Ti Arapaap a Panagkaykaysa ti Europa
“ITI Pangrugian ti Maysa nga Arapaap.” Kastat’ paulo ti artikulo iti diario a The European maipapan iti “napartak a panagkaykaysa ti Europa.” Kasano a natungpal ti arapaap? Nainkalintegan kadi dagiti natan-ok nga inanama a pinataudna?
Kalpasan unay ti Gubat Sangalubongan II, insingasing ni Winston Churchill ti pannakabuangay ti “Nagkaykaysa nga Estado ti Europa.” Nanipud idin agparang nga agturong dagiti bambanag iti dayta a direksion. Ita, ti tawen 1992 maitantan-ok kas ti pangrugian ti kaitungpalan daytoy nga arapaap. Ngem apay a ti 1992?
Iti simple a pannao, iti ngudo ti sumaruno a tawen, panggep dagiti 12 a miembro ti EC (European Community) a ragpaten ti naan-anay a panagkaykaysa iti ekonomia. Kaipapanan daytoy ti panagibus ti amin a lapped iti taripa. Daytat’ mangipalubosto kadagiti umili iti uneg ti Kagimongan nga agtignay a siwayawaya kadagiti nadumaduma a pagilian, nga addaan iti agpapada a gundaway a makapagtrabaho ken kalintegan kas mannakipagili. Iti kamaudiananna, maawatton ti maymaysa a kuarta, maipaayanton dagiti umili iti pasaporte ti Europa ken lisensia iti panagmaneho, ket maipasdekton ti bangko sentral ti Europa. Masurotton ti maymaysa a pagalagadan mainaig kadagiti parikut iti aglawlaw ken ti panangaramat iti nuklear nga enerhia. Mapagkaykaysanton dagiti linteg iti trapiko ken dadduma pay a linteg.
No kasta agbalinto ti EC a maikatlo a kadakkelan a pagtagilakuan iti lubong. Kakalima ti amin a tagilako iti lubong—agpadpada ti import ken iksport—ti mangiramanto iti estado a miembro ti EC. Gapuna dagiti pagalagadanna iti ekonomia impluensiaannanto ti ekonomia ti intero a lubong, agraman ti ekonomia dagiti rumangrang-ay a pagilian.
Ipakita ti maysa a panagimtuod iti nabiit pay nga agarup 70 porsiento kadagiti amin nga Europeo ti umanamong iti naiplano a panagbalbaliw. Adu nga umili ti EC, kinapudnona, ti agtarigagay a mangpalawa pay iti plano. Agarup tallo a kakapat kadakuada ti mangsupsuportar iti panagkaykaysa ti sientipiko a panagsirarak ken panangawat iti agpapada a benepisio ti seguro ti kagimongan. Nasurok a kagudua ti pabor pay a maaddaan iti parepareho a pagalagadan iti sabali a daga.
Ngarud, ti pagannayasan ket maysa laeng a panagbalbaliw manipud iti panagkaykaysa iti ekonomia nga agturong iti posibilidad ti napolitikaan a panagkaykaysa. Ita, dagiti di mapakpakadaan a pasamak kellaat a nangted ti pakatignayan iti daytoy a kalat.
“Maidurdurontayo”
Idi Nobiembre 9, 1989, narpuog ti Pader ti Berlin. Ti kapanunotan maipapan iti panagkaykaysa ti Alemania, a masansan a masalaysay ngem maibilang a di nakapapati, nagbalin manen a tema ti nabara a panagsusupiat. Agparang a saan a malapdan ti panagkaykaysa manen, ngem mammano ti makaipadto no kasano kabiit ti pannakatungpalna. Idi napabasol ti chancellor ti Alemania a ni Helmut Kohl iti panangiduron iti plano a panagkaykaysa a sidadarasudos, kinunana: “Saan a siak ti mangpadpadaras kadagiti bambanag. Maidurdurontayo.” Idi Oktubre 3, 1990,—agarup 11 a bulan kalpasan ti pannakarpuog ti Pader—nagrambak dagiti Aleman. Nagkaykaysa manen ti Alemania.
Nagrag-o ti lubong ta nagpatinggan ti Cold War, kas paneknekan ti napagkaykaysa nga Alemania. Kabayatanna, sabali pay a di mapakpakadaan a pasamak ti maipadpadamag. Kasano nga apektaran ti panangraut ti Iraq iti Kuwait dagiti plano para iti 1992? Kinuna ti mannurat a ni John Palmer: “Pappapartaken ti krisis idiay Gulpo imbes a pabannayatenna ti panagkaykaysa iti ekonomia ken politika ti European Community—ket mabalin a papardasenna ti aldaw inton iyusuat ti EC ti maymaysa a pagalagadanna iti sabali a daga ken iti depensa.”
Bayat daytoy a krisis ken dagiti nakaam-amak nga aldaw ti gubat a simmaruno, napaay, nupay kasta, ti European Community a nangragpat iti maymaysa a pagalagadan. Daytoy ti nangtignay iti The European a nagkuna: “Ti kinakapsut ti Kagimongan iti daytoy a tiempo ti dakkel a sangalubongan a krisis impakitana no kasano kapateg para iti Europa ti pannakaipasdek ti maymaysa a pagalagadan iti depensa ken iti sabali a daga a mamagtignay iti dayta a buyogen ti panagtutunos ken panagtalek iti bagina met laeng.” Sipopositibo a sinerraanna: “Mabalin nga ipaayan ti krisis idiay Gulpo ti Europa iti gundaway a mangpasayaat iti nakaay-ayay a kabaelanna ken mangaramid iti napateg nga addang a mangipakpakita a mabalin a pumudno ti napolitikaan a panagkaykaysa.”
Ad-adda a Tumayok dagiti Inanama
Umad-adun dagiti nasion ti agtarigagay a makitipon iti EC. Nagaplikar ti Austria, Cyprus, Malta ken Turkia iti pannakimiembro. Mabalin a makitimpuyogto met ti Finland, Iceland, Norway, Sweden, ken Switzerland. Uray dagiti dati a pagilian iti Makindaya a bloke impasimudaagdat’ interesda, agraman ti Czechoslovakia, Hungary, ken Polandia. Nupay kasta, sa laeng mausig ti aplikasion dagita a nasion kalpasan ti 1992, inton pumaysunton ti naan-anay a panagkaykaysa iti ekonomia ti 12 a miembro ti EC.
Pudno nga adun ti nagtengan nga irarang-ay nga agturong iti panagkaykaysa ti Europa—ket daytoy iti kapartak a di maipagarup idi ken iti kalawa a di inarapaap dagiti tao. “Makitkitatayo ti maysa a baro nga urnos ti Europa a dagiti beddeng dinton agserbi a mamagsisina a lapped, inton dagiti nasion agbiagda nga awanan iti panagamak iti maysa ken maysa, ket sadiay nawaya dagiti tao a mangpili iti bukodda a sistema iti politika ken iti kagimongan.” Kastat’ insurat ni Hans-Dietrich Genscher, ministro iti foreign affairs ti Alemania, maipapan iti isasangbay ti 1990’s. Innayonna: “Saanen nga arapaap daytoy nga inanama. Maragragpaten.”
Ngem nainkalintegan kadi nga inanamaen ti kasta a panagkaykaysa? No wen, mangipaay aya dayta iti namnama a ti panagkaykaysa ti Europa ket maysa laeng a pamunganayan nga addang nga agturong iti dakdakkel pay—iti sangalubongan a panagkaykaysa?
Awan ti makailibak a kasapulan ti lubong ti panagkaykaysa, ta nagdakkelan ti maitulong ti panagkaykaysa iti panangrisot iti sumagmamano a kakakaruan a parikut ti sangatauan. Panunotenyo no aniat’ magun-odan no ti tiempo ken pigsa a masaysayang iti di panagkikinnaawatan ket maiturong iti nagkaykaysa a panangikagumaan a mangsolbar kadagiti kadawyan a parikut agpaay iti pagimbagan ti amin!
Babaen ti panamagkaykaysa iti sistema iti ekonomia ken kuarta, agparang nga umad-adu itan dagiti pagilian nga agtarigagay a mangsubok iti kinatulok ti maysa ken maysa a tumulong. Kas pangarigan, iti panangikagumaanda a gun-oden ti parepareho nga ekonomia ti pagtagilakuan ti Asia, binuangay ti Australia, Brunei, Canada, Indonesia, Japan, Malaysia, New Zealand, ti Filipinas, Singapore, Republika ti Korea, Thailand ken ti Estados Unidos ti maysa nga urnos ti ekonomia a maaw-awagan iti Asia Pacific Economic Cooperation idi 1989.
Isu a ti ladawan ket: maysa a kabbaro a nagkaykaysa nga Alemania, a naisaad iti nagkaykaysanton nga Europa iti mabiiten, nga agturong iti asidegen a nagkaykaysa a lubong. Nagsayaat a denggen dayta, ngem makainanamatay aya a maibanagto?
Panamagkaykaysa Manen iti Alemania—Narigat!
Nupay nagkaykaysan ti Alemania iti politika ken ekonomia iti nasurok a makatawenen, makidangdangadang pay laeng ti pagilian. Adda pay la dagiti nakadidillaw a paggigiddiatan iti nagbabaetan ti lima a kabbaro nga estado (dati a Makindaya nga Alemania) ken iti dadduma a paset ti pagilian. Ti pananginanama iti panagkaykaysa manen ket nangiturong iti pannakabigbig a saan a kaskari a magun-odan ti panagkaykaysa. Iti dadduma a pamay-an, tunggal maysa, agpadpada ti politiko ken ti umili, ket mapilpilit nga agsagaba.
Nasapsapa pay itoy a tawen, saritaen ti The European ti maipapan iti “krisis iti emosion” nga adda iti dati a Makindaya nga Alemania. Gapu iti napanayag a panagkaykaysa iti ekonomia ken iti pannakarpuog ti urnos ti kagimongan a Komunista, ipadpadamag dagiti dodoktor sadiay ti nakadidillaw nga iyaadu ti sakit iti isip ken dadduma pay a sakit a mainaig iti panagdandanag.
Kunaen ni Dr. Gisela Ehle, maysa a sikiatriko, a ti “rikna ti kinaawan gaway ket kas ti epidemia” ket “malidliday ti tunggal tao a kasaritam.” Kinapudnona, tunggal kangrunaan a panagbalbaliw a naammuan a puon ti panaglidliday ket mapaspasaran dagiti tao: “kinaawan trabaho, parikut iti panagasawa, panagdanag iti masanguanan, pinansial a pakarigatan, krisis iti pakabigbigan, masansan a nakaro a pannakapukaw ti sasaaden iti kagimongan ken ti pangkaaduan a kinaawan panggep iti biag.”—The European.
Panamagkaykaysa iti Europa—Nalaklaka?
No ti panamagkaykaysa manen kadagiti Aleman, tattao nga addaan iti maymaysa a pakasaritaan iti napalabas nga agsasao iti maymaysa a pagsasao, ket narigat a gun-oden, ti ngay panangibangon iti “Europa nga awanan kadagiti beddeng” nga indawat ti papa ti Roma? Ti panangibanag inton 1992 iti panagkaykaysa nga ikagkagumaan ti EC—ti panamagkaykaysa iti 12 nga ekonomia iti nagduduma a tukad ti irarang-ay ken kinatibker, 12 a pagilian nga addaan nagduduma a kaadu ti kinaawan trabaho ken implasion—ket sigurado a narigatto.
Nalawag, mangpataudto ti 1992 iti pannakapaay kasta met iti panagballigi. Iti napalawa a pagtagilakuan ti EC iti agarup 320 milion a mainanama a managgatang, nalaklakanto kadagiti sumagmamano a negosio ti makikompetensia ngem kadagiti dadduma. Nupay kasta, kunaen dagiti dadduma a negosiante a dua iti tunggal tallo a kompania ti EC ti makapadasto iti negatibo nga epekto. Maysa pay, nupay mabalin nga awaten dagiti managbiahe ti pannakaikkat ti panangkontrol iti adwana, mapattapatta a 80,000 nga opisiales ti adwana iti intero nga Europa ti agkasapulanto iti baro a panggedan.
Palagipannatayo ni Paul Wilkinson, maysa a propesor ti internasional a panagadal, a nupay sumsumrektayon iti 1992, “daytat’ maysa pay laeng nga Europa a buklen ti nagsisina nga agwaywayas nga estado,” a tunggal maysa kadakuada addaan iti “bukod a pamay-an iti panangipatungpal ti linteg” ken “bukod a legal a sistema.” Impakdaarna: “Nabannayat ken narigat a magun-odan ti panagtitinnulong.”
Malaksid iti problema iti pagsasao, nagduduma a kasasaad iti biag, ken agsusungani a wagas ti panagnegosio, nalabit a ti kadakkelan a parikut a nasken a sanguen ti amin isut’ panangparmek iti panangidumduma dagiti nasion a nainayad nga agpukaw. Kas ti napaliiw iti naminsan ti sigud a chancellor ti Alemania a ni Willy Brandt: “Dagiti pader iti isip masansan a napapaut ti panagtakderda ngem dagidiay naaramid iti semento.”
Kaskasdi, positibo ti kasasaad, dakkel ti inanama. “Awan ti makaikuna a nanam-ayto ti 1992,” kuna ti maysa a mannurat, “ngem agparang a naraniag ti kasasaad.”
Kasano Kapudno?
Uray pay magun-odan nga agpadpada ti panagkaykaysa iti ekonomia ken politika, daytoy kadi ti pagbatayan ti pudpudno a talna ken manayon a kinatalged? Bueno, usigenyo: Nupay ti Estados Unidos ket buklen ti 50 nga estado nga addaan iti indibidual a linlinteg ken gobgobierno a nagkaykaysa iti ekonomia iti sidong ti gobierno nasional, kaskasdi nga addaan ti pagilian iti minilion nga awanan iti panggedan; agpegpeggad pay laeng ti kinatalged ti ekonomiana babaen ti maulit-ulit a panagbaba ken panagkapsut ti ekonomia, kasta met ti agsubli-subli a napaut nga implasion. Ket ti rukod ti napolitikaan a panagkaykaysa dina nalapdan ti pagilian manipud iti panagsagaba iti nakaro a polusion, krimen, panangabuso iti droga, kinapanglaw, ken panangidumduma iti rasa.
Kinuna ti historiador a Soviet a ni Yuri Afanasyev panggep iti riribuk iti pagilianna: “Ti kadakkelan a parikut iti pagiliantayo namunganay iti lugar a di pulos ninamnama: ti nagadu a kita ti nasionalidadtayo. . . . Patientayo a nasalakniban ti imperiotayo manipud kadagita a riribuk; kangrunaan ti amin, saan kadi nga uray kasano ket tinagiragsaktayo ti pannakailaksid manipud iti sumagmamano a parikut iti nagbabaetan dagiti umili gapu iti ‘agnanayon a panagkakabsat dagiti tattaotayo’?”
Nalawag a di umdas ti panagkaykaysa iti ekonomia ken politika iti pananggun-od iti pudpudno a panagkaykaysa. Tapno mabukel ti “agnanayon a panagkakabsat dagiti tattao,” adda pay ti kasapulan. Ania?
Natibker nga Inanama
No adda pudpudno a panagkaykaysa, awan ti gubat. Ngem ti di masupiat a pammaneknek a nakaay-ayay ti pannakasinasina dagiti tattao isut’ kinapudno nga iti las-ud ti rinibo a tawtawen agpipinnatayda iti maysa ken maysa iti gubat. Agpatingganto aya daytoy nga inuubbaw a panangsayang iti natauan a biag?
Wen, agpatingganto. Ti naiwaragawag a panggep ti Dios isut’ panangiyegna iti natalna a lubong. Kasano? Babaen ti naan-anay a panangikkat iti armas. Baeten ti panangipaltiing insurat ti salmista ti Biblia: “Umaykayo, dakayo a tattao, imatanganyo dagiti ar-aramid ni Jehova, no ania dagiti nakaskasdaaw nga inaramidna ditoy daga. Pasardengenna dagiti gubgubat iti ungto ti daga.”—Salmo 46:8, 9.
Siluluksaw a busbusoren ti Diablo toy nadiosan a pagannurotan iti pananggun-od iti sangalubongan a panagkaykaysa. Nanipud idi Gubat Sangalubongan I, matungtungpalen dagiti sasao manipud iti Biblia: “Asikayo pay daga ken baybay, ta ti Diablo immulog kadakayo, nga addaan dakkel a pungtot, nga ammona a bassiten ti tiempona.”—Apocalipsis 12:12.
Ti sangalubongan a panagkaykaysa, agraman ti pudpudno a talna ken talged, ket naibatay iti nagkaykaysa a panagdayaw iti Dios isu a “mangpasardengto kadagiti gubgubat”; saan a naibatay dayta iti nasinasina a panagdayaw iti kabalubalna, a nadeskribir nga “addaan dakkel a pungtot, nga ammona a bassiten ti tiempona.” Tapno matungpal dagiti inanamatayo maipaay iti sangalubongan a panagkaykaysa, nasken a maibatayda iti panangawat a ti Pagarian ti Dios ket maysa a kinapudno, a maysa dayta a literal a gobierno nga agturturay sadi langit. Daytoy a sangalubongan a gobierno nga inautorisaran ni Jehova a Dios a mismo ti kakaisuna a mangipatungpalto ti sangalubongan a panagkaykaysa.
Bukbuklenen ti Pagarian ti Dios ti pamunganayan ti naindagaan a kagimongan a mangsukatto iti nasinasina, aggiginnura a lubong nga ammotayo. Kunaen ti padto ti Biblia: “Ket maaramidto kadagiti maud-udi nga al-aldaw . . . adu nga inilin-ili [manipud iti isuamin a nasion] ti mapanto ken agkuna: ‘Umaykayo, dakayo a tattao, ket sumang-attayo iti bantay ni Jehova, iti balay ti Dios ni Jacob; ket isuronatayonto kadagiti dalanna, ket magnatayonto kadagiti danana.’ . . . Ket pandayendanto dagiti kampilanda a pagbalinen a dingding ti arado, ket dagiti pikpikada pandayendanto a komkompay. Ti maysa a nasion saannanto nga itag-ay ti kampilan a maibusor iti nasion, ket didanto met adalenen ti pannakigubat uray kaano.”—Isaias 2:2-4.
Saan a salsalaysayen ti padto ti Biblia ti maysa a baro a lubong a pinartuat ti tao, nupay naisurat dagitoy nagimnas a sasao iti pader ti plasa ti Naciones Unidas idiay Siudad ti Nueva York. Imbes ketdi, daytoy a padto maipanggep iti talna ken panagkaykaysa iti nagbabaetan ti adu a tattao ket matungtungpal itan kadagiti Saksi ni Jehova, a naggapuda iti nasurok a 200 a nasion iti lubong. Makita kadakuada ti di mapagduaduaan a pammaneknek nga aktual a mabukbukelen ti maysa a baro a lubong a sosiedad.
Sitatallugod dagiti Saksi ni Jehova nga agpaisuro iti Sao ti Dios. Iyap-aplikarda dagiti bambanag a maad-adalda, agraman ti patigmaan nga agbiag iti talna babaen ti panangiwaksi kadagiti ig-igam iti gubat. Gapuna tagtagiragsakenda ti internasional a panagkaykaysa a saan a mapadpadasan ti aniaman a dadduma pay nga organisasion ditoy daga, relihiuso man, ekonomiko, wenno napolitikaan. Nabatad a naiparangarang daytoy kadagiti kumbension dagiti Saksi ni Jehova itoy napan a kalgaw, idi nga idiay Makindaya nga Europa laeng, nasurok a 370,000 ti nagtataripnong a sitatalna ken nagkaykaysa!
Pudno, awan kadatayo ti makasinunuo no kasano kalawa ti pannakatungpalto dagiti inanama iti ekonomia wenno politika para iti 1992. Ngem makasiguradotayo iti dadduma pay nga inanama. Kas pangarigan, makita ti 1992 ti panagpatpatuloy, iti umiso nga eskediol, ti panagibus ti panagbilang ti Dios nga agturong iti pannakaibanag ti panangukomna iti lubong ni Satanas. (Isaias 55:11; Habacuc 2:3) Gapuna, ti 1992 iyasidegna dagiti matalek a Kristiano iti makatawen iti biag idiay baro a lubong nga inkari ti Dios, a sadiay agtaengto ti kinalinteg.
Awisen dagiti Saksi ni Jehova dagiti managayat ti sangalubongan a panagkaykaysa a mangusig a naimbag kadagitoy naibatay-Biblia nga inanama maipaay iti masanguanan. Dagitat’ natan-ok nga inanama a sigurado a matungpalto!
[Kahon iti panid 21]
Iti Dalan ti Panagkaykaysa ti Europa
1948: Nangbuangay ti Belgium, ti Netherlands, ken Luxembourg (Benelux) iti union ti adwana, a nakaibatayan ti panagkaykaysa iti ekonomia idi 1960 ken pannakaikkat ti panangkontrol iti beddeng idi 1970
1951: Napirmaan ti katulagan ti Franco-German Coal and Steel Community idiay Paris
1957: Binuangay ti Treaty of Rome ti EC (European Community) a buklen ti BELGIUM, ti PEDERAL A REPUBLIKA TI ALEMANIA, FRANCIA, ITALIA, LUXEMBOURG, ken ti NETHERLANDS kas miembro ti charter
Binuangay ti Austria, Britania, Denmark, Norway, Portugal, Sweden, ken Switzerland ti European Free Trade Association
1973: Timmipon ti BRITANIA, DENMARK, ken IRELAND iti EC
1979: Nabuangay ti European Monetary System; naangay ti immuna a direktamente nga eleksion iti European Parliament
1981: Naawat ti GRECIA kas miembro ti EC
1986: Timmipon ti PORTUGAL ken ESPAÑA iti EC
Pakaammo: Agparang dagiti 12 a miembro ti EC iti dadakkel a letra.
[Ladawan iti panid 3]
No agpatingga ti panangkontrol iti adwana, 80,000 a tattao ti agkasapulanto iti baro a trabaho