do idia hedinarai bena do idia haoredia. Bena Satani, iena ladana ta be “Goga, Magoga tano tauna,” be ia hakererea vadaeni taudia amo Iehova ena orea taudia do ia tuari henia badabada. To, Dirava ese do ia hamauridia dainai, Satani do ia kwalimu lasi. (Esekiela 38:1, 2, 14-23) “Hisihisi badana” do ia bada ia lao, ela bona Aramagedono lalonai ia guguru, “Siahu Ibounai Diravana ena Dina Badana” tuarina do ia vara. Satani ena tanobada oreana do ia haorea vaitani, bena hahenamo hanaihanai be roho mauri taudia dekenai do idia aru lao diba.—Apokalupo 7:9, 14, NW; 11:15; 16:14, 16; 21:3, 4.
16. Dahaka dainai ita diba dokona dinadia gaudia perovetalaia herevadia edia anina be iseda nega lalonai idia vara?
16 Dokona dinadia edia toana idia gwauraia peroveta herevadia edia anina haida be reana nega idaudia ai idia vara, to iboudiai idia vara hebou neganai, iseda nega idia makaia momokani. Haheitalai ta be inai: Taunimanima ta ena imana kwakikwakina ena toana mai ena laini idauidau be unai tau sibona mo ena, ia be ma ta ena lasi. Unai hegeregerena, dokona dinadia be sibodia mai edia maka edia oromana, unai maka be unai dina lalodiai idia vara gaudia. Unai maka edia “oromana” be nega idauna ta ena ida idia hegeregere diba lasi. Inai danu, Baibel ese ia hahedinaraia Dirava ena guba Basileiana be hari ia lohia noho. Unai ibounai ita laloa dainai, ita diba momokani dokona dinadia be inai. Baibel ese danu ia hamomokania, inai tanobada ena oromana dikana be kahirakahira do idia hadikaia ore.
17. Ita diba inai be dokona dinadia dainai, namona be unai ese ita ia ha-uraia, edena bamona do ita kara totona?
17 Gau momo ese idia hahedinaraia inai be dokona dinadia dainai, edena bamona do oi kara? Mani inai oi laloa: Bema lai dikana ta be kahirakahira do ia vara, kara haida ita karaia haraga, dika do ita davaria garina. Vadaeni, Baibel ena peroveta herevadia dainai kara do ita karaia be namo. (Mataio 16:1-3) Ita diba goevagoeva ita be inai tanobada ena oromana ena dokona dinadia lalodiai ita noho. Namona be unai ese ita do ia ha-uraia, iseda kara kereredia do ita hamaoromaoroa, Dirava ese ita do ia lalo-namo henia totona. (2 Petero 3:3, 10-12) Iesu be sibona ia gwauraia hahemauri dalana, ia gwau: “Do umui naria namonamo, aniani bona kekero muramura bona tanobada ena laloa metau momo gaudia ese emui lalona do idia guia garina, vadaeni Lohiabada ena Dina do ia mai haraga, umui hegaegae lasi garina. Badina be unai Dina be tanobada latanai idia noho taunimanima ibounai dekenai do ia ginidae. Unai dainai, do umui naria, bona nega ibounai do umui guriguri, vadaeni inai dika ibounai dekena amo do umui heau mauri, vadaeni Taunimanima ena Natuna ena vairana dekenai do umui gini.”—Luka 21:34-36.
[Footnotes]
a Baibel haida lalodiai inai hereva “tanobada” sibona idia torea, to “tanobada ena oromana” idia torea lasi. W. E. Vine be ena Expository Dictionary of New Testament Words lalonai ia gwau Greek gado herevana ai·onʹ “ena anina be nega ta, ena lata idia gwauraia lasi negana unai, eiava nega ta, ia lalonai idia vara gaudia hegeregeredia idia gwauraia negana unai.” Parkhurst ese ena Greek and English Lexicon to the New Testament (rau 17) lalonai ai·oʹnes be Heberu 1:2 ai idia gaukaralaia dalana ia gwauraia, ia gwau ena anina ta be “inai nega ena oromana.” Unai dainai inai hereva “oromana” be guna Greek gado ai idia torea herevana hegeregerena.
EMU DIBA OI TOHOA
Baibel ia gwau Keriso do ia lohia matamaia neganai dahaka be tanobada ai do ia vara?
Dokona dinadia gaudia haida be dahaka dahaka?
Dahaka dainai oi abia dae vaitani inai be dokona dinadia?
[Box on page 102]
DOKONA DINADIA GAUDIA HAIDA
• Tuari bada hereadia.—Mataio 24:7; Apokalupo 6:4.
• Hitolo bada.—Mataio 24:7; Apokalupo 6:5, 6, 8.
• Daihanai goreredia.—Luka 21:11; Apokalupo 6:8.
• Taravatu utua karadia momo.—Mataio 24:12.
• Tanobada idia hadikaia.—Apokalupo 11:18.
• Tano ia mareremarere.—Mataio 24:7.
• Metau dikadia momo.—2 Timoteo 3:1.
• Moni idia mataganigani henia.—2 Timoteo 3:2.
• Tama sina idia kamonai henidia lasi.—2 Timoteo 3:2.
• Lalokau be lasi.—2 Timoteo 3:3.
• Lebulebu karadia idia ura henia bada, Dirava idia ura henia maragi.—2 Timoteo 3:4.
• Idia haheauka diba lasi.—2 Timoteo 3:3.
• Kara namo idia ura henia lasi.—2 Timoteo 3:3.
• Idia laloa lasi dika do ia vara.—Mataio 24:39.
• Dokona dinadia herevadia idia kirikirilaia.—2 Petero 3:3, 4.
• Dirava ena Basileia be tanobada hegegemadai idia harorolaia.—Mataio 24:14.
[Full-page picture on page 101]