Էթափլի Լէֆէվրը ուզեց որ պարզ մարդիկը գիտնան Աստուծոյ Խօսքը

1520–ականներուն սկիզբը, կիրակի առտու մը, Փարիզի մօտ եղող Մօ գիւղաքաղաքին բնակիչները իրենց ականջներուն չհաւատացին։ Անոնք եկեղեցիին մէջ լսեցին Աւետարաններուն ընթերցանութիւնը ոչ թէ լատիներէնով, հապա իրենց մայրենի լեզուով՝ ֆրանսերէնով։

Այս նախաձեռնութեան ետին եղող Աստուածաշունչի թարգմանիչը՝ Էթափլի Ժագ Լէֆէվրը (լատիներէնով՝ Ճէքոպըս Ֆեպըր Սթէփեուլենսըս), յետագային իր մտերիմ բարեկամներէն մէկուն գրեց. «Չես կրնար երեւակայել թէ կարգ մը տեղեր Աստուած ի՛նչ եռանդով կը մղէ պարզ [մարդոց] միտքը որ իր Խօսքը ընդունին»։

Այդ ժամանակ, կաթողիկէ եկեղեցին եւ Փարիզի մէջ աստուածաբանները դէմ էին, որ սովորական լեզուներով թարգմանուած Սուրբ Գիրքեր գործածուին։ Լաւ, ի՞նչը մղեց Լէֆէվրը որ Սուրբ Գիրքը թարգմանէ ֆրանսերէնով։ Եւ ան ինչպէ՞ս կրցաւ օգնել պարզ մարդոց որ Աստուծոյ Խօսքը հասկնան։

ՍՈՒՐԲ ԳՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐՈՒՆ ԻՍԿԱԿԱՆ ԻՄԱՍՏԸ ՓՆՏՌԵԼ

Առաջ որ Աստուածաշունչի թարգմանիչ դառնայ, Լէֆէվր կը ջանար փիլիսոփայութեան եւ աստուածաբանութեան դասական գիրքերուն բուն իմաստը վերադարձնել։ Ան նկատեց որ հին գրութիւնները յաճախ փոխուած էին՝ դարերու ընթացքին սխալ թարգմանուելով։ Բնագիրին իսկական իմաստը փնտռելով, ան սկսաւ սերտել կաթողիկէ եկեղեցիին պաշտօնական Սուրբ Գիրքը՝ լատիներէն Վուլկաթա։

Ան Սուրբ Գրութիւնները սրտանց սերտելով հասաւ այն եզրակացութեան, որ «միայն աստուածային ճշմարտութիւնը սերտելը կը խոստանայ. . . մեծագոյն երջանկութիւնը»։ Հետեւաբար, Լէֆէվր փիլիսոփայութիւն սերտելէն վազ անցաւ եւ սկսաւ ամէն ուժով Սուրբ Գիրքը թարգմանել։

1509–ին, Լէֆէվր հրատարակեց Սաղմոսաց գիրքի հինգ լատիներէն տարբերակներու բաղդատութիւնըa, մէջը ըլլալով Վուլկաթա–ի իր ըրած սրբագրութիւնները։ Ան ջանք թափեց որ Սուրբ Գիրքի խօսքերուն «բնական իմաստը» գտնէ, ինչ որ իր ժամանակուան աստուածաբանները չէին ըներ։ Թարգմանելու իր մեթոտը շատ ազդեց Աստուածաշունչի ուրիշ ուսումնականներու եւ բարեկարգիչներու վրայ (տե՛ս «Մարթին Լուտեր ինչպէ՞ս ազդուեցաւ Լէֆէվրէն» շրջանակը)։

Լէֆէվր կաթողիկէ ծնած էր եւ համոզուած էր, որ եկեղեցին կը բարեկարգուի միայն եթէ պարզ մարդիկը լաւ կերպով սորվին Սուրբ Գրութիւնները։ Բայց պարզ ժողովուրդը ինչպէ՞ս պիտի օգտուէր Սուրբ Գրութիւններէն, երբ ատոնք ընդհանրապէս լատիներէնով էին։

ԲՈԼՈՐԻՆ ՄԱՏՉԵԼԻ ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉԻ ԹԱՐԳՄԱՆՈՒԹԻՒՆ ՄԸ

Քանի որ Լէֆէվր շատ կը սիրէր Աստուծոյ Խօսքը, ան միտքը դրաւ որ կարելի եղածին չափ շատ մարդոց մատչելի դարձնէ զայն։ Այս պատճառով, յունիս 1523–ին, ան Աւետարաններուն ֆրանսերէն թարգմանութիւն մը հրատարակեց երկու պզտիկ հատորներով։ Այս պզտիկ տարբերակը, որ սովորական տարբերակին կէս գինն էր, աղքատ մարդոց դիւրացուց որ Սուրբ Գիրք ունենան։

Պարզ ժողովուրդը անմիջապէս եւ խանդավառութեամբ սկսան գնել։ Թէ՛ տղամարդիկը եւ թէ կիները այնքան սրտանց կ’ուզէին Յիսուսին խօսքերը կարդալ իրենց մայրենի լեզուով, որ տպուած առաջին 1200 օրինակները ծախուեցան միայն քանի մը ամսուան ընթացքին։

ՍՈՒՐԲ ԳԻՐՔԻՆ ԿՈՂՔԻՆ ՔԱՋ ԴԻՐՔ ՄԸ

Լէֆէվր Աւետարաններուն նախաբանին մէջ բացատրեց, որ ինք ֆրանսերէնի թարգմանած էր զանոնք, որպէսզի եկեղեցիին «պարզ անդամները վստահ ըլլան աւետարանական ճշմարտութենէն, որքան որ լատիներէն Սուրբ Գիրք ունեցողները վստահ են»։ Բայց Լէֆէվր ինչո՞ւ այս աստիճան կ’ուզէր պարզ մարդոց օգնել որ Սուրբ Գիրքին բուն սորվեցուցածը գիտնան։

Լէֆէվր շատ լաւ գիտէր թէ մարդկային ուսուցումները եւ փիլիսոփայութիւնը ապականած էին կաթողիկէ եկեղեցին (Մարկոս 7։7. Կողոսացիս 2։8)։ Եւ ան համոզուած էր թէ ժամանակը հասած էր որ Աւետարանները «անարատ կերպով ծանուցանուին ամբողջ աշխարհին մէջ, որպէսզի մարդիկ այլեւս չմոլորին մարդոց օտար վարդապետութիւններով»։

Լէֆէվր նաեւ ջանք թափեց որ ցուցնէ թէ անոնք որոնք դէմ կեցան որ Սուրբ Գիրքը ֆրանսերէնով թարգմանուի, սխալ կարծիք ունէին։ Ան իրենց կեղծաւորութիւնը յայտնեց, ըսելով. «Անոնք [ժողովուրդին] ինչպէ՞ս պիտի սորվեցնեն որ Յիսուս Քրիստոսին բոլոր պատուիրած բաները ընեն, եթէ իրականութեան մէջ յօժար չեն որ պարզ մարդիկը իրենց լեզուով տեսնեն ու կարդան Աստուծոյ Աւետարանը» (Հռովմայեցիս 10։14)։

Զարմանալի չէ որ շատ չանցած, Փարիզի համալսարանին՝ Սորպոնի աստուածաբանները փորձեցին լռեցնել Լէֆէվրը։ Օգոստոս 1523–ին, անոնք դէմ կեցան՝ տեղական լեզուներով Սուրբ Գիրքի թարգմանութիւններուն եւ մեկնաբանութիւններուն, զանոնք «Եկեղեցիին վնասակար» նկատելով։ Եթէ ֆրանսացի Ֆրանսիս Ա. թագաւորը չմիջամտէր, Լէֆէվրը որպէս հերետիկոս պիտի դատապարտուէր։

«ԼՈՒՌ» ԹԱՐԳՄԱՆԻՉԸ ԻՐ ԳՈՐԾԸ ՎԵՐՋԱՑՈՒՑ

Լէֆէվրի գործերուն մասին եղած տաք վիճաբանութիւնները չկրցան արգելք ըլլալ որ ան շարունակէ Սուրբ Գիրքը թարգմանել։ 1524–ին, Յունարէն Գրութիւններու (այդպէս կոչուած Նոր Կտակարանի) թարգմանութիւնը վերջացնելէ ետք, ան Սաղմոսաց գիրքի ֆրանսերէն տարբերակը հրատարակեց, որպէսզի հաւատացեալները «աւելի նուիրուածութեամբ ու խոր զգացումով» աղօթեն։

Սորպոնի աստուածաբանները անմիջապէս սկսան շատ ուշադրութեամբ քննել Լէֆէվրի թարգմանութիւնը։ Շատ չանցած, անոնք հրաման տուին որ հանրութեան առջեւ այրուի Յունարէն Գրութիւններու իր թարգմանութիւնը։ Անոնք նաեւ ըսին որ իր միւս գրութիւններէն ոմանք «Լուտերի հերետիկոսութիւնը կը քաջալերեն»։ Երբ աստուածաբանները զինք կանչեցին որ իր կարծիքները արդարացնէ, ան որոշեց «լուռ» մնալ եւ Սթրազպուրկ փախաւ։ Հոն, ան զգոյշ կերպով շարունակեց Սուրբ Գիրքը թարգմանել։ Թէեւ ոմանք կը սեպեն որ իր այս կեցուածքը վախկոտութիւն է, բայց ան կը հաւատար որ ատիկա լաւագոյն կերպն էր որ հակազդէ ատոնց որ չեն գնահատեր Սուրբ Գիրքի ճշմարտութեան «մարգարիտները» (Մատթէոս 7։6)։

Իր փախչելէն գրեթէ մէկ տարի ետք, Ֆրանսիս Ա. թագաւորը զինք նշանակեց իր չորս տարեկան տղուն՝ Շարլի դաստիարակը։ Այսպիսով, ան շատ ժամանակ ունեցաւ որ Սուրբ Գիրքի իր թարգմանութիւնը վերջացնէ։ 1530–ին, իր թարգմանած ամբողջ Սուրբ Գիրքը տպուեցաւ Ֆրանսայէն դուրս՝ Էնթուերփի մէջ, Շարլ Ե. թագաւորին հաւանութեամբb։

ՄԵԾ ՅՈՅՍԵՐ, ՎԵՐՋԻՆ ՎԻՇՏԵՐ

Լէֆէվր իր ամբողջ կեանքին ընթացքին յուսաց որ եկեղեցին մէկ կողմ դնէ մարդկային աւանդութիւնները եւ վերադառնայ Սուրբ Գրութիւններուն մաքուր գիտութեան։ Ան շատ կը հաւատար որ «իւրաքանչիւր քրիստոնեայ իրաւունք ունի որ անձամբ Սուրբ Գիրքը կարդայ եւ սորվի, եւ իրականութեան մէջ ասիկա անոր պարտականութիւնն է»։ Ասոր համար, ան ծանր աշխատեցաւ որ Սուրբ Գիրքը բոլորին մատչելի դարձնէ։ Թէեւ եկեղեցին չբարեկարգուեցաւ ինչպէս որ ինք կը փափաքէր տեսնել, բայց ան կրցաւ պարզ ժողովուրդին օգնել որ Աստուծոյ Խօսքը գիտնան։