Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Kasano a Mapagballigiak ti Sakit ti Nakem?

BASTA ammomon a daytoyto ti pakiasawaam. Tagtagiragsakenyo ti panagkaduayo, agpada dagiti pagayatanyo wenno interesyo, ket madlawmo nga adda ti panagayatyo iti maysa ken maysa. Kalpasanna, kellaat, napukawen ti relasionyo, a nagtungpal dayta iti panagpungtot​—wenno ti panagsangit.

Sumagmamano laeng a bambanag iti biag ti mangpataud iti kasta unay a sakit ti nakem a kas iti pannakadadael iti ayan-ayat. Iti librona a The Young Person’s Guide to Love, ti autor a ni Morton Hunt kunaenna: “Maysa laeng iti lima a tattao, iti pannakadadael iti ayan-ayat, ti makarikna iti di panangikankano. Para kadagiti tattao a di mangayat iti pannakadadael dayta, kaaduan ti mariribuk, maladingitan, nakaro ti pannakapungtotna.” Dagiti agtutubo masansan a marurodda kadagiti bagbagida babaen iti napaut a saanda a pannakiayan-ayat agingga a sisasaganada nga agasawa.

Nupay kasta, dadduma nga ubbing pay a nataengan ti mabalin a sisasaganan nga agasawa ket sidadayaw a nagaremda ken sisiserioso​—ti makasarakto laeng a nasakit ti nakemda no saan a nasayaat ti relasion. Ti kadi maysa mabalin a makaungar manipud iti nasaem a sakit ti nakem gapu iti nadadael nga ayan-ayat?

Apay a Narigat nga Aramiden ti Panagsina

Iti librona a The Chemistry of Love, ni Dr. Michael Liebowitz ipadisna ti panangrugi ti ayat iti kellaat nga epekto iti nabileg a droga. Ngem kas iti maysa a droga, ti kasta nga ayat mabalin a tignayenna ti kasta unay a ‘sintomas iti pannakaisardeng dayta’ no dayta ti matay. Ti sikologo a ni David Goss isitarna ti ‘panagliday, panagdanag, pisikal a sakit, ti pannakapukaw iti kinapateg ti panggep iti biag, ken ti panagladingit’ kas gagangay a tignay iti nadadael nga ayan-ayat. Ket bassit laeng ti pagdumaanna no ti ayat ket basta panaggusto laeng wenno ti ‘pudno nga ayat.’ Dagitoy a dua makapataudda iti makaulaw a rikna​—ken ti nasaem a kinaawan ti ganaygay no maipatingga ti relasion.

Ti rikrikna iti di pannakaawat, sakit ti nakem, ken nalabit pungtot a dumteng gapu iti panagsina ngarud ti mabalin a mangdadael iti panangmatmatyo iti masanguanan. Maysa a Kristiano a babai saritaenna ti bagina met laeng a kas ‘nasugatan’ gapu ta nabaybay-an. “Maysaak laeng a tao nga agkuna ti ‘Hi, komusta ka?’ [kadagiti kasungani a sekso] itan,” kunana. “Diak palpalubosan ti asinoman a tao nga agbalin a nasinged kaniak.” No nasingsinged ti pannakaisinggalutmo iti maysa a relasion, nakarkaro ti saem ti pannakadangran no madadael ti relasion. Ti panangibaga dagiti dadduma a dayta ket ayan-ayat laeng dagiti ubbing wenno ‘mapagballigianto met laeng dayta’ ket bassit laeng ti maipaayna a liwliwa.

Apay a Mapasamak ti Panagsina

Ti naganat a kasapulan itan isu ti, saan a di nainkalintegan a rikna, no di ket ti natalna a panangpanunot. “Ti pannakaawat igaganakanto,” kuna ni Salomon. (Proverbio 2:11) Ti pannakirinnason lawlawaganna a ti wayawayam nga agarem iti kayatmo addaan iti nangina a presio: ti pudno a posibilidad iti panagsagaba iti di pannakaawat. Ta kinapudnona, ania laeng ti nainkalintegan a rason iti panangtaginayon iti nasinged a pannakikadua iti maysa iti kasungani a sekso? Saan kadi a tapno kitaen no dayta ket maitutop nga agbalin nga asawa? Ti pannaki-“date” a basta panagragsak laeng iti dayta ket basta narungsot a panangay-ayam iti rikrikna ti maysa a tao.​—Idiligyo ti Proverbio 26:18, 19.

Ngem ti kadi panag-“date,” wenno ti aniaman a porma ti panagarem, ipanamnamana a ti pudno nga ayat dumakkel wenno agbanagto iti kasar? Saan met, ta kalpasan ti sumagmamano a panawen mabalin nga agparangen nga addaankayo kadagiti agsupadi a kalat, saan nga agkabagay nga estilo ti panagbiag, wenno agsupadi nga ug-ugali. Kadagita a kaso, ti nainsiriban a banag nga aramiden ket mabalin nga isu ti panangipatinggan iti dayta! “Ti manakem a tao madlawna ti dakes, ket aglemmeng,” kuna ti Biblia.​—Proverbio 22:3.

Gapuna no adda mangrugi nga agarem kadakayo a buyogen iti napudno a panggep ngem kalpasanna kunaenna a ti panagasawa ket saan a nainsiriban, dina kayat a sawen a saan a nainkalintegan ti pannakaipatoyo. Ti parikut ket, awan ti saan a nasaem a pamay-an iti panangipatingga iti ayan-ayat. Awan duadua a kaykayatyo a ti tao mangipakita iti Nakristianuan a konsiderasion ket sanguennakayo, nga ilawlawagna no apay a ti relasion ket nalpasen wenno nagpatinggan. Masansan, nupay kasta, ti makisina awan turedna a makisango. Mabalin a basta alaennan ti saan a naasi a pamay-an, a mangipatulod iti ababa a surat wenno, dakdakes pay, basta liklikannakayo, a kasla dayta ti mangpukaw iti parikut.

Uray pay no ti panagsina ket mataming iti nataktika unay a pamay-an ken naasi, kaskasdi a mariknayo pay laeng ti sakit ti nakem ken ti di pannakaawat. Daytoy, nupay kasta, ket saan a rason iti pannakapukawyo iti panagraemyo iti bagiyo met laeng. Ti kinapudno a saankayo a “maitutop” iti imatang daytoy a tao dina kaipapanan a saankayon a maitutop iti siasinoman. Ta kalpasanna, saan met a daytoy laeng ti agtutubo a lalaki wenno babai ditoy lubong!

Ti sabali pay a pamay-an ti pannakidangadang iti pannakarikna iti di pannakaawat isu ti panangpadas a panangikabil iti nadadael nga ayan-ayat iti nalamiis a panangmatmat. Ti kadi babai a pagarupenyo nga inay-ayatyo pudno a maibagay iti deskripsion iti “natalunggadingan nga asawa” a nadeskribir iti Biblia? (Proverbio 31:10-31) Ti kadi agtutubo a lalaki a nangipaayanyo iti pusoyo ket maysa a pudno nga ‘ayatenna ti asawana a kas ti bagina met laeng,’ wenno isu mangiparangarang pay laeng iti kinaagum? (Efeso 5:28) Pudno, isu mabalin a naguapo ken addaan iti di maliklikan a kinaimnas. Ah, ngem “ti imnas mangallilaw ket ti kinapintas ubbaw.”​—Proverbio 31:30, The Bible in Living English.

Ti panagsina mabalin a lawaganna pay dagiti makariribuk a bambanag maipapan iti daytoy a tao​—di nataengan a rikrikna, kinaawan ti pangngeddeng, kinaawan ti kinatibker, di panangikankano, kinakurang ti konsiderasion kadagiti rikriknayo. Dagitoy ket saan a makaay-ayo iti maysa nga asawa. Maigiddato iti dayta, mabalin a mabigbigyonto a dakayo mabalin nga addaankayo met kadagiti sumagmamano a bambanag a mabalin a parang-ayen sakbay nga agbalinkayo a makaay-ayo a pareha.

‘Ngem Diak Kayat nga Ipatingga Dayta!’

Ania, nupay kasta, no ti panagsina ket maysa laeng a dasig, ket makumbinsirkayo a ti panagasawa mabalin a nasayaat? Pudno nga addaankayo iti kalintegan a mangipakaammo iti sabali a tao no kasano ti panagriknayo. Laglagipenyo, nupay kasta, a “ti kinasam-it dagiti bibig degdeganna ti pannakasursuro.” (Proverbio 16:21) Bassit laeng ti maaramidan ti panangisawang kadagiti rikrikna. Ti nakalma a panagsarita, nupay kasta, mabalin nga ipalgakna nga adda ti di panagkinnaawatan. Nupay kasta, no ipapilitna ti panagsina, saan a masapul a laisem ti bagim met laeng, a dawatenyo ti panangayat ti maysa a nalawag nga awan ti panagayatna kadakayo. Kinuna ni Salomon nga adda “panawen ti panangsalimetmet ken panawan ti panagibelleng.”​—Eclesiastes 3:6.

Pudno, mabalin nga adda nabileg a rason iti panangsuspetsa a mabalin nga us-usarennakayo laeng ti maysa a pulos nga awan ti napasnek a tarigagayna iti panagasawa idi damo pay laeng. “Nasarakak nga ay-ayatennak laeng tapno pagimonenna ti sabali a lalaki,” nalagip ni Daniel maipapan iti maysa a babai a kina-“date”-na sumagmamano a tawenen ti napalabas. “Nakasasaem dayta. Adu a tawtawen ti napalabas sakbay a nagaremak manen.” Ti maysa a tao a mangay-ay-ayam laeng iti rikrikna ti maysa a tao ket narigat a mamatmatan a kas pagulidanan a Kristiano, ket masiguradoyo a ti kasta a panangallilaw saan a di madlaw ti Dios. Iti mabiiten wenno kamaudiananna, dayta pagbabawiannanto ti panagtigtignayna​—uray no dikay agibalbales. “Ti nadangkok parigatenna ti lasagna met laeng.”​—Proverbio 11:17; idiligyo iti 6:12-15.

Ti Dalan iti Pannakaimbag

Siempre, ti basta pannakaammo a ti panagsina ti kasayaatan a banag nga aramiden dina pukawen ti sakit ti nakem. Mabalin nga iti panapanawen mariribukkayo babaen iti panagliday wenno kadagiti romantiko a pakalaglagipan. No kasta, panunotenyo dagiti praktikal a bambanag! Agbalinkayo nga okupado, nalabit kadagiti dadduma a pisikal nga ar-aramid. Liklikanyo ti panagsolsolo. (Proverbio 18:1) Kanayon a panunotenyo dagiti bambanag a makaparagsak ken makapabileg.​—Filipos 4:8.

Saan a masapul nga agbalinkayo a maysa a bannuar ket lapdanyo dagiti rikriknayo. Ti panangipudno iti dayta iti nailangitan nga Amayo awan duadua mangiyeg iti adu a pannakabang-ar. Ti panagbalin nga okupado iti Nakristianuan a ministerio ket makatulong. Mabalin met a makatulong ti panangibaga iti dayta iti nasinged a gayyem. (Proverbio 18:24) Ket dikay met liplipatan a dagiti dadakkelyo ti masansan a dakkel a liwliwa, uray pay no mariknayo a nataengankayo tapno agwaywayas.​—Proverbio 23:22.

Ti panagsina ket maysa a narigat a kapadasan. Ngem ti maysa mabalin a magunggonaan uray pay iti panagsina. “Dagiti saplit a sumugat ugasanda ti dakes,” kuna ti Proverbio 20:30. Mabalin a makitayo ti pannakasapul iti panangtamingyo iti maysa a paset ti personalidadyo. Ti panangsirmatayo iti tarigagayanyo iti maysa nga asawa mabalin a nalawlawagen ngem idi. Ket gapu ta nagayatkayon ket napukawyo dayta, mabalin nga ikeddengyo a tamingen ti panagaremyo nga ad-adda pay a nainsiribana no dumtengto manen ti makaay-ayo a tao​—a mabalin a pagarupenyo a nasaysayaat.

[Dagiti Footnote]

[Blurb iti panid 13]

“Maysaak laeng a tao nga agkuna ti ‘Hi, komusta ka?’ itan. Diak palpalubosan ti asinoman a tao nga agbalin a nasinged kaniak”

[Ladawan iti panid 15]

No nalawagen a ti panaginnarem saan a naballigi, ti naasi a pamay-an isu ti maaddaan iti sangon-sango a panagsarita, nga ilawlawag no apay a masapul nga ipatingga ti relasion