Փյունիկյան դարաշրջանի գլուխգործոց. «Թարսիսի նավեր»

«Թարսիսի նաւերը քու առուտուրիդ համար կը պտըտէին» (ԵԶԵԿԻԷԼ 27։25, ԱԱ)

ԹԱՐՍԻՍԻ նավերը Սողոմոն թագավորին հարստացրին։ Այդ նավերը կառուցող մարդկանց շնորհիվ հունարեն ու լատիներեն այբուբենները ստացան իրենց վերջնական տեսքը։ Նրանք նաև հայտնաբերեցին Բիբլոս քաղաքը, որի անունն է կրում աշխարհի ամենաազդեցիկ գիրքը։

Ովքե՞ր կառուցեցին Թարսիսի նավերը։ Ինչպե՞ս դրանք ստացան իրենց անունը։ Այս նավերի հետ կապված պատմությունն ինչպե՞ս է հաստատում Աստվածաշնչի ճշգրտությունը։

Միջերկրական ծովի տերերը

Թարսիսի նավերը կառուցել են փյունիկեցիները։ Նրանք Քրիստոսից դեռ դարեր առաջ արդեն ճանաչված էին որպես հմուտ նավաստիներ։ Նրանց հայրենիքը գտնվում էր ծովի երկայնքով ձգվող մի նեղ հատվածում, որն իր տարածքով մոտավորապես համապատասխանում է ժամանակակից Լիբանանին։ Մյուս ազգերը ապրում էին այդ տարածքի հյուսիսային, արևելյան և հարավային մասերում։ Իսկ արևմուտքում հսկայական Միջերկրական ծովն էր։ Փյունիկեցիները ակնկալում էին մեծ շահույթ ստանալ՝ առևտրական կապեր հաստատելով Միջերկրական ծովի ափերին ապրող մարդկանց հետ։

Փյունիկեցի նավաստիները ժամանակի ընթացքում կառուցեցին մի առևտրական նավատորմ։ Ու մինչ շահույթն ավելանում էր, իսկ տեխնիկան զարգանում, նրանք ավելի մեծ նավեր էին կառուցում, որոնցով երկար ճանապարհորդություններ էին կատարում։ Երբ հասան Կիպրոս, Սարդինիա, Բալեարյան կղզիներ, նրանք ուղղություն վերցրին դեպի հյուսիսային Աֆրիկայի արևմտյան հատվածի ափամերձ տարածք և այդտեղից էլ մինչև Իսպանիայի մերձափնյա շրջանները (տե՛ս քարտեզը)։

Թարսիսի նավաշինարարները կառուցում էին հարյուր ոտնաչափ երկարություն ունեցող նավեր։ Այս նավերը, ըստ երևույթին, կոչվեցին «Թարսիսի նավեր», քանի որ նրանք Փյունիկիայից անցնում էին 4 000 կիլոմետր մինչև հարավային Իսպանիա՝ հավանաբար Թարսիսa։

Փյունիկեցիները նպատակ չունեին ղեկավարելու աշխարհը, բայց ուզում էին աշխարհի միջոցով հարստանալ։ Իրենց նպատակին հասնելու համար նրանք հիմնեցին առևտրական ավաններ։ Արդյունքում դարձան Միջերկրական ծովի տերերը։

Միջերկրական ծովից այն կողմ

Շահույթը մեծացնելու նպատակով փյունիկեցիները նավարկեցին դեպի Ատլանտյան օվկիանոս։ Նրանց նավերը հասան մինչև Իսպանիայի հարավային ափերը՝ Տարտես կոչվող տարածքը։ Մ.թ.ա մոտ 1 100 թ.–ին նրանք հայտնաբերեցին Գադիր քաղաքը, որն այժմ հայտնի է Կադիս (Իսպանիա) անվամբ։ Այն դարձավ Արևմտյան Եվրոպայի ամենախոշոր քաղաքներից մեկը։

Փյունիկեցիները վաճառում էին աղ, գինի, չորացրած ձուկ, եղևնափայտ, սոճու բնափայտ, մետաղյա իրեր, ապակի, զարդեր, բարձրորակ վուշ, հագուստներ՝ ներկված հայտնի Տյուրոսի ծիրանիով։ Իսկ ի՞նչ թանկարժեք բաներ էին առաջարկում իսպանացիները այդ ամենի փոխարեն։

Հարավային Իսպանիան դարձել էր Միջերկրական ծովի՝ արծաթի և ուրիշ թանկարժեք մետաղների մատակարարը։ Տյուրոսի՝ Փյունիկիայի գլխավոր նավահանգստի վերաբերյալ Եզեկիել մարգարեն գրել է. «Դու առևտուր էիր անում Իսպանիայում, գնում էիր արծաթ, երկաթ, անագ և վճարում քո ընտիր ապրանքներով» (Եզեկիէլ 27։12, «Ժամանակակից անգլերեն թարգմանություն»)։

Փյունիկեցիները Գվադալքվիվիր գետի մոտակայքում՝ Կադիսից ոչ հեռու, հայտնաբերեցին հանքանյութերի անսպառ աղբյուր։ Բարձրորակ հանքանյութերը մոտ 3 000 տարուց ի վեր արդյունահանում են այս տարածքից, որն այժմ կոչվում է Ռիո Թինտո։

Փյունիկիայի և Իսպանիայի միջև եղած ամուր առևտրական կապերի շնորհիվ իսպանացիների արծաթի առևտուրը ամբողջությամբ փյունիկեցիների ձեռքում էր։ Արծաթը հեղեղի պես լցվում էր Փյունիկիա և հասնում նույնիսկ մոտակա Իսրայել։ Սողոմոն թագավորը Փյունիկիայի Քիրամ թագավորի հետ ծովային առևտրով էր զբաղվում։ Այդ պատճառով արծաթը Սողոմոնի օրերում «մի բան չէր համարվում» (Գ Թագաւորաց 10։21)b։

Չնայած փյունիկեցիները հմուտ առևտրականներ էին, սակայն նրանք դաժան էին։ Ասում են, որ նրանք երբեմն խաբեությամբ մարդկանց նավ էին բարձրացնում՝ իբրև թե ապրանքներ ցույց տալու, իսկ հետո ծառա էին դարձնում։ Երբեմն էլ դավաճանում էին իրենց նախկին առևտրական գործընկերներին՝ իսրայելացիներին, և վաճառում նրանց։ Այդ պատճառով էլ Իսրայելի մարգարեները կանխագուշակեցին փյունիկյան Տյուրոս քաղաքի կործանումը։ Այս մարգարեությունները կատարվեցին մ.թ.ա. 332 թ.–ին Ալեքսանդր Մակեդոնացու կողմից (Յովէլ 3։6; Ամովս 1։9, 10)։ Փյունիկյան դարաշրջանն ավարտված էր։

Փյունիկեցիների թողած ժառանգությունը

Փյունիկեցի առևտրականները, ինչպեսև բոլոր հմուտ գործարարները իրենց գործարքները գրավոր կերպով էին հաստատում։ Նրանց այբուբենը շատ նման էր հին հրեաների այբուբենին, և շատ մարդիկ տեսնում էին փյունիկեցիների այբուբենի առավելությունները։ Աննշան փոփոխություններ կատարելուց հետո ստեղծվեց հունարեն այբուբենը։ Վերջինս էլ իր հերթին նպաստեց լատինական գրերի ստեղծմանը։ Այսօր այդ այբուբենն ամենագործածականն է։

Ավելին, փյունիկյան հայտնի Բիբլոս քաղաքը դարձավ պապիրուսների տարածման կենտրոն։ Այս պապիրուսների հիման վրա հետագայում ստեղծվեց թուղթը, իսկ ավելի ուշ՝ գիրքը։ Հետաքրքիր է, որ աշխարհի ամենատարածված գրքի՝ Աստվածաշնչի անունը շատ լեզուներում ծագում է «Բիբլոս» բառից։ Փաստորեն, փյունիկեցիների և նրանց նավերի մասին պատմական արձանագրությունը վստահեցնում է, որ Աստվածաշունչը հավաստի տեղեկություններ է պարունակում։

[ծանոթագրություններ]

[Քարտեզ 27–րդ էջի վրա]

(Ամբողջական տեքստի համար տե՛ս հրատարակությունը)

ՓՅՈՒՆԻԿԻԱՅԻ ԱՌԵՎՏՐԻ ՈՒՂԻՆԵՐԸ

ԻՍՊԱՆԻԱ

ՏԱՐՏԵՍ

Գվադալքվիվիր գետ

Գադիր

Կորսիկա

Բալեարյան կղզիներ

Սարդինիա

Սիցիլիա

Կրետե

Կիպրոս

Բիբլոս

Տյուրոս

ՄԻՋԵՐԿՐԱԿԱՆ ԾՈՎ

Եսիոն–Գաբեր

Կարմիր ծով

ԱՖՐԻԿԱ

[նկար 27–րդ էջի վրա]

Մետաղադրամ, որը պատկերում է մ.թ.ա. 3–4-րդ դարերի փյունիկյան մի նավ

[նկար 27–րդ էջի վրա]

Փյունիկյան մի գաղթավայրի մնացորդները (Իսպանիա, Կադիս)

[նկար 26–րդ էջի վրա թույլտվությամբ]

Museo Naval, Madrid

[նկար 27–րդ էջի վրա թույլտվությամբ]

Coin: Museo Arqueológico Municipal. Puerto de Sta. María, Cádiz; remains: Yacimiento Arqueológico de Doña Blanca, Pto. de Sta. María, Cádiz, España