Պատասխանը փնտռել

ԵԹԷ անդադար գէշ լուրեր լսելով կը մտահոգուիս եւ կը վախնաս, առանձին չես։ 2014–ին, Պարաք Օպաման, որ այն ատեն Միացեալ Նահանգներու նախագահն էր, ըսաւ որ երբ շատեր թերթերուն մէջ գէշ լուրեր կարդան, կ’եզրակացնեն որ կարծես «աշխարհը շատ արագ կը դառնայ. . . եւ մէկու մը ձեռքէն բան չի գար»։

Բայց այս խօսքերը ըսելէն քիչ ետք, նախագահը խոր համոզումով ըսաւ, որ քայլեր կ’առնուին՝ աշխարհի շատ մը խնդիրները լուծելու համար։ Ան ըսաւ որ կարգ մը կառավարութիւններու առած քայլերը «ուրախ լուրեր» են եւ թէ ինք «յոյսով լեցուն» ու «լաւատես» է։ Նախագահը ըսել ուզեց, որ լաւ միտումով թափուած ջանքերը կրնան աշխարհը մարդ արարածին հակակշռին տակ պահել եւ չձգել որ ատիկա դէպի համաշխարհային աղէտ սուրայ։

Շատեր իրեն պէս լաւատես են։ Օրինակ, կարգ մը մարդիկ իրենց ամբողջ յոյսը դրած են գիտութեան վրայ եւ կ’ակնկալեն, որ թեքնոլոճի–ին արագ յառաջդիմութիւնը աշխարհի խնդիրները պիտի լուծէ։ Մասնագէտ մը խոր ակնկալութեամբ ըսաւ, որ մինչեւ 2030 «մեր թեքնոլոճի–ն հազար անգամ աւելի զօրաւոր պիտի ըլլայ, իսկ մինչեւ 2045՝ միլիոն անգամ աւելի զօրաւոր»։ Ան աւելցուց. «Ամէն բան լաւ է։ Ճիշդ է որ որեւէ ժամանակէ աւելի խնդիրներ կան, բայց մենք կարողութիւնը ունինք ատոնք լուծելու՝ առա՛ջ որ մեր գլխուն պայթին»։

Լաւ որքա՞ն վատ են աշխարհի վիճակները։ Ճի՞շդ է որ համաշխարհային աղէտի մը սեմին ենք։ Հակառակ անոր որ կարգ մը գիտնականներ եւ քաղաքագէտներ յոյսով լեցուն լուրեր կը փոխանցեն մարդոց, բայց դեռ շատեր կը զգան որ ապագան անորոշ է։

ՎՏԱՆԳԱՒՈՐ ԶԷՆՔԵՐ ԱՀԱՒՈՐ ՎՆԱՍՆԵՐ ԿԸ ՊԱՏՃԱՌԵՆ։ Թէեւ ՄԱԿ–ը եւ ուրիշ կազմակերպութիւններ շատ ջանք թափած են, բայց չեն կրցած կարգ մը երկիրներ արգիլել հիւլէական զէնքեր ունենալէ։ Միւս կողմէ, կարգ մը կառավարիչներ թեթեւի կ’առնեն զէնքերը վար դնելու նկատմամբ առնուած որոշումներն ու օրէնքները։ Իսկ հիւլէական զէնքեր ունեցող երկիրները իրենց ռումբերը կը նորոգեն եւ նոր մահացու ռումբեր կը շինեն, վախնալով որ իրենց ունեցածը բաւական լաւ չէ։ Այսպէս, այն երկիրները՝ որոնք վնասներ պատճառելու կարողութիւնը չունէին, հիմա կրնան մեծ թիւով մարդիկ երկրի երեսէն բնաջնջել։

Ուրեմն, կրնանք ըսել որ ազգերը որեւէ ժամանակէ աւելի պատրաստ են հիւլէական պատերազմի,– ինչ որ աշխարհը շատ վտանգաւոր վայր մը կը դարձնէ՝ նոյնիսկ «խաղաղ» պայմաններու տակ։ Պարբերաթերթ մը կը զգուշացնէ. «Օրինակ, ինքնավար զէնքերու գոյութիւնը շատ մտահոգեցուցիչ է, քանի որ այս զէնքերը կրնան ‘սպաննէ’ որոշումը առնել, առանց մարդու միջամտութեան կամ հսկողութեան» (Bulletin of the Atomic Scientists)։

ՄԵՐ ԱՌՈՂՋՈՒԹԻՒՆԸ ՅԱՐՁԱԿՈՒՄԻ ՏԱԿ Է։ Գիտութիւնը իր սահմանափակումները ունի եւ միշտ չի կրնար մարդոց լաւ առողջութիւն ապահովել։ Արեան գերճնշումը, գիրութիւնը, օդի ապականութիւնը եւ թմրեցուցիչի սխալ գործածութիւնը, որոնք հիւանդութիւններու դուռ կը բանան, երթալով կ’աւելնան։ Այսօր շատեր կը մեռնին ոչ–փոխանցիկ հիւանդութիւններէ, ինչպէս՝ քաղցկեղէ, սրտանօթային խանգարումներէ եւ շաքարախտէ։ Ասկէ զատ, երթալով աւելի մարդիկ ուրիշ հիւանդութիւններ կ’ունենան, մէջը ըլլալով մտային հիւանդութիւններ։ Իսկ վերջերս, շատեր մեռան Իպոլա եւ Զիքա վարակիչ հիւանդութիւններուն պատճառով։ Մէկ խօսքով, մարդ արարածին ձեռքէն բան չի գար եւ կարծես յոյս չկայ, որ օր մը հիւանդութիւնները վերջ գտնեն։

ՄԱՐԴԸ ԲՆՈՒԹԵԱՆ ՎՆԱՍ ԿԸ ՀԱՍՑՆԷ։ Գործարանները կը շարունակեն օդը ապականել։ Ամէն տարի միլիոնաւորներ կը մեռնին, քանի որ ապականուած օդ կը շնչեն։

Մարդիկ, ընկերութիւններ եւ կառավարական հաստատութիւններ կը շարունակեն ովկիանոս թափել աղբ, բժշկական եւ հողագործական աղտեր, փլասթիք եւ այլն։ Համայնագիտարան մը կը բացատրէ. «Այս բոլորը կը թունաւորեն ծովային անասուններն ու բոյսերը, ինչպէս նաեւ մարդիկ՝ որոնք ապականուած ծովային ուտելիքներ կ’ուտեն» (Encyclopedia of Marine Science)։

Թարմ ջուրը երթալով կը պակսի։ Բրիտանացի գրագէտ Ռոպին Մէքի կը զգուշացնէ. «Աշխարհի մէջ ջուրի տագնապ կայ եւ անիկա ամբողջ աշխարհին պիտի ազդէ»։ Քաղաքագէտները կը խոստովանին, թէ ջուրի խնդրին պատճառը մեծաւ մասամբ մարդ արարա՛ծն է եւ թէ ատիկա լուրջ վտանգ է։

ԲՆՈՒԹԻՒՆԸ ՄԱՐԴՈՒՆ ԿԵԱՆՔԸ ԿԸ ՎՏԱՆԳԷ։ Փոթորիկները, ոլորամրրիկները, փոթորկահովերը եւ երկրաշարժները ամէն կողմ կը քանդեն եւ հեղեղներ ու հողի սահանքներ կը պատճառեն։ Որեւէ ժամանակէ աւելի, այս տեսակ բնական աղէտներ մարդոց կեանքը կը խլեն կամ ալ տակնուվրայ կ’ընեն։ ՆԱՍԱ–ին (NASA) հրատարակած մէկ ուսումնասիրութիւնը ցոյց կու տայ, որ շատ մեծ հաւանականութիւն կայ, որ «երթալով աւելի զօրաւոր փոթորիկներ, մահացու տաքի ալիքներ, հեղեղներ եւ ծայր աստիճան չորութիւն» ըլլան։ Արդեօք բնական աղէտներու պատճառով մարդկութիւնը աշխարհի երեսէն պիտի բնաջնջուի՞։

Անշուշտ ասոնք վտանգներէն միայն քանի մը հատն են. ցանկը երկար է։ Բայց ամէն մէկ գէշ դէպք վերլուծելը մեր հարցումներուն պիտի չպատասխանէ։ Կարգ մը մարդիկ կ’ըսեն, որ քաղաքագէտներուն եւ գիտնականներուն մտիկ ընելն ալ օգուտ մը չունի։ Լաւ, ո՞ւր կրնանք համոզիչ պատասխաններ գտնել աշխարհի վիճակին եւ ապագային մասին։