Panangmatmat iti Lubong
1991 Dakes ti Nangrugianna
Dagiti nagsasaruno a didigra iti sangalubongan iti umuna a sumagmamano a bulan iti tawen ti nangparigat iti kabaelan dagiti organisasion a mangipapaay iti tulong. “Saan nga agingga iti ngudo iti Gubat Sangalubongan II a nakaad-adu a tattao kadagiti nagadu a kontinente ti nangsango iti kasta unay a pannakadadael,” kinuna ti U.S.News & World Report. Nagsagaba ti Soviet Georgia iti tallo a ginggined. Maysa ti nangsaplit met iti Costa Rica ken Panama. Dagiti bagio idiay Estados Unidos pinatagna ti paspaset iti Kansas ken Oklahoma. Maysa nga ipo-ipo nga addaan iti angin a 230 kilometros iti maysa nga oras ti nangsaplit iti Bangladesh iti walo nga oras, isu a nangpapatay iti agarup 125,000 a tattao ken nangibati iti minilion nga awan ti pagtaenganda. “Mainayon kadagiti kalikagum idiay Persian Gulf ken idiay Africa, a sadiay ti panagbisin ti mamagpegpeggaden kadagiti 14 milion nga Etiope ken Sudanese laeng, dagitoy a baro a didigra ti nangapura kadagiti organisasion,” kuna ti magasin. Kuna ti maysa nga opisial iti Red Cross: “Diak ammo no anianto ti mariingak iti sumaganad.”
Dagiti Natnatay iti Ginggined
Ti kaadu ti natay iti ginggined idi napan a tawen dandani pumada iti bilang dagiti natay iti intero a napalabas a dekada. Sigun iti U.S. Geological Survey, nasurok 52,000 ti naireport a natay iti ginggined idi 1990, no idilig iti agarup 57,500 a natay iti ginggined iti nagbaetan ti 1980 ken 1989. Daytoy ti kangatuan a tinawen a natay nanipud idi 1976. Kaaduan kadagiti natay napasamak iti maymaysa a kapigsa ti pannakagunggon a 7.7 isu a nanggunggon iti Iran idi Hunio, a nangpapatay iti napattapatta a 50,000 ken nangdangran iti 60,000 a sabsabali pay. Inlista ti report dagiti 68 a dadakkel a ginggined iti napalabas a tawen, ad-adu iti 8 ngem iti napalabas a tawen.
Dagiti Estudiante ti Pharmacy ken ti Panangabuso ti Droga
Naibaga kadagiti estudiante iti pharmacy a primera-año nga agat-atender idiay University of Texas idiay Austin iti Estados Unidos nga iti intero a nasion, dagiti estudiante iti pharmacy addaanda iti kangatuan a bilang iti panangabuso iti droga kadagiti amin nga eskuelaan iti propesional. Apay? “Pudno a diak ammo,” kuna ti Assistant Pharmacy Dean a ni Arlyn Kloesel. “Ngem dagiti propesion iti panangaywan ti nalaka a mangawis iti kasta a kita ti tao. Ket saan met a dagiti nakapuy nga estudiante. Kaaduanna dagiti nalaing nga estudiante, ti pangulo nga estudiante . . . ti agtungpal kamaudiananna nga addaan iti parikut.” Nabalakadan dagiti estudiante a sakbay a matulongan dagiti adikto wenno alkoholiko a siuumiso, masapul nga aminenda nga addaanda iti parikut ket situtulokda a manggun-od iti tulong.
Ngumato ti Naranggas a Krimen idiay Estados Unidos
“Dagiti nararanggas a krimen, nga adu kadakuada ti mainaig iti droga, ket pudno nga agpangpangato iti tunggal siudad iti America,” kuna ti magasin a Newsweek. “Dagiti paltog, agraman dagiti armas a pangraut dagiti organisasion a tumultulong iti militaria, ti kasla adda iti isuamin a lugar—uray pay iti im-ima dagiti ubbing.” Adda baro a rekord ti panangpapatay idi napan a tawen. Ti napattapatta a 23,200 a tattao ti napapatay, 60 porsiento kadakuadat’ babaen ti panangusar iti paltog. Bayat iti 100 nga oras iti kalkalsada mapukawtay ti tallo a daras nga ad-adu nga agtutubo a lallaki ngem ti napapatay iti 100 nga oras a panaglalaban iti daga idiay Persian Gulf,” insennaay ti Health and Human Services Secretary a ni Louis Sullivan. Pudno daytoy nupay no ti Estados Unidos addaan iti kangatuan a bilang dagiti naibalud a 426 a balud iti tunggal 100,000 a populasion. Ti panangpapatay isu itan ti kangrunaan a makagapu iti ipapatay kadagiti negro a lallaki nga agedad iti 15 ken 24. Apay a ngimmato ti krimen iti kasta? Sigun kadagiti eksperto, “umadu ti krimen no dagiti mangtengtengngel iti kagimongan—ti pamilia, ti iglesia, ti sangakaarrubaan, ken amin dagiti makita a singgalut iti nagkaykaysa a komunidad—kumapuy,” kuna ti Newsweek.
Panangaywan iti Salun-at ti Animal
Ti lubong iti panangagas kadagiti taraken iramanna ti isuamin manipud iti “moderno nga operasion agingga iti programa iti panangaywan iti kinalukmeg, panangaywan iti ngipen ken ti panangbalakad maipapan iti kababalin,” kuna ti The Toronto Star. “Ti kaadda ti taraken nga animal itatta ket nakangingngina,” kuna ti maysa a nars. Ti panangagas iti nablo a saka ti maysa a dakkel nga aso mabalin nga aggatad iti nasurok a $700 (Canadian). Masapul a sisasaganaka nga agbayad iti $800 ken ad-adu pay para iti panangagas iti limteg a dalem. Ti maysa a transplant iti bato mabalin a nasurok a $5,000. Ti panangbalakad maipaay iti kababalin mabalin a $100 iti maysa nga oras. Dagiti serbisio iti salun-at maipaay iti animal iramanna met ti kuarto a pagpasngayan, pasilidades iti intensive care, panangusar iti acupuncture, ti electrocardiograms, panangikkat iti katarata, ti panangipaay iti root-canal, ken uray pay ti seguro ti taraken.
Naparpartak ti Pannakapukaw dagiti Kabakiran
“Dagiti tropikal a kabakiran iti daga mapukpukawdan iti 50% a naparpartak ngem ti napattapatta idi napalabas,” kuna ti Perspectives, ti pagiwarnak iti International Institute for Environment and Development. Imbes a ti napattapatta nga 11 milion hektaria iti tinawen, dagiti impormasion a naurnong ti World Resources Institute itan ipakitana a “16 agingga iti 20 milion hektaria a tropikal a kabakiran ti mabalin a malukasan iti tinawen.”
Ngudo ti Bilang a 666
“Ti Britania inikkatnan ti numero ni Satanas a 666 manipud iti lisensia a plaka,” kuna ti publikasion a Leaders. Sigun ken Annette Welsh, ti babai a pannakangiwat iti British Department of Transportation, nagreklamo dagiti tsuper a ti numero ti makimbiang iti aksidenteda. Maysa a taga Wales ti nagkuna a maysa a lawas laeng kalpasan ti pannakaited ti numero kenkuana, nasabidongan ti suplay ti danumna, natakawan ti balayna, ken ti kotsena rinumek ti maysa a trak. Kinapudnona, ti Apocalipsis 13:18 iyaplikarna ti numero a 666 iti maysa a simboliko nga atap nga animal a mangirepresentar iti napolitikaan a sistema ket dina inaig dayta kadagiti aksidente wenno kadagiti umasping a personal a paspasamak.
Umad-adu ti AIDS
Ti kalideman pay laeng a padto maipapan iti AIDS ket nabiit pay nga inruar iti WHO (World Health Organization). Inton tawen 2000, ipakita ti pattapatta, 10 milion nga ubbing ken 30 milion a nataengan ti naimpektaranton iti mikrobio ti AIDS iti sangalubongan. Napattapatta nga iti dayta a tiempo addanton sangapulo milion a tattao a naan-anayen nga agsakit iti AIDS ket ti ipapatay manipud iti sakit ulilaennanton ti agarup sangapulo milion nga ubbing. Iti makatawen laeng a napalabas, inkabil ti WHO ti bilang dagiti agsakit iti AIDS a 5 a milion nga ubbing ken 25 milion a nataengan. Ti padto narebisarda idi impakita dagiti panagadal nga agsaksaknap ti mikrobio iti nakaam-amak a kapartak kadagiti kabangibang ti Sahara nga Africa ken idiay Asia.
Panaglukmeg kadagiti Simmardeng nga Agsigarilio
Ti ad-adda a pagamkan dagiti adu a mannigarilio maipapan iti panagsardeng isut’ panaglukmegda. Dagiti managsirarak idiay Centers for Disease Control idiay Estados Unidos nasarakanda a ti gagangay a mannigarilio nga agsardeng nga agsigarilio lumukmeg manipud iti tallo agingga iti uppat a kilos iti uneg ti lima a tawen. “Manipud iti panangmatmat iti kinasalun-at, ti panaglukmeg ket kalalainganna,” kinuna ti direktor iti panagadal. Nupay kasta, dagiti pagimbagan iti panagsardeng iti salun-at nasaysayaatda ngem ti aniaman a peggad manipud iti nainayon a lukmeg.
Makagunggona ti Basbassit nga Asin
Ti panangpabassit iti kenen nga asin iti kakasangapulo iti tallo a gramo iti tunggal aldaw mabalin a pababaenna ti pannakapasamak iti sakit ti puso iti 16 porsiento ken ti istrok iti 22 porsiento kadagiti Makinlaud a pagpagilian, kuna dagiti managsirarak iti London. Ti pannakapabassit mabalin nga ad-au ti epektona ngem ti panangagas babaen iti droga. Babaen iti panangipablaak kadagiti resulta iti British Medical Journal, dagiti managsirarak manipud iti St Bartholomew’s Hospital Medical School, London, namalakadda kadagiti managpataud nga ibasbassitda ti asin kadagiti produktoda. No maikkat ti asin kadagiti naisaganan a taraon, kunaenda, mapabassit ti atake iti 30 porsiento ken ti ipapatay babaen iti istrok iti 39 porsiento, a lapdanna ti 65,000 nga ipapatay iti tinawen idiay laeng Britania. Nabalakadan dagiti tattao nga ibasbassitda ti kanenda nga asin babaen iti saanda a panagasin idiay lamisaan ken babaen ti panangliklik kadagiti naapgad a taraon.
Terorismo iti Eroplano—Awan Pay ti Solusion
“Ti teknolohia a nairanta a manglapped iti panangatake dagiti terorista kadagiti komersial nga eroplano kaskasdi dina pay laeng maipaay ti inanamaen dagiti sientista,” kuna ti magasin a New Scientist. “Kalpasan ti sumagmamanon a tawen a panageksperimento, awan pay ti sistema a pagilasin a nakaabut iti kasapulan nga impasdek ti US Federal Aviation Administration (FAA).” Ti ahensia tarigagayanna ti maysa a sistema a mabalin a mangsukimat iti sangapulo a bag iti maysa a minuto, mangilasin iti “sumagmamano a libra” nga eksplosibo iti 95 porsiento iti tiempo, ket ti kaadu ti ulbod nga alarmana “dandani” 1 agingga iti 2 a porsiento. Nupay kasta, dagiti makina nga X-ray ken detektor a metal dida mailasin ti “agdama a pilpilien dagiti terorista”—dagiti plastik nga eksplosibo. Maysa a plastik nga eksplosibo ti nausar a nangpabettak iti jet a Pan American iti tangatang ti Lockerbie, Scotland, idi 1988.
Sabali Pay a Gapu iti Di Panagsigarilio
Naammuanen a ti panagsigarilio pakarruenna ti peggad iti atake ti puso. Itan dagiti panagadal ipakitana a mabalin a dayta “lapdanna met ti ut-ot a mangipakdaar iti sakit ti puso,” kuna ti magasin a Health, ket pabassitenna ti pannakarikna iti ut-ot. “No ti sigarilio itantanna ti pannakarikna iti ut-ot, mabalin a kasta unayton ti pannakadangran ti pusom sakbay a makagun-odka iti pannakaagas,” kuna ni Dr. Michael Crawford, tsirman iti American Heart Association’s Council on Clinical Cardiology.