Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Napateg Kadi No Ania a Sine ti Buyaek?

‘PUDNO a dinak impluensiaan dagiti sine,’ kuna ti maysa a tin-edyer a managan Karen, ‘agsipud ta mapanak agbuya iti sine tapno makigtot ken agbuteng, tapno maliwliwaak.’ Adu nga agtutubot’ kasta met ti kunaenda a saanda a maimpluensiaan kadagiti pelikula. Ni agtutubo a Georgia, nupay kasta, di umanamong. Gaput’ nakabuyan kadagiti adu nga R-rated a sine, kunaenna: “Pulos a dikanto malipatan dagidiay nga eksena . . . No ad-adda a pampanunotem ida, ad-adda a tarigagayam nga aramiden ti makitam.”a

Kasta unay ti kinalatak ti sine kadagiti agtutubo. Iti maysa a nabiit pay a tawen, 36 porsiento kadagiti nasurok a 113 milion a naglinea idiay sinean iti intero nga Estados Unidos ket tin-edyer. Minilion ti agbuybuya kadagiti pelikula nga agsolsolo kadagiti pagtaengan babaen kadagiti videocassettes wenno kable ti sine iti TV. Siempre, datay amin kasapulantay ti panaglinglingay ken panagliwliwa iti sagpaminsan. Dagita a dibersion mabalin a makabang-ar ken makatignay iti isip. Para kadagiti adu nga agtutubo, ti panagbuya iti sine ket maysa a pamay-an a mangibanag iti daytoy ken mangbusbos iti mabalin a makauma a malem wenno rabii. Ngem ania ti buyaenyo? Pudno kadi a napateg dayta?

Dagiti Sine—Ti Agdama a Pagannayasan

“Ti hedonismo, seksualidad, kinaranggas, kinabuklis, ken kinaagum.” Sigun iti maysa a sikiatrista ti ubing a ni Robert Coles, dagitoy dagiti kababalin a mangdominar nga ad-adda iti kaaduan a sine a mapatpataud itatta. Dagiti managsirarak nga impanguluan ni Dr. Vince Hammond ti nagkonklusion met a “kaaduan kadagiti pelikula a maipabpabuya kadagiti industrialisado a pagpagilian naglaonda iti dadduma a kinaranggas, ket adu ti maibilang a naranggas wenno nakaro ti kinaranggasna.” Dagiti managsirarak ni Hammond sinurbeyda dagiti 1,000 a pelikula manipud kadagiti nadumaduma a pagpagilian. Ti konklusionda? “Ti pannakapataud dagiti nararanggas a pelikula ket sangalubongan a parikut.”

Nangnangruna a nalatak kadagiti agtutubo isu dagiti pelikula a horor, a mangipakpakita kadagiti sataniko a panangikut, panangrames, ken panangibukbok iti dara babaen iti kakaruan ti kinadiablona a pamay-an. Kas kinuna ni Dr. Neil Senior, a naadaw iti magasin a Seventeen, dagitoy a pelikula “ipabuyada ti isuamin a di kayat ti tunggal pamilia a mapasamak kadakuada.” Kaskasdi, adu nga agtutubo ti aglilinea a mangbuya kadakuada.

Adda ti nakaro nga yaadu ti nakalawlawag a mangiparangarang iti sekso a pelikula. Ket sigun iti maysa a propesor iti unibersidad, “ti kaaduan a suki kadagiti videos a nalawag a mangiparangarang iti sekso idiay Canada isu dagiti agtutubo nga agedad iti nagbaetan ti 12 ken 17 ket dayta mabalin a tiriterenna ti kababalinda maipapan iti seksual a kababalin.”

Kasla saan a maseknan unay ti industria ti sine, nupay kasta. Ipadamag ti magasin a Variety a dagiti pelikula a mangipabpabuya iti detaliado a kinaranggas ken sekso ket umad-aduda, bayat a dagiti nasayaat, a pelikula ti pamilia ket dandani saanda a maar-aramid. Posible kadi ngarud, a ti panangbuya kadagiti di nasayaat a pelikula mabalin nga apektarannakayo iti negatibo a pamay-an?

Ti Panangraut kadagiti Mata ken Lapayagyo

Dagiti sine agbanag a maysa a nabileg nga impluensia kadagiti sentido. Kinuna ni Jesus a “ti silaw ti bagi isu ti mata.” (Mateo 6:22) Ket ti makitayo mabalin nga addaan iti nakaro nga epekto kadakayo. Kas ti panagkuna ti maysa nga enciklopedia iti dayta, “ti isip surotenna ti mata.” Gagangay, ti isipyo tenglenna ti pangipamaysaan ken kitaen ti matayo. Ngem no ipamaysayo ti matayo kadagiti daddadakkel ngem sibibiag a ladladawan nga aggargaraw iti intero a dakkel nga iskrin, pudno nga isukoyo ti isipyo iti nangaramid iti sine. Daddumat’ naipamaysa unay iti maysa a pelikula ta kasapulanda ti natibker a panangsiko iti sikigan tapno maikkat ti pananggayuma ti sine.

“Ti dumdumngeg a lapayag” nabileg met ti panangimpluensiana kadagiti panunot ken ar-aramid. (Proverbio 20:12) Dagiti mangawis a makita a ladladawan ken dagiti maisao a sasao ket mapabileg babaen iti musika a mangtignay kadagiti rikrikna, isu a mangpataud iti panagbuteng, panagragsak, pungtot, ken derrep. Kas banagna, dagiti pelikula mabalin a mangipaayda iti pudpudno a rikna a dadduma a managbuya marigatanda a mangilasin iti pudno manipud parparbo.

Ti Panangrautna iti Isipyo ken Moralyo

Ti panangipagarup wenno panangmatmat iti maysa a sine mabalin met nga impluensiaanna a naimbag ti panagtignayyo iti dayta. Dagiti manangaramid iti sine padasenda ngarud a pagbalinen dagiti managbuya a makipagrikna kadagiti naipabuya a karakter—uray pay no ti bannuar ket maysa a kriminal wenno sadista, mabisin-pannakabalin a tao.b No dikay naannad, mabalin a masarakanyo ti bagiyo a mangsupsuportar iti maysa a kriminal!

Usigenyo no kasano ti panagtignay ti maysa a nagbuya iti nabiit pay a pabuya a horor a mangiraman iti maniak a labaha ti ramayna a nangpapatay kadagiti adu nga agsasaruno nga eksena. Nagay-ayatanda ti panangibukbok ti manangpapatay iti dara! Iturturong ti mangtengtengngel iti isip a kamera, dagiti managbuya ti kasla nakapukawen iti napapateg a kababalin—ken ti isuamin a panangngaasi kadagiti biktima.

Anian a maikontra daytoy iti balakad ti Biblia a saan nga agragsak iti didigra ti sabali! (Proverbio 17:5) Daytat’ direkta a maikontra iti Golden Rule ni Jesus—ti ‘panangaramid kadagiti dadduma iti kayatyo nga aramidenda kadakayo.’ (Mateo 7:12) Kasta met, ti kadi panagragsak iti panangpapatay maitunos iti pammaregta ti Biblia nga “agkikinnaasi”? (Efeso 4:32) Saan kadi nga agbanag dayta iti panangilinea iti maysa iti bagina “iti gimong dagiti managdakdakes”?—Salmo 26:4, 5.

Dagiti Nasikap nga Epekto

Mabalin a mariknayo, nupay kasta, a ti epekto ti maysa a sine ket temporario, mabiit laeng. Ket aminenyo, a dikay met papatayen ti tunggal maysa a makitayo gaput’ daytoy ket naipabuya iti sine. Nupay kasta, ipadamag ti maysa a pagiwarnak iti New Zealand nga “adda kumarkaro a pamaneknek iti pannakainaig dagiti nararanggas a pelikula ken videos kadagiti nararanggas a kababalin dagiti dadduma kadagidiay agbuybuya kadakuada.” Ti libro nga Adolescence tinukoyna met dagiti adu a panagadal iti relasion ti “kinaranggas iti TV ken ti agresibo a kababalin” ket bigbigenda nga adda “kumarkaro a pammaneknek” iti panagnaig dagiti dua.

Addada met dagiti damdamag maipapan iti nakaam-amak ken awan ar-arnasna nga ar-aramid nga epekto dagiti eksena kadagiti sine. Maysa nga agtutubo, kas pangarigan, ti natay manipud kadagiti sugsugatna iti panangikagumaanna nga agtakder babaen kadagiti im-imana iti tuktok ti tapaludo ti napartak ti panagtarayna a pickup. Nabiit pay a nakitana daytoy iti maysa a pabuya nga impabuya ti maysa a nalatak a sine. Gapuna pudno a saan nga interamente a di nainkalintegan ti mangisingasing a ti maysa a pelikula mabalin nga apektaranna dagiti tigtignayyo.

Masansan, nupay kasta, dagiti pelikula mangipaayda iti ad-adda pay a nasikap nga impluensia. Kas pangarigan, saan kadi nga adu kadagiti kapatadanyo ti agsao, agkawes, ken agayus iti bagbagida kas kadagiti idolo ti iskrin? Saan kadi a daytoy ket pammaneknek iti nabileg nga impluensia iti sine? Kadagiti dadduma a kaso, agparang a ti panangbuya kadagiti di umiso a sine addaan iti makadadael nga epekto iti nasayaat a kababalin dagiti agtutubo. Ti managsirarak a ni Dr. Thomas Radecki ngarud kunaenna a ti napaut a pannakaisarang iti nararanggas a sine “mangiturong iti kumarkaro a di pannakariribuk ti konsiensia iti kinaranggas.”

Kunaen ti Biblia: “Ni Jehova suutenna ti nalinteg ken ti nakillo, ngem siasinoman nga agayat iti kinaranggas guraen ti kararuana.” (Salmo 11:5) Mabalin kadi a ti kankanayon a panagbuya kadagiti nararanggas a pelikula apektaranna ti kababalinyo maipapan iti kinaranggas? Mabalin kadi a masarakanyon a makaliwliwa ti kinaranggas, ken makaay-ayo pay? Ket mabalin kadi a masarakanyo ti bagiyo nga ad-adda a risotenyo dagiti parparikut ken di pagkikinnaawatan babaen ti puersa ngem idi? Nagsayaatan ti panagkuna ti Proverbio 10:23: “Ti krimen isu ti panglinglingay iti maag.”—New American Bible.

Ket ti ngay Nakristianuan a kababalinyo? Ti kadi pannakaisarang iti detaliado a sekso ken kinalamolamo ti mangiduron kadakayo a mangpanunot iti kinadakes ken ti nakalkaldaang a pagbanagan ti pannakidenna sakbay ti panagkasar? Dayta kadit’ mangdadael iti ‘pananggurayo iti dakes’?—Salmo 97:10.

Ibaga ti mannurat a ni Jane Burgess-Kohn ti kapadasan iti maysa nga ubing a babai a managan Jeanie. Kalpasan ti “panangbuyana iti nakaro a pannakaipabuya ti sekso iti sine” a kaduana ti ka-“date”-na, inamin ni Jeanie a “nagturongen” iti punto a nagaramid iti nalabes a pannakilinnalailona. Nupay kasta, saan a nagsardeng sadiay. “Maldaanganak a mangibaga,” impudno ni Jeanie, “nga iti dayta a rabii nalakaak a naallukoy a makidenna. Diak pay laeng ammo no aniat’ napasamak ta napukawko ti amin a nainkalintegan a panagrason. Diak pay unay kayat ti lalaki!”

Awan duadua, ngarud, dagiti sine addaanda iti nabileg nga impluensia iti pusoyo, panunotyo, ken iti kababalinyo. Saan kadi ngarud a rumbeng a napilikayo kadagiti buyaenyo? Maysa a masanguanan nga artikulo salaysayennanto daytoy.

[Dagiti Footnote]

[Blurb iti panid 11]

“Pulos a dikanto malipatan dagidiay nga eksena . . . No ad-adda a pampanunotem ida, ad-adda a tarigagayam nga aramiden ti makitam”

[Blurb iti panid 12]

Adda “kumarkaro a pammaneknek iti pannakainaig dagiti nararanggas a pelikula ken videos kadagiti nararanggas a kababalin dagiti dadduma kadagidiay agbuybuya kadakuada”

[Ladawan iti panid 10]

Gaput’ naawis iti pananggayuma iti sine, dagiti agbuybuya masansan a pagragsakanda ti panangpapatay, panagtakaw, ken ti seksual nga imoralidad