Ɔya Aflɛyi

Ujisɔsi “má” ɔnyā a abɔ ó yɔ i jikwu a, anu oŋma ɔɔma ó “le kwú ɔ̄ iyē nɛ̄hi” a. (Ulúk. 7:13) Amáŋ ɛlā ku ɛ́nɛ́ ɔɔma i kwu Ujisɔsi iyē foofunu ŋ, ó mafu eyinyinyi ku nu oŋma lɛ ō ta ɔ abɔ. Ó lɛ aafu ŋ, ó bi ɔkɔ ogbonɛnɛ le ta ɔ ɔtu kwu ɔtu da ɔ kahinii: “Á híīī jikwū ŋ́.” Oŋma ɔɔma ó gāá lɛ odee ya o ya ɛɛ kóō ta ɔ abɔ. Ó lɛ ɔyi nɔnyilɔ a heyi ŋma ɔlekwu, anu ó “lɛ ɔ bītá ga ɛgiyí ɛ́nɛ́ nū á.” (Ulúk. 7:14, 15) Ɔdi nɛ alɔ lɔfu nwu ŋma uklɔ idaago nɛ Ujisɔsi ya, abɔ ó lɛ ɔyi nɔnyilɔ ku ɔnyokwu ɔɔma heyi ŋma ɔlekwu a? Alɔ nwu ku alɔ cika ō yɔ i mafu eyinyinyi lɛ ācɛ nōo yɔ i yekwu a. Bɛɛka Ujisɔsi a, alɔ lɔfu ya ku alɔ meyinyinyi ācɛ nōo yɔ i yekwu a, oŋma lɛ ō yɔ i leyi taajɛ lɔɔlɔhi. Alɔ lɔfu ma eyinyinyi fu lɛ uwa, ŋma lɛ ō kɛla klla ya ɔdā duuma nɛ alɔ ya gla, o ya ɛɛ ku alɔ ta uwa abɔ klla ta uwa ɔtu lé. (Aíit. 17:17; 2 Ukɔ́r. 1:3, 4; 1 Upít. 3:8) Ɔdaŋ ka ɔdā nɛ alɔ kóō ya a lɛ ligii, amáŋ nɛ alɔ ya ɔ ɔwɛ ogbonɛnɛ, ó lɔfu ta uwa ɔtu kwu ɔtu klla ta uwa ɔtu lé nɛhi. w23.04 5-6 ¶13-15

Naana nɛ Ujisɔsi jé ka oklobiya ku nu gekwu ɛ ma, ó kla ɛga nɛ ó yɔ a ɛ̄cī ɛpa kpɔ, gbɔbu ɛɛ nɛ ó gbɔɔ ō gā Ubɛtani a. Ohigbu ɛnyā gbɔbu ɛɛ ku Ujisɔsi kóō faajɛ a, ikwū ku Ulasarɔsi lɛ ɛ̄cī ɛnɛ ya ɛ. Ujisɔsi dɔka ō ya odee nōo géē tille lɛ aɔya ku nu klla je owoofu lɛ Ɔwɔico. (Ujɔ́n. 11:6, 11, 17) Ŋma ipu ɔ̄kā nyā, alɔ nwu ɛgɛ nɛ ɔcɛ gē ya oklobiya mla ɔncɛnya lɛ a. Leyi yɛ ɛlā nyā ɛ: Eko nɛ Umeri mla Umata lɛ ɛhɔ tu fu Ujisɔsi a, é da ɔ ka ó wa Ubɛtani nóó. Ɔdā néē da ɔ foofunu a wɛ ka oklobiya ku nu nōo he ɔ ɔtu nɛhi a yɔ i doōcē. (Ujɔ́n. 11:3) Eko nɛ Ulasarɔsi gáā gekwu a, Ujisɔsi géē yɛ i je ɔ heyi ŋma ɔlekwu gla, naana nɛ ó kóō yɔ ɛga oligbo a. Amáŋ ikɔkɔ ɔɔma, Ujisɔsi cɛ ō nyɔ gā Ubɛtani, o ya ɛɛ kóō nyɔ i kla mla Umeri mɛmla Umata nōo wɛ aɔya ku nu a. A lɛ oklobiya amāŋ ɔncɛnya nōo géē lɔfu ta uwɔ abɔ, ɔdaŋ nɛ á kóō da ɔ ɔka ku otabɔ ŋ? Ó lɛ a, a lɔfu gbolo ce ɔcɛ ɔɔma ka ó géē ta uwɔ abɔ gla “eko kú ɛgbá.” (Aíit. 17:17) Bɛɛka Ujisɔsi a, alɔ kóō ceyitikwu wɛ ɛdɔ ɔya ɛgɔɔma! w23.04 10 ¶10-11

Eko duuma nɛ alɔ yɔ ipu ojama, ó lɔfu ya alɔ bɛɛka ɛcɛ ɛyipɛ ku Ujehofa i ba ō wa ɛ ŋ ma. Ɔɔma mafu ka ɔtu okpoce ku alɔ i lɔfu gɛ ŋ nɛɛ? Ó lɔfu lɛ a ŋ. Leyi yɛ ocabɔ nyā ɛ. Eko duuma nɛ ɔnɔ gā, nɛ eŋkpɔ yɔ i ŋá bɔbi bɔbi, ó lɔfu ya alɔ bɛɛka ɔgwa i gáā wa fiya gɛ ŋ ma. Naana nɛ ó gē ya alɔ lɛ a, alɔ jé ka ɔgwa géē wa kpɔ. Ɔwɛ ekponu ɔɔma, ɔdaŋ ku abɔ le hɛ alɔ iyē nɛhi, ó lɔfu ya alɔ bɛɛka ɛcɛ ɛyipɛ a i gáā wa fiya gɛ ŋ ma. Amáŋ, ɔdaŋ ka ɔtu okpoce ku alɔ lɔfu nɛhi, alɔ jé ka ó géē wa, ohigbu ka Ujehofa lɛ okonu a ce lɛ alɔ ɛ. (Aíjē 94:3, 14, 15; Uhíb. 6:17-19) Ɔdaŋ ku alɔ jé ɛnyā kpɔcii, ó géē ya ku alɔ yɔ i lɛ ɛ̄gbā ō gba ku Ujehofa ta aflɛyi ipu oyeeyi ku alɔ. Alɔ klla cɛgbá ɔtu okpoce olɔfu, o ya ɛɛ ku alɔ yuklɔ ku ɔna ō ta a. Ācɛ alɛwa gē gbɛla ka “ɔ̄kōolɔhi” lɛyikwu ɛcɛ ɛyipɛ ku Ɔwɔico nōo yɔ i wa a, i gáā ya jila gla ŋ. (Umát. 24:14; Isík. 33:32) Alɔ hii jɛga ku ɔwɛ néē gē gbɛla a kóō ya ku alɔ gbɔɔ ō lɛ aafu lɛyikwu aɛlā nɛ Ujehofa gē nwu alɔ a ŋ. O ya ɛɛ ku alɔ cɛ lɛ ɔɔma ya ŋ ma, alɔ cɛgbá ō yɔ i ya ku ɔtu okpoce ku alɔ kóō yɔ i lɔfu. w23.04 27 ¶6-7; 28 ¶14

A gbɛla jejee ɔdaŋ ka Ujehofa yɔ i cila ɔkɔ ō gba ku uwɔ ɛ? Ɔdaŋ ka ó lɛ a, á yɔ foofu uwɔ ŋ. Alɛwa ku ayinɛ alɔ ka ka é gbɛla tu ɛlā nyā duu ɛ, ofiyɛ duu eko néē yɔ i lɔtu ku unwalu. Ɔdaŋ ku alɔ yɔ i má owe, ó lɔfu lɔnɔ tu alɔ fiyɛ ō jé ɛgɛ nɛ Ujehofa yɔ i cila ɔkɔ ō gba ku alɔ a. Ɔdiya nɛ alɔ lɔfu lɔtuce kpɔcii ka Ujehofa gē cila ɔkɔ ō gba ku ācɛ nōo gē gba ɔ ɛ̄gbā a? Ɔkpiihɔ cɛ lɛ alɔ jé kpɔcii ka Ujehofa yihɔtu alɔ nɛɛnɛhi, ka alɔ klla cɛgbá lɛ ɔ. (Uhág. 2:7; 1 Ujɔ́n. 4:10) Ɔɔma ya ɛɛ nɛ ó hi ɛjɛɛji alɔ igwú ō ba ɔ ɛba ku otabɔ ipu ɔkɔ ō gba a. (1 Upít. 5:6, 7) Ó dɔka ō ta alɔ abɔ o ya ɛɛ ku alɔ yɔ kwu ɔ ajaajɛ, mla ō ya ku alɔ lɔtu āhɔ̄ olɔnɔ duuma nɛ alɔ yɔ i má a. Ipu Ubáyíbu, alɔ gē jé igbalɛwa ka Ujehofa gē cila ɔkɔ ō gba ku ācɛ nōo gē gba ɔ ɛ̄gbā a. A lɔfu gbɛla lɛyikwu ocabɔ duuma? w23.05 8 ¶1-4

Umeri lɛ ɛma ku abɔyi nu mla Ujehofa. Ó kē ya ku ɛma ɔɔma kóō yɔ i lɔfu tōōtɔ̄ɔ̄. Umeri jé Ɔkpiihɔ lɔɔlɔhi. Ó klla má ka ó yɔ i lɛ eko taajɛ ō gbɛla lipu lipu tu aɛlā nɛ ó nwu a. (Ulúk. 2:19, 51) Ó lɛ aafu ŋ, alɔ kē jé kpɔcii ka ɛma nɛ Umeri lɛ mla Ujehofa a ya kóō wɛ ɛnɛɛnɛ ɔnyā a. Icɛ duu, anya alɛwa gē ceyitikwu kéē yɛce ocabɔ ku Umeri. Ocabɔ mafu, ɔyinɛ alɔ nɔnya éyi nōo lé ka u Emiko a kahinii: “Eko nɛ ń lɛ ɔba ɛ ŋ ma, n gē yɛce ɛjɛɛji ōmiya ku ɛ̄gbā ō gba. Amáŋ igbihi nɛ um lɛ ɔba lɛ a, ɔba um gē gbɔɔkɔ klla gē gbɔbu ipu ɛ̄gbā ō gba ku alɔ a. Ohigbu ɔɔma, n gáā le má ka um gbɔɔ ō gbolo ce ɔ kóō ya aɔdā nōo ba nyā gā um. N cɛgbā ō ya ku ɛma nɛ um lɛ mla Ujehofa a kóō le lɔfu iyē. Babanya, n gē lɛ eko taajɛ ō yɔ foofu um mla Ɔwɔico ku um, gē gbɔɔkɔ, gē klɔcɛ ku Ɛlā ku nu, klla gē gbɛla lipu lipu tu aɛlā nɛ um nwu a.” (Ugal. 6:5) Anya, abɔ aa gɔbu yɔ i ya ku ɛma nɛ aa lɛ mla Ujehofa a kóō yɔ i lɔfu tōōtɔ̄ɔ̄ a, ó géē ya ku aɔba aa kéē lɛ ɔdā alɛwa ō cɛtra aa mla ō yihɔtu aa tōōtɔ̄ɔ̄.—Aíit. 31:30. w23.05 22 ¶6

É ma alɔ mla ufi Ujehofa ō ya ŋ, alɔ cika ō nwu ō ya lɛ a. Ɔwɛ éyi nɛ alɔ lɔfu ya ɔɔma a wɛ ō leyi yɛ aɔdā ɛyɛɛyɛyi nɛ Ɔwɔico ya a. Eko duuma nɛ alɔ gáā le nwu lɛyikwu ɛgɛ nɛ aɔdā nɛ Ujehofa ya a mafu ijeeyi, ɔfu, mla ihɔtu nɛhi nɛ ó lɛ lɛ alɔ a, ó géē ya ku alɔ lɛ ojilima mla ihɔtu nɛhi lɛ ɔ. (Uróm 1:20) Ɔwɛ ɔhá nɛ alɔ lɔfu ya ku alɔ lɛ ufi okpaakpa lɛ Ɔwɔico a wɛ ō gbɔɔkɔ eko doodu. Alɔ géē wa i jé Ujehofa lɔɔlɔhi fiyɛ ɔdaŋ ku alɔ gē gbɔɔkɔ lɛ ɔ. Eko duuma nɛ alɔ ba Ujehofa ɛba, kóō je ɔfu nɛ alɔ cɛgbá o ya ɛɛ ku alɔ lɔtu a lɛ alɔ, alɔ gē blakwu ɛgɛ nɛ ó lɔfu nɛhi lɛ a. Eko duuma nɛ alɔ ta Ujehofa ahinya ku ɛhi ku Ɔyinɔnyilɔ ku nu a, alɔ gē blakwu ɛgɛ nɛ Ujehofa yihɔtu alɔ nɛhi lɛ a. Eko duuma nɛ alɔ kē ba Ujehofa ɛba kóō ta alɔ abɔ mla unwalu nɛ alɔ lɛ a, alɔ gē blakwu ɛgɛ nɛ ó jijeeyi nɛhi lɛ a. Ō gba ɛdɔ ɔkɔ ɛgɛnyā gē ya ku alɔ lɛ ojilima nɛhi lɛ Ujehofa. Ó klla gē ya ku alɔ lɛ ɔtu ya ekponu fiyɛ, ō lɛ abɔ ci ō ya ɔdā duuma nōo géē biya ɛma nɛ alɔ lɛ mɛmla ɔ a. w23.06 15 ¶6-7

Ujehofa gē ya ku aíne ku nu kóō tɔɔtɛ eko doodu lɛ ācɛ ɔlɛ nu ō jɛyi nu. Ocabɔ mafu, ígwu nōo gē leyikwu ujɔ ku Ācɛ O Yɛce Ukraist ku eko aflɛyi a, kɛla lɛyikwu ɔwɛ ɛta nɛ Ācɛ O Yɛce Ukrast cika ō hayi lɔfu piii a: (1) ŋma lɛ ō ta ō gba aɔwɔ ɔhá ɛ̄gbā, mla ō gba Ujehofa foofunu ɛ̄gbā, (2) ō lɛyitaajɛ lɛ aíne ku Ujehofa ka oyi wɛ ɔdā otiihɔ, mla (3) ō lɛyitaajɛ lɛ aukɔ́ ku Ubáyíbu lɛyikwu ō kwu ŋma aja ō gbo amāŋ ikpo ɔnyā ō ce. (Ācot. 15:28, 29) Ɛgɛnyá nɛ Ācɛ O Yɛce Ukraist icɛ lɔfu lɛyitaajɛ lɛ Ujehofa ipu aɛlā ɛta nyā a? Alɔ gē ta ō gba aɔwɔ ɔhá ɛ̄gbā ŋma lɛ ō gba Ujehofa foofunu ɛ̄gbā. Ó je ɔ́da lɛ ācɛ ku Isrɛlu a kéē gba anuɔ foofunu ɛ̄gbā. (Obla. 5:6-10) Eko nɛ Ebilii klla ya Ujisɔsi ojama a, Ujisɔsi le ka peee ka alɔ cika ō gba Ujehofa foofunu ɛ̄gbā. (Umát. 4:8-10) Ohigbu ɛnyā, alɔ i gē gba aojibo ɛ̄gbā ŋ. Alɔ i klla gē gba alɛɛcɛ ɛ̄gbā ŋ duu. Ocabɔ mafu, alɔ i gáā ya ɛlā mla otrɛyi ku ɛ̄gbā ō gba, ɔcɛ imeli, ɔcɛ ō hija nɛ ācɛ jé lɔɔlɔhi, ɔcɛ o ya ufilm amāŋ ɔcɛ ō gwo ijé bɛɛka ó wɛ ɔwɔ a ŋ. Ɔcɛ nōo ya “ɛjɛ̄ɛ̄jī odée á” foofunu nɛ alɔ gē gba ɛ̄gbā a.—Mafú 4:11. w23.07 14-15 ¶3-4

Ɛcɛ ku Usetan nyā le mu mla aja ō gbo mla ikpo ɔnyā ō ce mɛmla ifoto ku ācɛ otɔhɛwa. (Āfi. 4:19) Ohigbu ɛnyā, ó cɛgbá ku alɔ yɔ i lɛ ufi okpaakpa a lɛ Ɔwɔico klla kwu ŋma ɔdobɔbi ō ya. Ipu ɔkpá ku Aíita ɛyi 9, alɔ jé ɛlā lɛyikwu acɛnya ɛpa. Éyi ku uwa kwɛyi ku ijeeyi ɔkwɛyi, ɔhá a kē kwɛyi olila. Eyeeye ku uwa yɔ i hi ācɛ nōo wɛ ogwuda amāŋ “aólíla” a igwú. Eyeeye ku uwa yɔ i ka kahinii: ‘Wa ɔlɛ um, cɛɛ ku a wā í lé ɔdōlé.’ (Aíit. 9:1, 4-6) Amáŋ ɔdā nōo ya da ācɛ nōo cigwu ku acɛnya ɛpa nyā a wɛ ɛyɛɛyɛyi. Leyi yɛ igwú nɛ ‘ɔnyā olila’ a yɔ i hi a. (Aíit. 9:13-18) Ó ya uweyi ŋ yɔ i hi ācɛ nōo wɛ aolila a igwú kéē wa i lé ɔdole tɔha mla ɔ ɔlɛ nu. Ɔdi ya da uwa a? “Ācɛ dóódu nēe cīigwú kú nū ā, í jé ka ikwū ō ŋmó ɔ̄cɛ, ɔ́ɔ yɔ̄ ɔlɛ́ nū ŋ́.” Ubáyíbu pi alɔ ahɔ̄ lɛyikwu “ɔnyā ōgbajā” ɔɔma. Ubáyíbu da alɔ kahinii: “Ɔ́dāŋ ka a le tá ɔlɛ́ nū, ɛ́mba ɔwɛ nōo yɛ ga ɔlékwū nāa yɔ̄ ī yɛ abɔ́ɔ á.” (Aíit. 2:11-19) Ɔkpá ku Aíita 5:3-10 klla pi alɔ ahɔ̄ lɛyikwu “ɔnyā ōgbajā” ɔhá, ka “ɔ́daŋ ka a cɛ̄ɛ̄lā kú nū, ó géē bī uwɔ ga ɔlékwū.” w23.06 21-22 ¶6-7

Anyakwɔcɛ ku ujɔ cika ō lɛ ɛnɛɛnɛ ocabɔ taajɛ ō wɛ ācɛ nōó gē pi ojigogo ka aku uwa le kpaakpa piii a ŋ. (1 Utím. 3:2, 3) Ocabɔ mafu, ɔnyakwɔcɛ ku ujɔ i cika ō leyice ka anyakwɔcɛ ku ujɔ ɔhá géē yɔ i cɛ mla ōmiya ku nu eko doodu, ohigbu ka anu lé ɔnyakwɔcɛ lɛ uwa a ŋ. Ó cika ō jé ku alelekwu ihɔ ku Ujehofa lɔfu lɛ abɔ kwu ɔnyakwɔcɛ ku ujɔ duuma ɔtu kóō kɛla nōo géē ta uwa abɔ ō ya ōmiya ku ijeeyi. Ɔdaŋ ku ɛyinɛhi ku anyakwɔcɛ ku ujɔ a kē cɛ mla ōmiya a nōó kē biya íne ku Ubáyíbu duuma ŋ, ɔnyakwɔcɛ ku ujɔ nōó gē pi ojigogo ka aku anuɔ le kpaakpa piii a ŋ ma géē cɛ mla ōmiya ɔɔma, ɔdaŋ ku ɛlá ō gbo ku nu kóō wɛ ɛyɛɛyi naana. Ɔdaŋ ku alɔ i gē pi ojigogo ka aku alɔ le kpaakpa piii a ŋ, alɔ gē lɛ itene alɛwa. Alɔ gē jɔɔnyɛ ɛnɛɛnɛ ɛma mla ayinɛ alɔ, ujɔ a kē i jɔɔnyɛ ɛbɔ. Alɔ gē jɔɔnyɛ ɛnɛɛnɛ uce ō ya mla uculo ɛyɛɛyɛyi nōo yɔ ɔtahɛ ku ācɛ nōo gē gba Ujehofa ɛ̄gbā a. Ɔdā nōo kē cɛgbá fiyɛ duu a, wɛ ku alɔ gē gweeye ō gbla Ujehofa ya, nōo wɛ ɔcɛ nɛ ó gē pi ojigogo ka aku nu le kpaakpa piii ŋ ma. w23.07 25 ¶16-17

Udaniyɛlu gē klɔcɛ ku aakacɛ ohigbu ɔdā olɔhi a. Ó dɔka ō jé ɛlā ɔkwɛyi a. Udaniyɛlu klla wɛ ɔcɛ o tu iyi nu waajɛ. Ó jé ka Ujehofa géē ta ɔ abɔ ō jɛyi aakacɛ a ɔdaŋ ka ó yɔ kwu ɔ ajaajɛ klla lɛyitaajɛ lɛ ɔ. (Udán. 2:27, 28) Udaniyɛlu mafu ka ó wɛ ɔcɛ o tu iyi nu waajɛ ŋma lɛ ō gbolo ce otabɔ ku Ujehofa. (Udán. 2:18) Udaniyɛlu klla lɛ eko taajɛ ō ya oklɔcɛ lɔɔlɔhi. Ó jila ɛlā má ŋma ipu aɔkpiihɔ nōo yɔ ɛpleeko ɔɔma a. (Ujɛr. 25:11, 12; Udán. 9:2) Ɛgɛnyá nɛ a lɔfu gbla Udaniyɛlu ya a? Gbɛla lipu lipu tu ɔdā nōo ya ɛɛ nɛ a yɔ i klɔcɛ ku aakacɛ a. A yɔ i klɔcɛ ku aakacɛ nōo yɔ ipu Ubáyíbu a ohigbu ku a dɔka ō jé ɛlā ɔkwɛyi a? Ɔdaŋ ka ó lɛ a, Ujehofa géē ta uwɔ abɔ. (Ujɔ́n. 4:23, 24; 14:16, 17) Ācɛ ōhī gē klɔcɛ ku aakacɛ nōo yɔ ipu Ubáyíbu a ohigbu ka é dɔka ō mafu ka Ubáyíbu i ŋma ɛgiyi Ɔwɔico ŋ. É gē gbɛla ka ɔdaŋ ku Ubáyíbu i ŋma ɛgiyi Ɔwɔico ŋ, ayika é lɔfu ya ōmiya lɛ iyi uwa lɛyikwu ɔdā nōo lɔhi mla ɔdā nōo bɔbi a. Amáŋ alɔ cɛgbá ō ya oklɔcɛ ohigbu ɔdā olɔhi a. w23.08 9 ¶7-8

Alɔ lɔfu je iyo nōo lɔfu ya ku abɔ kóō hɛ alɔ iyē a pla iyi alɔ ɔkɔ, ɔdaŋ ku alɔ gbɔɔ ō lɛ iyi alɔ miya ācɛ ɔhá. (Ugal. 6:4) Ɔdaŋ ku alɔ gē ya lɛ a, alɔ lɔfu gbɔɔ ō mimalanyi amāŋ gbɔɔ ō kweyi mla uwa. (Ugal. 5:26) Ɔdaŋ ku alɔ gē ceyitikwu ō ya ɔdā nɛ ācɛ ɔhá gē ya naana nɛ alɔ jé ku alɔ i gáā ya ɔ gla ŋ ma, alɔ lɔfu ya iyi alɔ agbe. Gbɛla tu ɛlā nyā ɛ: Ubáyíbu da alɔ ka ó lɔfu biya ɔcɛ ɔtu ō gbeyi odee. (Aíit. 13:12) Ohigbu ɛnyā, ó géē biya alɔ ɔtu fiyɛ ō gbeyi odee nɛ alɔ jé ku alɔ i gáā lɛ gla ŋ ma! Ɔdaŋ ku alɔ ya lɛ a, ɛ̄jɛ̄ lɔfu jɛ alɔ nōo lɔfu ya ku alɔ hii kwinya ku oyeeyi a lɔɔlɔhi ŋ. A hii leyice ō ya fiyɛ ɛji ɔfu ku uwɔ fiyɛ ɔdā nɛ Ujehofa cɛgbá ŋma ɛgiyi uwɔ a ŋ. Ujehofa i leyice ku a géē je ɔdā nɛ á lɛ ŋ ma lɛ ɔ ŋ. (2 Ukɔ́r. 8:12) Le jé kpɔcii ka Ujehofa i gē miya ɔdā nɛ a gē ya a mla ɔdā nɛ ācɛ ɔhá gē ya a ŋ. (Umát. 25:20-23) Ɛ̄gbā nɛ a gē gba ɔ ŋma ɛjɛɛji ɔtu ku uwɔ, ō hayi kpaakpa ku uwɔ, mla ɔtu ō lé ku uwɔ jɛ ɔ eyī nɛhi. w23.08 29 ¶10-11

Ujehofa lɛ ɔkɔ ō gba ku otabɔ ku Usamsin cila ŋma lɛ ō je eŋkpɔ lɛ ɔ ɔwɛ ohidaago. Eko nɛ Usamsin lɛ eŋkpɔ a gwa a, “Ijēēnyi kú nū mɛ” ó klla lɛ ɔfu lɛ kpɔ. (Ācoh. 15:19) Ó lɛ aafu ŋ, ɛga nɛ eŋkpɔ nyā ŋma a yɔ jaa gáā kwu eko, nɛ alelekwu ihɔ ku Ɔwɔico ya ku Usamuwɛlu nōo wɛ ɔcomɛɛbɛ a, kóō ta ɔkpá ku Acohɛpɔ a. Eŋkpɔ nōo yɔ i pɛ nyā lɔfu ta ācɛ Isrɛlu a ɛlá kwu ɔ, ka ɔdaŋ ka é gbolo ce Ujehofa, ó géē je otabɔ lɛ ācɛ nōo gē gba ɔ ɛ̄gbā kpaakpa a eko nɛ ɛgbá ce uwa. Alɔ abɔyi alɔ cika ō gbolo ce otabɔ ku Ujehofa duu, ɛgɛ duuma nɛ alɔ jé odee lɛ, amāŋ ɛgɛ duuma nɛ ɔdā nɛ alɔ kóō ya ipu ɛ̄gbā ō gba ku nu ɛ ma kóō lɛ a. Alɔ cika ō tu iyi alɔ waajɛ klla cɛ ka ó géē tɔɔtɛ lɛ alɔ ō ya ɔdā nɛ Ujehofa da alɔ ku alɔ ya a ɔdaŋ ku alɔ gbolo ce ɔ. Usamsin lɛ ɔfu nɛ ó cɛgbá a lɛ igbihi nɛ ó lɛ eŋkpɔ nɛ Ujehofa ya tɔɔtɛ lɛ ɔ a gwa a. Bɛɛka Usamsin a, alɔ cika ō miyɛ otabɔ ku Ujehofa o ya ɛɛ ku alɔ gɔbu yɔ i gba ɔ ɛ̄gbā.—Umát. 11:28. w23.09 4 ¶8-10

Ɔdi nɛ alɔ lɔfu ya eko nɛ ācɛ ɔhá lɛ ɔdā okwiye ya alɔ, bɛɛka eko nɛ ɔcɛ lɛ ɔdobɔbi ka lɛyikwu Ujehofa amāŋ gbɔɔ ō ŋmo Ubáyíbu okonu a? Alɔ lɔfu ba Ujehofa ɛba kóō je alelekwu ihɔ mla ijeeyi ku nu lɛ alɔ cɛɛ ku alɔ toohi ɔwɛ ogbonɛnɛ. Ɔdi nɛ alɔ gáā ya ɔdaŋ ku alɔ gáā le má igbihaajɛ ku alɔ i toohi ɔwɛ olɔhi ɛgɛ nɛ alɔ cika ō ya a ŋ ma? Alɔ lɔfu je ɛlā a ta ipu ɔkɔ ō gba kpɔ, klla gbɛla lɛyikwu ɛgɛ nɛ alɔ lɔfu ya lɔhi fiyɛ igbɔha a. Cɛɛ Ujehofa kē géē je alelekwu ihɔ ku nu lɛ alɔ o ya ɛɛ ku alɔ kwu iyi alɔ bi klla ya ɛlā ɔwɛ ogbonɛnɛ. Aɛga ku Ubáyíbu alɛwa lɔfu ta alɔ abɔ eko duuma nōó le lɔnɔ tu alɔ ō kɛla ɔwɛ ogbonɛnɛ. Alelekwu ihɔ ku Ɔwɔico lɔfu ta alɔ abɔ ō blakwu aɛga ku Ubáyíbu nyā. (Ujɔ́n. 14:26) Ocabɔ mafu, aukɔ́ nōo yɔ ipu ɔkpá ku Aíita a lɔfu ta alɔ abɔ ō wɛ ācɛ ō gbonɛnɛ. (Aíit. 15:18) Aɛga ku Ubáyíbu ɔɔma klla mafu lɛ alɔ ɔdā nōo ya ɛɛ nōó lɔhi cɛɛ ku alɔ yɔ cii ipu āhɔ̄ olɔnɔ a.—Aíit. 10:19; 17:27; 21:23; 25:15. w23.09 15 ¶6-7

Ɔyikpo Upita gba Ujehofa ɛ̄gbā kpaakpa ihayi alɛwa. Ó ba Ujisɔsi iyē ipu uklɔ ku ɔna ō ta ku nu, ó gbɔɔ uklɔ ku ɔna ō ta a ipu ācɛ nōó wɛ ācɛ Ujiyu ŋ ma, igbihaajɛ ó kē kwu piya éyi ku ācɛ nōo gē leyikwu ujɔ ku Ācɛ O Yɛce Ukraist ku eko aflɛyi a. Eko nɛ Upita jé ka ó le ba ō kwū ɛ ma, Ujehofa klla je uklɔ alɛwa lɛ ɔ kóō ya. Ɛpla ihayi bɛɛka 62-64 Eko Ku Ukraist a, Ujehofa bi Upita le ta aɔkpá ɛpa nōo wɛ ɔkpá ku Upíta aflɛyi mla ɔmpa a. (2 Upít. 1:13-15) Upita ta aɔkpá nyā ɛpleeko nɛ ayinɛ nu ipu ɛlā Ɔwɔico yɔ i má “ɛdɔ kú ōwē ɛyɛ́ɛyɛ́yí alɛwa” a. (1 Upít. 1:6) Ācɛ obɔbiipu yɔ i ceyitikwu kéē bi ɛlā ō nwu ɛkɛmgbɛ mla uce nōó le yeŋee ŋ wa ipu ujɔ ku Ācɛ O Yɛce Ukraist. (2 Upít. 2:1, 2, 14) Ó gboji ŋ, Ācɛ O Yɛce Ukraist nōo lā Ujɛrusalɛm a géē ‘má ocataajɛ ku igeli’ ɔɔma, nɛ aicɔɔja ku ācɛ Urom géē bi le bi eko ku uwa wa oŋmɛyi a. (1 Upít. 4:7) Ó lɛ aafu ŋ, aɔkpá nɛ Upita ta a ta Ācɛ O Yɛce Ukraist abɔ kéē jé ɛgɛ néē géē hayi kpaakpa naana néē yɔ i má unwalu ɛyɛɛyɛyi, mla ɛgɛ néē géē ya otutu taajɛ ku unwalu ɛyɛɛyɛyi ɔhá néē géē má ɛcɔbu a. w23.09 26 ¶1-2

Bɛɛka Ujisɔsi a, igbalɛwa alɔ gē nwu ō lɛyitaajɛ ipu āhɔ̄ olɔnɔ. Ocabɔ mafu, ɛpleeko nɛ ōcē ku Korona nōo tu ipu oduudu ɛcɛ a gbɔɔ, néē da alɔ ku alɔ lɛ abɔ ci ō gā Agbla Ku Ajɔɔcɛ klla lɛ abɔ ci ō yuklɔ ku ɔna ō ta ŋma ɔlɛ gā ɔlɛ a, ó lɔnɔ tu uwɔ ō lɛyitaajɛ? Amáŋ, ɛyi nɛ a le taajɛ a je ogbotu gā uwɔ, ó tabɔ ya ku ujɔ a kóō piyatɔha, klla cɛ lɛ ɔtu he Ujehofa. Babanya, ɛjɛɛji alɔ le tutu fiyɛ ō lɛyitaajɛ lɛ ukɔ́ duuma nɛ alɔ géē miyɛ ɛpleeko ku owe nɛhi a. Ō lɛyitaajɛ lɛ ukɔ́ ɔɔma nɛ alɔ géē miyɛ a géē nya oyeeyi ku alɔ ta! (Ujób. 36:11) Ɔdā okpɔcii nōo ya nɛ alɔ gē lɛyitaajɛ lɛ Ujehofa a, wɛ ohigbu ku alɔ yihɔtu ku nu klla dɔka ō ya ɔdā nōo he ɔ ɔtu a. (1 Ujɔ́n. 5:3) Alɔ i gáā cila Ujehofa ule ku ɛjɛɛji aɔdā nɛ ó ya lɛ alɔ a gboogboo gla ŋ. (Aíjē 116:12) Amáŋ alɔ lɔfu lɛyitaajɛ lɛ ɔ mla ācɛ ōhī nōo lɛ íkwu ikpɛyi ku alɔ a. Ɔdaŋ ku alɔ lɛyitaajɛ, alɔ gē mafu ku alɔ wɛ ācɛ o jeeyi. Ɔdaŋ ku alɔ kē wɛ ācɛ o jeeyi, alɔ gē ya ku ɔtu kóō he Ujehofa.—Aíit. 27:11. w23.10 11 ¶18-19

Ɔdaŋ ku alelekwu otɛhɔ ku Ɔwɔico wɛ ɔdā ō kɛla gā uwɔ, a géē jahɔ tu ɛlā nōó lɛ ō ka gā uwɔ a? Ku ɛlā ɔkwɛyi a, icɛ alelekwu otɛhɔ éyi yɔ i kɛla lɛ “ācɛ kú ipú ɛcɛ, kwú ɛjɛ̄ɛ̄jī ācɛ, mɛ́mla ipɔ́ɔ́ma, mɛ́mla ucē, mɛ́mla éwo.” Ɔdi nɛ ó yɔ i ka a? Ó yɔ i ka kahinii: “Aá lɛ ojīlīmā ce Ɔwɔicō cɛ́ɛ́ kú aá cɛ̄tra ɔ́ kú ɛ́gɛ́nɛ̄ ó lɔfú lɛ ā. . . . Aá gbā anú nōo yá ɔkpáncō mɛ́mla ɛcɛ . . . ā ɛ̄gbā!” (Mafú 14:6, 7) Ujehofa foofunu wɛ Ɔwɔico ɔkwɛyi nɛ ɛjɛɛji ācɛ cika ō gba ɛ̄gbā a. Alɔ kē gweeye nɛhi ku ɛnɛɛnɛ ɛga nɛ ó je lɛ alɔ ō gba ɔ ɛ̄gbā ipu agbliihɔ nɛhi ku nu a! Ɔdi nɛ agbliihɔ nɛhi a wɛ piii a, imi nɛ alɔ kē gáā má aɛlā nōo jɛ ɔ teyi peee a? Agbliihɔ nɛhi a i wɛ ɔlɛ néē gwo kwaajɛ nɛ ɔcɛ lɔfu má eyī caa gla ŋ. Ó wɛ ōmiya nɛ Ujehofa le kwaajɛ o ya ɛɛ ku alɔ gba ɔ ɛ̄gbā ɔwɛ nɛ ó géē miyɛ oŋma lɛ ɛya nɛ Ujisɔsi gwo a. Upɔlu lɛ ɛlā nyā teyi peee fiyɛ ipu ɔkpá nɛ ó ta gē lɛ Ācɛ O Yɛce Ukraist ku eko aflɛyi nōo wɛ ācɛ Uhibru nōo lā ipu Ujudiya a. w23.10 24 ¶1-2

Ipu ihayi ku 522 Gbɔbu Le Eko Ku Ukraist, aolɛla ku ācɛ Ujiyu gbɔɔ ō ta igɔmɛnti ku ācɛ Upɛsiya a ɔtu kwu ɔtu, kéē lɛ ācɛ Ujiyu a ci ŋma ō gwo agbliihɔ ku Ujehofa a. Amáŋ Usakariya cɛ lɛ ācɛ Ujiyu a le jé kpɔcii, ka Ujehofa géē bi alelekwu ihɔ ku nu nōo lɔfu nɛhi a le je otabɔ lɛ uwa, kéē gɔbu yɔ i gwo agbliihɔ a naana néē lɔfu yɔ i má unwalu a. Ipu ihayi ku 520 Gbɔbu Le Eko Ku Ukraist, Udariyɔsi nōo wɛ Ɔcɛ́ a lɛ ɛga je lɛ ācɛ Ujiyu a kéē gɔbu yɔ i gwo agbliihɔ ku Ujehofa a, klla lɛ ije je lɛ uwa ō ya lɛ a. Ó klla lɛ ɔ́da je lɛ aigbomina ku ajɛ a kéē je otabɔ lɛ uwa duu. (Ɛ́sra 6:1, 6-10) Ujehofa cokonu lɛ ācɛ ɔlɛ nu ka anuɔ géē je otabɔ lɛ uwa, ɔdaŋ ka é kwu uklɔ ku agbliihɔ ō gwo a i piya ɔdā aflɛyi ipu oyeeyi ku uwa. (Uhág. 1:8, 13, 14; Usak. 1:3, 16) Igbihi nɛ ācɛ Ujiyu a miyɛ ɔtu ō tu kwu ɔtu ŋma ɛgiyi acomɛɛbɛ nyā a, é gbɔɔ uklɔ ku agbliihɔ a ō gwo kpɔ ipu ihayi ku 520 Gbɔbu Lɛ Eko Ku Ukraist, klla lɛ ɔ ŋmɛyi ó kóō gaajɛ ihayi ɛhɔ ŋ. Ohigbu ka ācɛ Ujiyu a kwu uklɔ ku agbliihɔ ku Ujehofa ō gwo a, i piya ɔdā aflɛyi ipu oyeeyi ku uwa naana néē lɛ unwalu alɛwa a, Ujehofa je otabɔ lɛ uwa. Ohigbu ɛnyā, é gba Ujehofa ɛ̄gbā mla eeye.—Ɛ́sra 6:14-16, 22. w23.11 15 ¶6-7

Naana nɛ ācɛ alɛwa po ɛlā lɛyikwu Ebraham ɛ ma, ɛyinɛhi ku uwa i jé ɔdā alɛwa lɛyikwu ɔ ŋ. Amáŋ, awɔ a jé ɔdā alɛwa lɛyikwu Ebraham. Ocabɔ mafu, a jé ka Ubáyíbu hi Ebraham ka “ádáádā kú odúúdú ācɛ nēe kpɔtuce Ɔwɔicō” a. (Uróm 4:11) A lɔfu gbɛla kahinii: ‘N kpɔtuce Ɔwɔico lɔfu lɔfu bɛɛka Ebraham a gla a?’ Ii gboo, a ya lɛ a gla. Ɔwɛ éyi nɛ alɔ lɔfu ya ku alɔ lɛ ɔtu okpoce bɛɛka Ebraham a, wɛ oŋma lɛ ō klɔcɛ lɛyikwu ocabɔ ku nu. Ó lɛyitaajɛ le yɛ gā ajɛ nōo ligbo gwu ɔlɛ nu ta, ó lā ipu aklɔkpɛ ihayi alɛwa, klla le tutu ō kwu Ayisiki nɛ ó yihɔtu ku nu nɛhi a u gwɛɛya. Ebraham ya ɛjɛɛji aɔdā nōo ba nyā, ohigbu ka ó lɛ ɔtu okpoce olɔfu lɛ Ujehofa. Ohigbu ɔtu okpoce mla uce ō ya olɔhi ku nu, Ebraham ya ku ɔtu kóō he Ujehofa klla kwu piya ɔya ku Ɔwɔico. (Ujɛ́m. 2:22, 23) Ujehofa dɔka ku ɛjɛɛji alɔ, kwu awɔ abɔyi uwɔ kóō teyi olɔhi ku nu, ku a klla kwu piya ɔya ku nu. Ohigbu ɛnyā, ó je alelekwu ihɔ ku nu lɛ Upɔlu mɛmla Ujɛmisi kéē ta ɔkpá lɛyikwu ocabɔ ku Ebraham, ipu aɛga ku Ubáyíbu ōhī néē ta a. w23.12 2 ¶1-2

Ayinɛ nɔnya, aa nwu ō jahɔ lɔɔlɔhi mla ō kɛla ɔwɛ ogbonɛnɛ. Ɛjɛɛji Ācɛ O Yɛce Ukraist cɛgbá ɛnɛɛnɛ uce ō ya nyā. Ɔyikpo Ujɛmisi tu ɛjɛɛji alɔ ɛnɛɛnɛ ukɔ́ nyā nōo yɔ ɛga néē je ɛ̄gbā ō gba ku alɔ ŋma icɛ a. Ɔdaŋ ku a gē jahɔ lɔɔlɔhi eko duuma nɛ ācɛ ɔhá gē kɛla, a géē mafu eyinyinyi amāŋ “gbonɛnɛ” lɛ uwa. (1 Upít. 3:8) Ɔdaŋ ku á jɛyi ɛlā nɛ ɔcɛ yɔ i ka amāŋ ɛgɛ nɛ ɔtu yɔ i ya ɔ lɛ a ŋ, da ɔka nōo cɛgbá a. Cɛɛ ku a klla gbɛla lɔɔlɔhi gbɔbu ɛɛ ku a kɛla. (Aíit. 15:28) Da iyi uwɔ aɔka nōo ba nyā kahinii: ‘Ɛlā nɛ um dɔka ō ka nyā wɛ ɔkwɛyi klla wɛ ɛlā ō ta ɔtu kwu ɔtu? Ó mafu ojilima klla wɛ ɛlā ogbonɛnɛ?’ Nwu ɛlā ŋma ɛgiyi ayinɛ nɔnya nōo jikoko nōo gē jahɔ lɔɔlɔhi klla gē kɛla ɔwɛ ogbonɛnɛ a. (Aíit. 31:26) Jahɔ lɔɔlɔhi tu ɛlā néē gē ka mla ɛgɛ néē gē ka ɔ a. Ɔdaŋ ku a nwu aɔdā nōo ba nyā lɔɔlɔhi, ó géē tɔɔtɛ gā uwɔ fiyɛ ō wɛ ɔkpa ku ācɛ ɔhá mla ō yɔ ɛbɔ mla uwa. w23.12 21 ¶12

Icɛ, Ujehofa lɔfu bi ācɛ apɔlɛ ku alɔ, aɔkpa ku alɔ, amāŋ anyakwɔcɛ ku ujɔ le je otabɔ lɛ alɔ. Amáŋ eko duuma nɛ ɔtu le gbenyi lɛ alɔ nɛhi, alɔ i gē dɔka ō tu kwu ācɛ ɔhá ŋ. Alɔ gē dɔka ō yɔ foofu alɔ. Ɔɔma wɛ ɔdā ɔlamu. Ɔdi nɛ alɔ lɔfu ya o ya ɛɛ ku alɔ miyɛ otabɔ ku Ujehofa a? Ceyitikwu ku a hii kwu iyi uwɔ bi ŋma ɛgiyi ācɛ ɔhá ŋ. Eko duuma nɛ alɔ lɛ iyi alɔ kwu bi ŋma ɛgiyi ācɛ ɔhá, alɔ géē lɔfu gbɔɔ ō gbɛla lɛyikwu iyi alɔ mla unwalu nɛ alɔ yɔ i má a foofunu. Ohigbu ɛnyā, alɔ i lɔfu ya ōmiya olɔhi ŋ. Ó wɛ ɔkwɛyi, ka ɛjɛɛji alɔ cɛgbá eko ō yɔ foofu alɔ, ofiyɛ duu eko nɛ ɔdobɔbi nɛhi le ya da alɔ ipu oyeeyi ku alɔ. Amáŋ ɔdaŋ ku alɔ lɛ iyi alɔ kwu bi ŋma ɛgiyi ācɛ ɔhá gboji ajɛ, alɔ géē lɔfu gbɔɔ ō ta ō miyɛ otabɔ ku ācɛ nɛ Ujehofa gē bi le je otabɔ lɛ alɔ a. Ohigbu ɛnyā, miyɛ otabɔ nɛ Ujehofa gē je o bu ipu ācɛ apɔlɛ ku uwɔ, aɔkpa ku uwɔ, mla anyakwɔcɛ ku ujɔ a. Leyi má uwa ka Ujehofa yɔ i bi uwa le je otabɔ gā uwɔ a.—Aíit. 17:17; Ayis. 32:1, 2. w24.01 24 ¶12-13

Aatamɔkpa lɛ okonu ce ku aa i gáā wɛyi ku uwa ŋ. Ɛnyā mafu ka é kwu iyi uwa u taajɛ lɛ Ujehofa duudu. Ó wɛ ɔdā okwiye nɛhi, ka ó lɛ eko ipu ɔ̄kā ku ācɛ Isrɛlu néē gē lɛ ojilima ce aatamɔkpa klla gē ta uwa ɔtu kwu ɔtu ŋ. Ekoohi, aatamɔkpa cɛgbá ō mafu ɔtu ō lɛ o ya ɛɛ kéē lɛ okonu néē ce a tu, mla ō lɛ iyi uwa tu ɛyɛɛyi gwu ācɛ ɔhá ta. (Émɔs. 2:12) Ohigbu ka alɔ le miya ō lɛyitaajɛ lɛ Ujehofa a, ācɛ ɔhá gē má ku alɔ a wɛ ɛyɛɛyi gwu uwa ta. Alɔ cɛgbá ɔtu ō lɛ, ō da ācɛ ɔhá ɛga uklɔ amāŋ ipu inɔkpa ku alɔ, ka alɔ wɛ Ācɛ Ocijali Ku Ujehofa. Abɔ uce ō ya mla āhɔ̄ ku ɛcɛ nyā kē yɔ i bɔbi tōōtɔ̄ɔ̄ a, á jé ŋ, ó lɔfu lɔnɔ tu alɔ fiyɛ ō lā oyeeyi ɛgɛ nɛ Ubáyíbu ka a, mla ō da ācɛ ɔhá lɛyikwu ɔkoolɔhi a. (2 Utím. 1:8; 3:13) Amáŋ bla eko doodu ka alɔ gē ya ku “ɔtū kóō he [Ujehofa],” eko duuma nɛ alɔ mafu ɔtu ō lɛ, lɛ iyi alɔ tu ɛyɛɛyi gwu ācɛ nōó gē gba ɔ ɛ̄gbā ŋ ma.—Aíit. 27:11; Umál. 3:18. w24.02 16 ¶7; 17 ¶9

Ɛjɛɛji ācɛ jé ka Ācɛ O Yɛce Ukraist ku eko aflɛyi a yihɔtu ku iyi uwa nɛhi. Amáŋ ó tɔɔtɛ lɛ uwa ō mafu ihɔtu nɛɛ? Leyi yɛ ɛgɛ nɛ ujɔ nōo yɔ Urom a lɛ ācɛ nōo ŋma ɛga ɛyɛɛyɛyi klla gē ka uce ɛyɛɛyɛyi a. Ōhī ku uwa wɛ ācɛ Ujiyu néē nwu uwa ō lɛyitaajɛ lɛ íne ku Umosisi a. Amáŋ ācɛ ɔhá ŋma éwo ɛyɛɛyɛyi, néē klla bi uwa jɛ mla uculo ɛyɛɛyɛyi. Á jé ŋ ōhī ku Ācɛ O Yɛce Ukraist a wɛ aɔfiyɛ, ācɛ ɔhá i kē wɛ ɔfiyɛ ŋ. Á jé ŋ, ōhī ku uwa ka é wɛ ācɛ nōo lɛ aɔfiyɛ. Ɛgɛnyá nɛ Ācɛ O Yɛce Ukraist nyā gɔbu yɔ i mafu ihɔtu lɛ iyi uwa, naana nɛ āhɔ̄ ku uwa i wɛ ekponu ŋ ma? Ɔyikpo Upɔlu ta uwa ɔtu kwu ɔtu kéē ‘mīyɛ ɔ́mpa uwa wā ipú ɔtū ku uwa.’ Ɔdi wɛ ɛyi ɛlā ku nu a? Ɛlā néē cɔwɔ ka ō “mīyɛ” a, lɛ ō ya mla ō miyɛ ɔcɛ ɔwɛ ogbonɛnɛ, bɛɛka ō miyɛ ɔcɛ ɔɔma wa ɔlɛ uwɔ amāŋ ō je ɔ piya ɔkpa ku uwɔ. Ocabɔ mafu, Upɔlu da Ufilimɔn ɛgɛ néē géē miyɛ Onesimɔsi nōo kwu gwu uwa ta a. Ó kahinii: ‘Miyɛ ɔ ɔwɛ ogbonɛnɛ.’ (Ufím. 17) Uprisila mla Akwila miyɛ Apɔlɔsi lɔɔlɔhi naana nɛ ó jé ɔdā alɛwa lɛyikwu Ujisɔsi ŋ ma, ŋma lɛ ō ‘miyɛ ɔ wa ɛgiyi uwa.’ (Ācot. 18:26) Ācɛ O Yɛce Ukraist ku eko aflɛyi a i jɛga ku āhɔ̄ ku uwa nōo wɛ ɛyɛɛyɛyi a kóō lɛ uwa kɔ igwiigwu ŋ, ikɔkɔ ɔɔma é miyɛ iyi uwa lɔɔlɔhi. w23.07 6 ¶13

Ɔdā okpɔcii nōo ya ɛɛ nɛ a je iyi uwɔ gwɛɛya lɛ Ujehofa a wɛ ohigbu ku a yihɔtu ku nu. Ihɔtu nɛ a lɛ lɛ ɔ a i wɛ ɛgɛ nɛ ɔtu gē ya uwɔ lɛ a foofunu ŋ. A gáā lɛ ɛlā nwu lɛyikwu ococɛ ku nu klla lɛ “ɔdā nōó dɔɔ̄kā ā jé lɔɔlɔhi,” ɔɔma kē lɛ abɔ kwu uwɔ ɔtu ō yihɔtu ku nu a. (Ukól. 1:9) Oklɔcɛ ku Ubáyíbu ku uwɔ gáā cɛ gā uwɔ le jé kpɔcii (1) ka Ujehofa yɔ ɔkwɔɔkwɛyi, (2) ka Ubáyíbu wɛ Ɛlā ku nu, klla (3) yɔ i bi ɔwa ku nu le ya ɔdā nōo wɛ ococɛ ku nu a. Ācɛ nōo je iyi uwa gwɛɛya lɛ Ujehofa a cika ō jé aɛlā ō nwu okpɔcii nōo yɔ ipu ɛlā ku Ɔwɔico a, klla gē lɛyitaajɛ lɛ ɔwɛ nɛ Ujehofa dɔka ku alɔ lā oyeeyi ku alɔ a. É gē ya ɔdā duuma néē ya gla a ō da ācɛ ɔhá lɛyikwu ɛlā néē nwu ŋma ipu Ubáyíbu a. (Umát. 28:19, 20) Ihɔtu néē lɛ lɛ Ujehofa a kwu lɔfu tōōtɔ̄ɔ̄, ohigbu ɛnyā, ɔdā néē bi ɔtu ō ya a wɛ ō gba anu foofunu ɛ̄gbā. Ó lɛ ɛgɔɔma mla uwɔ duu? w24.03 4-5 ¶6-8

Ɔcɛ nōo wɛ ɔba ku Abigɛlu a wɛ Unabalu, nɛ Ubáyíbu ka ka ó wɛ ɔcɛ nōó lɛ ohilipu ŋ klla lɔnɔ nɛhi a. (1 Usám. 25:3) Ó gáā wɛ ɔdā ō tɔɔtɛ lɛ Abigɛlu fluflu ō lā mla ɛdɔ ɔcɛ ɛgɔɔma ŋ. Abigɛlu lɛ ɛga duuma ō ya ku obatɔha ku uwa a kóō gā oŋmɛyi? Ii gboo. Ó lɛ ɛga ɔɔma lɛ eko nɛ Udefidi nōo géē je piya ɔcɛ́ ku ācɛ Isrɛlu a, wa ō gáā ŋmo ɔba nu ohigbu ɛca nɛ ó ca ɔ mla acocɛhɔ ku nu a. (1 Usám. 25:9-13) Abigɛlu lɔfu le kwu, cɛɛ kóō jɛga lɛ Udefidi kóō lɛ ɔdā nɛ ó bi ɔtu a ya. Amáŋ ó ya lɛ a ŋ. Ikɔkɔ ɔɔma, ó kɛla lɛ Udefidi ŋma ɔtu o ya ɛɛ ka ó hii ŋmo Unabalu ŋ. (1 Usám. 25:23-27) Ɔdi lɔfu lɛ abɔ kwu ɔ ɔtu kóō ya lɛ a? Abigɛlu yihɔtu ku Ujehofa klla lɛ ojilima ce ōmiya ku obatɔha ku ɔba mla ɔnyā ɛgɛ nɛ Ujehofa gē ya a. Ó jé ka obatɔha ku ɔba mla ɔnyā wɛ ɔdā otiihɔ ipeyi ku Ujehofa. Ó dɔka ō ya ɔdā nōo he Ɔwɔico ɔtu, ɔɔma kē wɛ ɔdā nōo lɔfu lɛ abɔ kwu ɔ ɔtu ō ya ɔdā duuma nɛ ó ya gla, ō je ogbotu lɛ apɔlɛ ku nu mla ɔba nu duu a. Ó ya odee boobu o ya ɛɛ kóō lɛ Udefidi ci ŋma ō ŋmo Unabalu. w24.03 16-17 ¶9-10

Ó lɛ ācɛ duuma ipu ujɔ ku uwɔ nōo yɔ i ceyitikwu kéē lɛ oyeeyi ku uwa ya tɔɔtɛ, o ya ɛɛ kéē lɔfu ya nwune ipu ɛ̄gbā ō gba ku Ujehofa? A jé aɛdrɔ duuma nōo yɔ i mafu ɔtu ō lɛ, ō lɛ iyi uwa tu ɛyɛɛyi gwu ayipɛ inɔkpa ku uwa ta, naana nōo ya ɔɔma lɔfu lɔnɔ tu uwa a? Ācɛ nōo yɔ i nya ō hayi kpaakpa lɛ Ujehofa, ohigbu ka ācɛ apɔlɛ ku uwa yɔ i ya uwa ŋmo a bɛ? Lɛ ɔtu ku uwɔ ya ekponu ō ya ɔdā duuma nɛ a ya gla ō je ɔtu ō tu kwu ɔtu lɛ ācɛ nōo ba nyā, mla ō da uwa ɛgɛ nɛ ó jɛ uwɔ eyī nɛhi ku ɔtu ō lɛ néē gē mafu, mla ɛjɛɛji ɔdā néē gē ya ohigbu Ujehofa a. (Ufím. 4, 5, 7) Ujehofa lɔtuce lɔfu lɔfu ku alɔ dɔka ō ya ɔdā nōo he ɔ ɔtu a, ka alɔ klla le tutu ō leyi gwu aɔdā ōhī bonu, o ya ɛɛ ku alɔ lɛ okonu nɛ alɔ ce lɛ ɔ a tu. Ó lɛ ojilima ce alɔ ŋma lɛ ō je ɛnɛɛnɛ ɛga lɛ alɔ ō mafu lɛ ɔ ku alɔ yihɔtu ku nu. (Aíit. 23:15, 16) Ɛjɛɛji alɔ kóō lɛ ɔtu ku alɔ ya ekponu ō gɔbu yɔ i gba Ujehofa ɛ̄gbā, mla ō je ofiyɛ duu ku alɔ lɛ ɔ ŋma ɛjɛɛji ɔtu ku alɔ. w24.02 18 ¶14; 19 ¶16

Gbɛla lɛyikwu ɔdā nōo ya eko nɛ Ujisɔsi gbɔɔ uklɔ ku ɔna ō ta ku nu, ɛpleeko ku oŋmɛyi ku ihayi ku 29 Eko Ku Ukraist a. É lɛ Ujisɔsi, ɛ́nɛ́ nu nōo wɛ Umeri, higwu wa ɔnucɛ ku ɔnyā ō lɛ ipu Ukena. Umeri yɔ i ta uwa abɔ ō leyi kwu augbɔga nōo wa a. Amáŋ ɛpleeko ku ucɛ ku ɔnyā ō lɛ nyā a, odee gáā le ya—ejé ku uwa gáā mɛ. Umeri gáā le ta ɛgiyi ɔyinɔnyilɔ ku nu paapa nyɔ i da ɔ kahinii: “Ejé kú uwā mɛɛ́ n.” (Ujɔ́n. 2:1-3) Ɔdi nɛ Ujisɔsi gáā ya mɛɛ a? Ó lɛ ɔdā ohidaago nɛhi éyi ya, ó lɛ eŋkpɔ piya “ejé olɔhi.” (Ujɔ́n. 2:9, 10) Ujisɔsi ya auklɔ idaago alɛwa ɔhá kpɔ ɛpleeko nɛ ó yuklɔ ku ɔna ō ta ku nu a. Ó bi ɔfu ku uklɔ idaago ku nu le ta utanjan alɛwa ku ācɛ abɔ. Ocabɔ mafu, uklɔ idaago ɛpa nɛ ó ya, ɛ̄nɛ̄ ó je ɔdole lɛ ācɛ ula igwɛɛpa ce ofu igwo, mla ɔhá nɛ ó ya igbihaajɛ nɛ ó je ɔdole lɛ ācɛ ula igwo a, ɔdaŋ ka gbaaluka ku ācɛ a tɔha, kwu acɛnya mla ayipɛ nōo yɔ abɔɔ a, ɛjɛɛji uwa géē lɔfu fiyɛ ācɛ utanjan ofu ce ahaapa (27,000). (Umát. 14:15-21; 15:32-38) Ipu āhɔ̄ ɛpa nyā, Ujisɔsi klla hɛ ācɛ alɛwa ta ŋma ōcē ku uwa.—Umát. 14:14; 15:30, 31. w23.04 2 ¶1-2

Eko nɛ ɔdobɔbi nɛhi le ya da alɔ, ó lɛ ɛ̄cī ōhī nɛ abɔ lɔfu hɛ alɔ iyē nɛ ɔtu klla lɔfu biya lɛ alɔ. Bɛɛka Ɛlayija a, ɔtu lɔfu ya alɔ bɛɛka alɔ hii ya ɔdā duuma ŋ. Ó kē lɔfu ya alɔ bɛɛka alɔ gɔbu yɔ i gbiyɔla. (1 Aɔ́cɛ́ 19:5-7) Alɔ lɔfu cɛgbá otabɔ o ya ɛɛ ku alɔ gɔbu ipu ɛ̄gbā ō gba ku Ujehofa duu. Ɛpleeko ɛgɛnyā, Ujehofa ta alɔ ɔtu kwu ɔtu kóō géē ta alɔ abɔ ɛgɛ néē ta ɔ ipu ɛga ku Ubáyíbu ku icɛ a. Udefidi nōo wɛ Ɔcɛ́ a miyɛ ɛdɔ otabɔ ɛgɛnyā ŋma ɛgiyi Ujehofa. Eko nɛ ó yɔ i má unwalu nɛ ó klla lɛ aolɛla alɛwa a, Udefidi da Ujehofa kahinii: ‘Óndú, a í gbō um, klla ī ta um abɔ a.’ (Aíjē 18:35) Igbalɛwa, Ujehofa gē ta alɔ abɔ ŋma lɛ ō ya ku ācɛ ɔhá kéē lɛ ɔtu caca ō ta alɔ abɔ. Ocabɔ mafu, ó lɛ eko éyi nɛ abɔ hɛ Udefidi iyē, ɔkpa ku nu Ujonatan nyɔ gáā jila ɔ má o ya ɛɛ kóō lɛ ɔfu tu ɔ iyē mla ō je ɔtu ō tu kwu ɔtu lɛ ɔ. (1 Usám. 23:16, 17) Ɔwɛ ekponu ɔɔma, Ujehofa fu Ɛlayisa o ya ɛɛ kóō je otabɔ nɛ Ɛlayija cɛgbá a lɛ ɔ.—1 Aɔ́cɛ́ 19:16, 21; 2 Aɔ́cɛ́ 2:2. w24.01 23-24 ¶10-12

Ujehofa wɛ ɔcɛ nōo gē nwula abɔ nɛhi klla gē je aɔdā nɛ alɔ cɛgbá a lɛ alɔ caba caba. Ocabɔ ku ɔnyā nōo kwɛyi ijeeyi ɔkwɛyi nōo yɔ ɔkpá ku Aíita ɛyi 9 a kē ma ɛnyā fu peee. Ɛga ku Ubáyíbu nyā da alɔ ka ɔnyā a lɛ ācɛ higwú wa ɔlɛ nu kéē wa i lé ɔdole olɔɔnyɛ mla ɛbɛ́ mɛmla ejé nɛ ó tutu a. (Aíit. 9:2) Ɔgba 4 mla 5 klla da alɔ kpɔ kahinii: “[Ɔnyā nōo kwɛyi ijeeyi ɔkwɛyi a] da aólíla ā kahíníī, ‘wā í lé ɔdōlé kú um.’” Ɔdiya nɛ alɔ cika ō cigwu nɛ ɔnyā nyā yɔ i hi alɔ a? Ujehofa dɔka ku ayipɛ ɔlɛ nu kéē jijeeyi klla lɛ ogbotu. Ó dɔka ku alɔ ya inyileyi duuma nōo géē bi alɔ gā ipu unwalu ŋ. Ɔɔma ya ɛɛ nɛ ó “lɛ íjééyī nōo ī tá ɔ̄cɛ abɔ̄ ā kpó tū lɛ ācɛ okpaakpa ā.” (Aíit. 2:7) Ɔdaŋ ka alɔ lɛ ufi okpaapa a lɛ Ujehofa, alɔ géē dɔka ō ya ɔdā nōo he ɔ ɔtu a. Alɔ gē jahɔ tu ukɔ́ ijeeyi ku nu, klla gē gweeye ō bi ɔ le yuklɔ.—Ujɛ́m. 1:25. w23.06 23 ¶14-15

Ɔdaŋ nōó kóō tɔɔtɛ lɛ alɔ ō ya ɛjɛɛji ɔdā nɛ alɔ géē dɔka ō ya lɛ Ujehofa a ŋ naana, alɔ lɔfu lɔtuce ka ó gē má ɛjɛɛji ɔdā nɛ alɔ gē ya ŋma ɔtu o ya ɛɛ ku alɔ cɛ lɛ ɔtu he ɔ a. Ɛgɛnyá nɛ alɔ bi le jé a? Eko ku Usakariya a, Ujehofa le da ɔcomɛɛbɛ a kóō lɛ ɔflla ya ŋma ugoolu mla oje ɔdɔ nɛ ācɛ Ujiyu nōo yɔ Ubabilɔn a tɛhɔ fu uwa a. (Usak. 6:11) “Ɔflla” a géē wɛ “ɔdā ō bī blatū” ku ɛhi néē gē je ŋma ɔtu a. (Usak. 6:14) Alɔ lɔfu lɔtuce kpɔcii ka Ujehofa i gáā je oceyitikwu ku alɔ ō gba ɔ ɛ̄gbā ŋma ɔtu a mlanyi, eko nɛ alɔ yɔ ipu āhɔ̄ olɔnɔ a ŋ. Ó lɛ aafu ŋ, alɔ géē gɔbu yɔ i má āhɔ̄ olɔnɔ ɛpleeko amoomɛ nyā, āhɔ̄ a kóō lɔfu bɔbi fiyɛ ɛcɔbu. (2 Utím. 3:1, 13) Amáŋ, alɔ i cɛgbá ō junwalu lɛ iyi alɔ fiyɛ ɔfu ŋ. Blakwu ɛlā nɛ Ujehofa da ācɛ ɔlɛ nu eko ku Uhagayi a. Ó kahinii: “N yɔ̄ mla aá . . . aá híī yúufi ŋ́.” (Uhág. 2:4, 5) Alɔ abɔyi alɔ lɔfu lɔtuce kpɔcii ka Ujehofa géē yɔ mla alɔ, abɔ alɔ yɔ i ceyitikwu ō ya ɛji ɔfu ku alɔ ō ya ɔdā nōo wɛ ococɛ ku nu a. w23.11 19 ¶20-21

Ó tɔɔtɛ lɛ Ujehofa ō ya kéē hii ta inyileyi ku Upita taajɛ ipu Ubáyíbu ŋ. Amáŋ, ó ya kéē lɛ ɔ ta taajɛ lɛ alɔ o ya ɛɛ ku alɔ nwu ɛlā ŋma anu. (2 Utím. 3:16, 17) Ɔdaŋ ka alɔ nwu ɛlā lɛyikwu ɔdā nɛ Upita nya mla ɔ a, ó géē ta alɔ abɔ ō jé ka Ujehofa i leyice ka alɔ géē ya odee bɛɛka alɔ jila iyē a ŋ. Ó dɔka ku alɔ ceyitikwu lɔfu lɔfu ku alɔ gɔbu yɔ i gba ɔ ɛ̄gbā naana nɛ alɔ i jila iyē ŋ ma. Ɔdiya nōó cɛgbá ku alɔ hii cɛ lɛ ɛ̄jɛ̄ jɛ alɔ ŋ ma? Ɔdaŋ ka ó lɛbɛɛka alɔ i gē ya inyileyi éyi nɛ alɔ gē ya gbɔbu a gɛ ŋ, ekoohi alɔ lɔfu ya inyileyi ɔɔma kpɔ. Amáŋ alɔ gē ceyitikwu lɔfu lɔfu ō ya lɔhi fiyɛ. Ɛjɛɛji alɔ gē kɛla amāŋ ya odee nɛ alɔ gē hijema ku nu igbihaajɛ, amáŋ ɔdaŋ ku alɔ i cɛ lɛ ɛ̄jɛ̄ jɛ alɔ ŋ, Ujehofa géē gɔbu yɔ i ta alɔ abɔ cɛɛ ku alɔ yɔ i ya lɔhi fiyɛ. (1 Upít. 5:10) Eyinyinyi nɛ Ujisɔsi mafu lɛ ɔ naana nōó lɛ ɛga nɛ Upita i gē ya lɔhi ŋ ma, lɔfu lɛ abɔ kwu alɔ ɔtu ō gɔbu yɔ i gba Ujehofa ɛ̄gbā. w23.09 20-21 ¶2-3

Ujisɔsi gē yɛ i lɛ Ulasarɔsi hɛta ɛgɛ nɛ Umata ka ipu ɛga ku Ubáyíbu ku icɛ a. Amáŋ, Ujisɔsi bi ɔtu ō ya ɔdā nōo kōō fiyɛ ɔɔma kɔɔ. Ujisɔsi cokonu lɛ ɔ kahinii: “Ɔyínɛ́ uwɔ géē héyī.” Ó klla kahinii: “Ami gē je ācɛ héyī ŋmá ɔlékwū á.” (Ujɔ́n. 11:23, 25) Ɔɔma kē wɛ ɔkwɛyi, ohigbu ka Ɔwɔico lɛ ɔfu je lɛ Ujisɔsi ō je ācɛ heyi ŋma ɔlekwu. Gbɔbu lɛ eko nyā, ó lɛ ɔyinɔnya éyi nōo kwū a heyi, eko yɛɛ igbihi nɛ ó kwū a, ó klla lɛ ɔyinɔnyilɔ ɔhá heyi ŋma ɔlekwu, á jé ŋ, ɛ̄cī nɛ ɔyinɔnyilɔ a kwū piii a. (Ulúk. 7:11-15; 8:49-55) Amáŋ ɔcɛ nōo gekwu ɛ̄cī ɛnɛ, nɛ ɔkpiye ku nu gbɔɔ ō wa ɛ ma, Ujisɔsi je ɔ heyi ŋma ɔlekwu gla a? Umeri, ɔyinɛ nɔnya ɔhá ku Ulasarɔsi nyɔ gáā jila Ujisɔsi ɔwɛ. Ó lɛ ɛlā nɛ Umata ka yiili a ka kpɔ: “Óndú, ɔ́dāŋ ka a yɔ̄ amānyā nɛɛ, ɔyínɛ́ um nɔ̄nyīlɔ ā í yɛ í kwú ŋ́.” (Ujɔ́n. 11:32) Ɔtu gáā le biya lɛ Ujisɔsi nɛhi, abɔ ó yɔ i po klla má ɛgɛ néē yɔ i jikwu lɛ a. Aɔya ku nu nyā le tu ɔ eyinyinyi, ohigbu ɔɔma ó gbɔɔ ō jikwu. Ó jé ɛdɔ ɔnɔ nɛ ācɛ gē má, eko duuma nɛ ācɛ néē yihɔtu uwa a gekwu. Ó teyi peee, ka ó yɔ i ŋmo ɔ unwu ō ya kóō lɛ ɔdā nōo yɔ i ya kéē jikwu a bi wa oŋmɛyi! w23.04 10-11 ¶12-13