Մայր–երկրէն՝ բեղմնաւորութեան չաստուածուհիներուն

ԿԸ ՃԱՆՉՆԱ՞Ք այս պարբերաթերթի կողքին վրայ պատկերացուած չաստուածուհին։ Անիկա Իսիսն է, Եգիպտոսի մայր–չաստուածուհին։ Եթէ թանգարան մը այցելած կամ հին պատմական գիրք մը թերթատած էք, հաւանաբար այս կուռքին նմանող ուրիշներ ալ արդէն տեսած էք։ Բայց վայրկեան մը խորհեցէք. Իսիս չաստուածուհիին առջեւ պիտի խոնարհէի՞ք զայն պաշտելու համար։

Եթէ դուք Քրիստոնեայ Աշխարհի կրօնքներէն մէկուն կը պատկանիք, այս հարցումը տարօրինակ կրնայ թուիլ ձեզի։ Թերեւս պնդէք որ դուք Ստեղծիչը կը պաշտէք, Ան զոր կը կոչէք «Ո՛վ Հայր մեր որ երկինքն ես»։ (Մատթէոս 6։9) Մայր–չաստուածուհիի մը առջեւ խոնարհելու գաղափարը տարօրինակ, նոյնիսկ գարշելի կրնայ թուիլ ձեզի։ Այսուհանդերձ, այսպիսի պաշտամունք մը լայնօրէն տարածուած է ամբողջ պատմութեան ընթացքին եւ հաւանաբար ցնցուիք գիտնալով թէ ներկայիս որո՛նք կը պաշտեն մեծ մայր–չաստուածուհին։

Սակայն, այս մասին խօսելէ առաջ, քիչ մը ետ երթանք եւ նկատի առնենք թէ անցեալին մայր–չաստուածուհիի պաշտամունքը որքա՛ն տարածուած էր։ Այնպէս կ’երեւնայ որ այս տեսակ պաշտամունք մը սուտ կրօնքի ամենէն նախնական ձեւ մըն է։ Հնախոյզներ, ամբողջ Եւրոպայի եւ Միջերկրականի երկիրներէն մինչեւ Հնդկաստան, հին վայրերու մէջ մերկ մայր–չաստուածուհիներու արձանիկներ ու պատկերներ պեղած են։

Մայր–Երկիրը կը նկատուէր որպէս ամէն տեսակ կեանքի յարատեւ աղբիւրը որ թէ՛ կեանք կու տայ եւ թէ մահուան ատեն այդ կեանքը ետ կ’առնէ։ Այս հանգամանքով, մարդիկ թէ՛ կը պաշտէին զայն եւ թէ անկէ կը վախնային։ Նախ, կը հաւատային որ անոր վերարտադրողական զօրութիւնները ոչ–սեռային էին։ Ապա, ինչպէս դիցաբանութիւնը պիտի բացատրէ, անիկա արնական Երկինք–Հօր ծնունդ տուաւ եւ անոր կինը եղաւ։ Այս ամոլը անթիւ ուրիշ չաստուածներ եւ չաստուածուհիներ յառաջ պիտի բերէին։

Բաբելոնական Նախատիպը

Բաբելոնական դիցարանին մէջ, Իշթարը գլխաւոր չաստուածուհին էր, որ կը համեմատէր Սումերական Իննանա բեղմնաւորութեան չաստուածուհիին։ Ան, զարմանալիօրէն, թէ՛ պատերազմի չաստուածուհի էր եւ թէ սիրոյ ու հեշտասիրութեան։ Ֆրանսացի ուսումնական Էտուար Տորմ, Բաբելոնի եւ Ասորեստանի Կրօնքները [Ֆրանս.] խորագրով իր գրքին մէջ, Իշթարի մասին ըսաւ. «Ան չաստուածուհին, տիրուհին, աղօթքի լսող եւ զայրացած չաստուածներուն քով բարեխօսութիւն ընող ու զանոնք հանդարտեցնող գթառատ մայրն էր։ ... Ան ամենէն վեր բարձրացուեցաւ, ան չաստուածուհիներուն չաստուածուհին եղաւ, բոլոր չաստուածներուն թագուհին, երկնքի ու երկրի չաստուածներուն գերիշխանուհին»։

Իշթարի երկրպագուները զինք կը կոչէին «Կոյսը», «Սուրբ Կոյսը» եւ «Կոյս Մայրը»։ Հին Սումերա–Ագգատեան «Ողբի Աղօթք՝ Իշթարի» կրօնական երկը կ’ըսէ. «Քեզի կ’աղօթեմ, ո՛վ տիրուհիներու Տիրուհի, չաստուածուհիներու չաստուածուհի։ Ո՜վ Իշթար, բոլոր ժողովուրդներու թագուհի։ ... Ո՜վ ամբողջ աստուածային զօրութեան տիրուհի որ իշխանութեան թագը կը կրես։ ... Մատուրները, սրբավայրերը, սրբազան տեղերը եւ կուռքերը քեզի նուիրուած են։ ... Ո՞ւր չենք կանգած քու նմանութիւնդ։ ... Նայէ ինծի, ո՜վ Տիրուհիս։ Ընդունէ իմ աղօթքներսa»։

Մայր–Չաստուածուհիի Պաշտամունքը կը Տարածուի

Արեւելագէտ Էտուար Տորմ կը խօսի «Իշթարի պաշտամունք»ի տարածման մասին։ Անիկա ամբողջ Միջագետքի մէջ տարածուեցաւ, բայց մարդիկ կը պաշտէին նաեւ Իշթարը կամ տարբեր անուններով, բայց նոյն յատկանիշները ունեցող չաստուածուհիներ Եգիպտոսի, Փիւնիկէի եւ Քանանու մէջ, ինչպէս նաեւ Անատոլուի (Փոքր Ասիոյ), Յունաստանի եւ Իտալիոյ մէջ։

Եգիպտոսի մէջ պաշտուած գլխաւոր մայր–չաստուածուհին Իսիսն էր։ Պատմաբան Հ.Կ. Ուէլզ գրեց. «Իսիս շատ մը բարեպաշտներ իրեն կը քաշէր, որոնք իրենց կեանքերը իրեն կը նուիրէին։ Իր պատկերները տաճարին մէջ կը կայնէին որպէս թագադրուած Երկնքի Թագուհին եւ իր թեւերուն մէջ գրկելով Հորուս մանուկը։ Իր առջեւ մոմերը կը վառէին ու կը հալէին, իսկ իր խորաններուն բոլորտիքը մեղրամոմէ ուխտեալ պատկերներ կախուած էին»։ (The Outline of History) Իսիսի պաշտամունքը ծայր աստիճան ժողովրդական էր Եգիպտոսի մէջ։ Անիկա նաեւ տարածուեցաւ ամբողջ Միջերկրականի շրջանը, մասնաւորաբար Յունաստանի եւ Հռովմի մէջ, նոյնիսկ հասնելով մինչեւ արեւմտեան եւ հիւսիսային Եւրոպա։

Փիւնիկէի եւ Քանանու մէջ, Աստարովթը (Աստարտէ) կը պաշտուէր որպէս մայր–չաստուածուհի եւ կ’ըսուէր որ անիկա Բահաղի կինն էր։ Իր Բաբելոնական համանմանին՝ Իշթարի նման, անիկա թէ՛ բեղմնաւորութեան եւ թէ պատերազմի չաստուածուհի էր։ Եգիպտոսի մէջ հին գրութիւններ գտնուած են, որոնց մէջ Աստարովթը կը կոչուի երկնքի տիրուհի եւ երկինքներու թագուհի։ Իսրայելացիները անդադար պայքար պէտք էր մղէին այս բեղմնաւորութեան չաստուածուհիի պաշտամունքին նուաստացուցիչ ազդեցութեան դէմ։

Անատոլուի հիւսիս–արեւմուտքը, Իշթարի համազօր էր Կիւբեղի որ ընդունուած էր որպէս չաստուածներուն Մեծ Մայրը։ Ան նաեւ կոչուած էր ամէն բան Հայթայթողը, ամենուն Սնուցանողը, բոլոր Օրհնեալներուն Մայրը։ Կիւբեղի պաշտամունքը Անատոլուէն նախ տարածուեցաւ Յունաստան եւ ապա Հռովմ ուր անիկա վերապրեցաւ մինչեւ մեր հասարակ դարաշրջանը։ Բեղմնաւորութեան այս չաստուածուհիի պաշտամունքը կը պարփակէր կատաղի պարեր, քահանաներու ինքնավիրաւորում, քահանայութեան թեկնածուներու ինքնաներքինացում, ինչպէս նաեւ թափօրներ, որոնց ընթացքին չաստուածուհիին արձանը շքեղօրէն կը պտըտցուէր։b

Նախկին Յոյները կը պաշտէին Գայիա կոչուած Մայր–Երկիր չաստուածուհի մը։ Բայց անոնց դիցարանին մէջ տեղ գրաւեցին Իշթարի նման չաստուածուհիներ, ինչպէս Ափրոդիտէն՝ բեղմնաւորութեան ու սիրոյ չաստուածուհին. Աթենասը՝ պատերազմի չաստուածուհին. Տեմետրը՝ երկրագործութեան չաստուածուհին։

Հռովմի մէջ, Ափրոդիտէսը սիրոյ չաստուածուհին էր եւ անիկա կը համապատասխանէր Յունական Ափրոդիտէին եւ Բաբելոնական Իշթարին։ Հռովմէացիներն ալ կը պաշտէին Իսիս, Կիւբեղէ եւ Մինէրվա (Յունական Աթենաս) չաստուածուհիները որոնք այս կամ այն կերպով Բաբելոնական նախատիպ Իշթարին ցոլքն էին։

Յստակ է որ հազարաւոր տարիներ, մայր–չաստուածուհիի պաշտամունքը մրցակցութեան մէջ էր մեծ Ստեղծիչին՝ Եհովայի պաշտամունքին հետ։ Մեծ մայր–չաստուածուհիին պաշտամունքը մարեցա՞ւ, թէ ոչ վերապրեցաւ մինչեւ մեր օրերը։ Հաճեցէք շարունակել ձեր ընթերցանութիւնը։

[Ստորանիշ էջ 4]

[Նկար՝ էջ 3]

Բաբելոնական ԻՇԹԱՐԸ մարմնաւորուած՝ որպէս աստղ մը

[Նկար՝ էջ 4]

Եգիպտացիներու ԻՍԻՍԸ մանուկ Հորուս չաստուածին հետ