Sangalubongan a Purok Ngem Kaskasdi a Nabingaybingay
BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! ITI NIGERIA
NAKANGNGEGKAYO kadin kadagiti estoria ti maysa a pulí ti tattao nga awanan ngiwat ket ngarud saanda a mabalin ti mangan wenno uminum? Naikuna nga agbibiagda babaen ti panagangot, kaaduanna kadagiti mansanas. Ti nabangsit nga angot papatayenna ida.
Adda met sarsarita ti tattao iti Makinlaud nga Africa nga addaan balitok nga ilako. Impadamag ti maysa a Portugues a kapitan ti barko idi a tiempo: “Dua gasut a league (1 a league katupag ti 3.4 agingga ti 7.4 kilometro) iti labes [ti] pagarian ti [Mali], makasarak ti maysa iti pagilian dagiti umili nga addaan kadagiti ulo ken ngipen ti aso ken ipus a kas iti aso. Dagidiay dagiti Nangisit nga agkedked a makisarita agsipud ta dida kayat a makita ti sabali a tattao.” Dagitoy ti sumagmamano kadagiti karkarna a kapanunotan adu a tawenen ti napalabas, sakbay ti panawen ti panagbiahe ken panangtakuat.
Aglalangen ti Tattao
Mapapati idi dagita nga estoria iti adu a siglo. Ngem bayat a sinukimat dagiti managsirarak ti planeta, dida nakasarak kadagiti awan ngiwatna a mangang-angot kadagiti mansanas, awan dagiti aso-ti-ulona a tattao. Ita, awanen ti aniaman a misterio kadagidiay agindeg iti labes ti pagbeddengantayo. Nagbalinen ti lubong a sangalubongan a purok. Iyam-ammo ti television dagiti ganggannaet a lugar ken tattao kadagiti salastayo. Ti panagbiahe iti eroplano pagbalinenna a posible ti panangbisita kadagidiay a lugar iti las-ud laeng ti sumagmamano nga oras; minilion a tattao ti agbiahe iti tinawen. Dadduma ti agbiahe gapu iti ekonomia wenno gapu iti napolitikaan a rason. Kuna ti report ti United Nations Population Fund: “Iti nasaksaknap a pamay-an ngem idi—ken talaga nga umad-adu—dagiti tattao iti aglawlaw ti lubong pumampanawda ken umak-akarda nga agsapul iti nasaysayaat a biag.” Agarup 100 milion a tattao ti agnanaed iti ruar ti pagilian a nakayanakanda.
Kumarkaro ti panagpannuray ti nasnasion iti maysa ken maysa iti ekonomia. Ti sistema ti komunikasion iti sangalubongan, kas maysa a nagdakkelan a sentro a sistema nerbio, pagkakawingenna ti amin a nasion iti daga. Bayat a makapagsisinnukát dagiti kapanunotan, impormasion, ken teknolohia, agtitipon dagiti kultura ken makibagayda iti maysa ken maysa. Iti intero a sangalubongan, ad-addan nga agpapada ti panagkawkawes ti tattao ngem idi. Agaasping dagiti siudad iti lubong—ti polis, luho a hotel, trapiko, paglakuan, banko, polusion. Ngarud, bayat nga agtitipon ti tattao iti lubong, masaksiantayo ti iladawan ti dadduma a kas ti tumataud a kultura ti lubong.
No Apay nga Agtalinaed a Nabingaybingay ti Tattao
Ngem nupay agtitipon ti tattao ken kultura, nabatad a saan nga ibilang ti amin ti maysa ken maysa a kas agkakabsat. “Dagus a pabasolen ti tunggal maysa ti ganggannaet,” kinuna ti Griego a mannurat ti sarsuela nasurok a 2,000 a tawenen ti napalabas. Nakalkaldaang, ta kasta met laeng ita. Nalaka laeng a makita dayta kadagiti report ti periodiko a panangidumduma, gura kadagiti ganggannaet, “panangdalus iti pulí” [ginagara a panangpapatay iti maysa a pulí wenno grupo], panagdadangadang ti pulí, relihioso a derraaw, naranggas a panangpapatay kadagiti sibilian, dagiti tay-ak a pagpapatayan, kampo a pagbaludan a pakaramesan, panangtutuok, wenno panangikisap iti pulí.
Siempre, bassit laeng wenno awan pay ketdi ti maaramidan ti kaaduan kadatayo a mangbalbaliw iti kurso ti panagdadangadang ti pulí. Mabalin a saantay pay ketdi a direkta a maapektaran kadakuada. Nupay kasta, iti adu kadatayo, tumaud dagiti parikut gapu iti kurang a komunikasion kadagiti ganggannaet a pakilangenantayo—kaarruba, katrabahuan, wenno kaeskuelaan.
Saan kadi a nakaskasdaaw a masansan a marigatan nga agtalek ken mangapresiar iti maysa ken maysa ti tattao nga agduma ti pulída? Ta kinapudnona, ti planetatayo kasta unay ti kinanadumadumana, awan inggana ti panagduduma. Kaaduan kadatayo apresiarentayo ti adu a nagduduma a taraon, musika, ken kolor agraman ti adu a kita ti mulmula, tumatayab, ken animal. Ngem ti panangapresiartayo iti kinanadumaduma saanna a kanayon nga iraman ti tattao a saan nga agpanunot ken agtignay a kas kadatayo.
Imbes a matmatantayo dagiti positibo nga aspeto ti kinanadumaduma ti tattao, adu ti mangipamaysa kadagiti nagdudumaan ket aramidenda ida a pakaikugnalan ti di panagtutunos. Apay a kastoy? Ania ti magunggona iti panangikagumaan a makisarita iti tattao a naiduma ti kulturana iti kulturatayo? Kasano koma a maikkattayo dagiti lapped ti komunikasion ken rangtayan ida? Ikagumaan ti sumaganad nga artikulo a sungbatan dagita a saludsod.