Դասակարգային խտրականության խնդիրները
«Հավասարութունը թերեվս մարդու իրավունքն է, սակայն աշխարհում ոչ մի ուժ երբեք չի կարողանա այն իրականություն դարձնել»։
Այսպես է ասել 19–րդ դարի ֆրանսիացի վիպագիր Օնորե դը Բալզակը։ Իսկ դուք ի՞նչ կասեիք։ Համաձա՞յն եք նրա հետ։ Շատերը ինքնաբերաբար հասկանում են, որ դասակարգային խտրականություն դնելը սխալ է։ Բայց արի ու տես, որ նույնիսկ հիմա՝ 21–րդ դարում, հասարակությունը դեռ շարունակում է բաժանված մնալ տարբեր սոցիալական խավերի։
ԴԱՍԱԿԱՐԳԱՅԻՆ խտրականության հարցը մտահոգում էր նաև Միացյալ Նահանգների պրեզիդենտ Կալվին Քուլիջին (1923–1929 թթ.), որը խոսել է «բոլոր տեսակի վերնախավերի վերջնական վերացման» մասին։ Սակայն, Քուլիջի պրեզիդենտությունից մոտ 40 տարի անց Քերների հանձնաժողովը, որի ստեղծման նպատակը տարբեր ռասաների միջև փոխհարաբերությունների խնդրի հետազոտությունն էր, մտավախություն հայտնեց, որ Միացյալ Նահանգները անխուսափելիորեն բաժանվելու են երկու հասարակությունների՝ «սև» և «սպիտակ», որոնք իրարից անջատ և անհավասար են լինելու։ Ոմանք պնդում են, որ վերոհիշյալ կանխատեսությունն արդեն իրականություն է դարձել, և որ այդ երկրում «տնտեսական ու ռասայական անդունդը» գնալով մեծանում է։
Սակայն, ինչո՞ւ է այդքան դժվար կյանքի կոչել հավասարության գաղափարը։ Հիմնական պատճառը մարդու բնույթն է։ ԱՄՆ–ի Կոնգրեսի նախկին անդամ Վիլյամ Ռանդոլֆ Հերսթը մի անգամ ասաց. «Բոլոր մարդիկ առնվազն մի հարցում հավասար են ստեղծված՝ անհավասար լինելու ցանկությամբ»։ Այսի՞նքն... 19–րդ դարի ֆրանսիացի դրամատուրգ Անրի Բեքը երևի թե ավելի պարզ է արտահայտել այդ միտքը՝ ասելով. «Հավասարության հասնելը դժվար է, քանի որ մենք ցանկանում ենք հավասարվել միայն վերադասներին»։ Այլ կերպ ասած՝ մարդիկ ուզում են հավասար լինել միայն նրանց, ովքեր ավելի բարձր դիրք են գրավում հասարակության մեջ, սակայն բոլորը չէ, որ պատրաստ են սահմանափակել իրենց արտոնություններն ու առանձնաշնորհումները, որպեսզի հավասարվեն նրանց, ում իրենցից ցածր են համարում։
Անցյալում մարդիկ մեխանիկորեն էին դառնում այս կամ այն դասակարգի ներկայացուցիչ՝ ծնվելով որպես ռամիկներ, արիստոկրատիայի ներկայացուցիչներ կամ նույնիսկ թագավորական ընտանիքի անդամներ։ Որոշ վայրերում մինչև հիմա էլ այդպես է։ Սակայն այսօր շատ երկրներում մարդու ֆինանսական հնարավորություններով է որոշվում՝ նա բարձր, միջին, թե ցածր խավի ներկայացուցիչ է։ Դասակարգային պատկանելիությունը որոշելու ուրիշ գործոններ էլ կան. օրինակ՝ ռասան, կրթությունը, գրագիտությունը, իսկ որոշ վայրերում էլ՝ սեռական պատկանելիությունը (կանայք ավելի ցածր են համարվում)։
Հույսի նշո՞ւյլ
Մարդու իրավունքների պաշտպանությանը վերաբերող օրենսդրության շնորհիվ լուծվել են իհարկե դասակարգային խտրականության հետ կապված որոշ խնդիրներ։ Օրինակ՝ Միացյալ Նահանգներում օրենքներ են ընդունվել ռասայական խտրականության դեմ, Հարավային Աֆրիկայում օրենքի ուժից զրկվել է Ապարտեիդը, իսկ գրեթե ամբողջ աշխարհում ստրկությունը, որն այնուամենայնիվ դեռ գոյություն ունի, անօրինական է ճանաչվել։ Նաև դատավճիռներ են կայացվել, որոնց շնորհիվ ճանաչվել է որոշ բնիկ ժողովուրդների՝ իրենց երկիրն ունենալու իրավունքը, իսկ խտրականության դեմ ընդունված օրենքները ապահովել են որոշ ցածր խավերի ազատությունը։
Սակայն կարելի՞ է արդյոք այս ամենից եզրակացնել, որ դասակարգային խտրականությունն անհետանում է։ Իրականում ո՛չ։ Թեև դասակարգային խտրականության արտահայտման որոշ ձևեր այժմ թուլացել են, սակայն հայտնվել են նորերը։ «Դասակարգային պայքարը ինֆորմացիայի դարում» գրքում ասվում է. «Այսօր, ըստ երևույթին, տեղին չէր լինի մարդկանց բաժանել կապիտալիստական և բանվոր դասակարգերի, քանի որ այս մեծ դասերը մասնատվել են ավելի փոքր, վայրագ խմբերի» («Class Warfare in the Information Age»)։
Մի՞թե դասակարգային պատկանելիությունն ընդմիշտ բաժանելու է մարդկանց։ Հաջորդ հոդվածից պարզ կդառնա, թե ստեղծված իրավիճակից դուրս գալու ինչ հույսեր կան։