Panangmatmat iti Lubong
Dagiti Indulhensia nga Aggapu iti Papa
Iti pannakaselebrar ti milenio, improklamar ni Pope John Paul II ti tawen 2000 kas Tawen ti Jubileo dagiti Romano Katoliko ket nangitukon iti indulhensia kadagiti agperegrino idiay Roma, kuna ti L’Osservatore Romano. Ti indulhensia ket maysa a pamay-an tapno maliklikan dagiti Katoliko ti madusa gapu iti basol. Kastoy ti kunaen ti periodiko ti Vatican: “Masupapakan ti tunggal naimbag a trabaho a maaramid babaen ti di kaikarian a nadibinuan a tulong.” Nupay kasta, kuna ti isu met la a periodiko a dayta a kadawyan ket mangpataud met iti sumagmamano a makapainteres a saludsod, a kas iti, “No maitukon ti di kaikarian a pammakawan ti Dios iti amin, ania pay ngarud ti serbi ti panangipaay ti Simbaan iti indulhensia?” ken, “No makaipaay ti Simbaan iti kompleto [naan-anay] nga indulhensia, apay nga ar-aramidenna pay laeng ti di naan-anay nga indulhensia?”
Di Madlaw a Sakit
Ti osteoporosis ket maysa a di madlaw a sakit a “mamagpeggad iti nasurok a 28 a milion nga Americano ken agarup 1.4 a milion a taga Canada,” kuna ti periodiko a Toronto Star. Ap-apektaranna ti lallaki ken babbai, ubbing ken natataengan, ken “mapasamak no naparpartak ti pannakadadael dagiti nataenganen a selula ti tulang ngem ti pannakasukatda iti kabbaro a tulang.” Mabalin a di madlaw dayta dagidiay addaan iti kasta a sakit agingga a matukkolanda iti tulang. Patien dagiti eksperto a ti napalalo a panagdieta ti umad-adu a tin-edyer ken atleta iti kolehio ti “mangdaddadael iti mismo a tulang a masapul koma a papigsaenda para iti panagmataenganda. Dagiti agtutubo nga agdietdieta masansan a dida mangan kadagiti kasapulan a pangpapigsa iti iskeletonda.” Sigun iti report, “maragpat ti agarup 90 a por siento iti naan-anay a kadakkel ti tulang iti edad a 18; magteng dagiti adulto ti naan-anay a kadakkel ti tulangda inton agedadda iti 30.” Isingasing ti report a tapno naan-anay a pumigsa ti tulang, amin ti rumbeng a ‘mangipauneg iti umdas a calcium ken bitamina D, regular nga agehersisio, ken di agsigarilio ken uminum iti aglablabes.’
Dagiti Nariribuk a Biahero iti Eroplano
Ti “panagpungtot iti eroplano”—ti di makontrol a kababalin dagiti pasahero ti eroplano—ket “kimmaro iti 400 a porsiento iti napalabas a lima a tawen,” kuna ti magasin a Business Traveler International. Ania ti nakaigapuan ti bigla nga ikakaro? Ti panagsikor ti kangrunaan a makagapu. Dagiti nataktak wenno nakanselar a biahe, nailet nga espasio, ken ti panagamak nga ageroplano ti mangpatanor iti danag a mabalin a mangiturong iti panagpungtot. “Itantandudo dagiti kompania ti eroplano ti panageroplano kas napartak ken naannayas a biahe, ngem saan nga agpayso dayta,” kuna ni Stuart Howard iti International Transport Workers’ Federation. Patien ti pannakabagi ti maysa a dakkel a kompania ti eroplano a ti kaadda dagiti biahe a di maipalubos ti panagsigarilio ti maysa pay a makagapu iti panagpungtot iti uneg ti eroplano. Sigun iti report, “dagiti mannigarilio a di makasigarilio ti pagtataudan ti nasurok a kagudua kadagiti insidente ti nariribuk a kababalin dagiti pasahero,” iti maysa nga eroplano idi 1997. Ti maysa pay a makagapu isu ti panaginum iti arak, a dagiti epektona ket mabalin a kumaro no nangaton ti ayanmo. Ania ti isingasing ti report no natagari ti padam a pasahero? “Dika ayaban ti tripulante. Imbes ketdi, panawam ti tugawmo ken sitataktika nga ipaasikasom dayta kadagiti tripulante.” Kastoy pay ti isingasingna: “Liklikam ti posible a panagbalinmo a biktima babaen ti panangitugotmo iti nalaka a basaen wenno panagdengngegmo iti makaliwliwa a musika” iti mabitbit nga stereo.
Nguminngina a Gastos iti Panagipumpon
Kaykayaten ti umad-adu a bilang dagiti tattao a mapuoran ti bangkay tapno bumassit ti gastos ti pannakaipumpon. Sigun iti National Funeral Directors Association, ti promedio a gastos iti tradisional a pumpon idiay Estados Unidos ket $4,600 idi 1996. No igidiat, “$500 agingga iti $2,000 laeng ti magastos iti pannakapuor ti bangkay,” kuna ti Chicago Sun-Times, “depende iti kita ti pagkargaan a mapili para iti pannakapuor ti bangkay ken ti urna wenno basehas a pangikargaan iti dapo.” Kasta met a din kasapulan ti lote wenno lapida idiay sementerio no mapuoran ti bangkay a mabalin a mangnayon iti 40 a porsiento iti magastos iti tradisional a pumpon. Kinuna ti periodiko nga idiay Estados Unidos idi 1997, pannakapuor ti bangkay ti nausar iti 23.6 a porsiento kadagiti amin a natay, ket manamnama a makagteng iti 42 a porsiento ti bilang iti sumaganad a sangapulo a tawen.
Dagiti Fossil nga Agpegpeggad a Maungaw
Ti ayan dagiti fossil a nakalasat iti rinibribun a tawen ket agpegpeggad babaen iti panagtakaw, bandalismo, ken dagiti sobrat’ kinaregtada a turista, kuna ti New Scientist. “Kayat ti dadduma a geologo nga iyakar dagiti nakapatpateg a fossil kadagiti museo wenno iparitda dagiti sangaili kadagita a lugar,” kuna ti magasin. Ngem ipatuldo dagiti dadduma ti kalintegan ti publiko a mangkita kadagitoy a fossil iti natural a lugarda. Iti panagregget a mangrisut iti parikut, rinugianen ti International Palaeontological Association ti mangaramid iti listaan dagiti agpegpeggad a mapukaw a disso iti intero a lubong. Ngem agingga ita, agarup 50 pay laeng a lugar ti nailista.
Di Naut-ot a Panagpadentista?
Kayat ti adu nga agpadentista a din mausar ti tradisional a barrena ti dentista. Sigun iti FDA Consumer, nupay saan nga interamente, mabalin a kastanton ti mapasamak. Nabiit pay nga inaprobaran ti Food and Drug Administration ti E.U. ti pannakausar ti erbium: YAG laser para iti dental surgery. Imbes a maikkat ti naperdi a ngipen babaen ti bassit a barrena, mabalin itan nga usaren dagiti dentista ti laser a pangikkat iti dayta, kangrunaanna babaen ti panangrunawda iti tisyu ti naperdi a ngipen, kuna ti magasin. Adu ti pagimbagan ti laser ngem kadagiti tradisional a barrena. Umuna, gagangay a saan a naut-ot ti panangagas babaen ti laser. No kasta, adu a pasiente ti dinton agkasapulan iti anesthesia wenno mayineksion nga anesthesia. Maikadua, tangay saanen a masapul nga aguray ti dentista nga agbibineg ti ngiwatmo, mabalinen a rugian a dagus ti panangagas. Maysa pay, awanen ti makapasuron a panagdayyeg ti high-speed a barrena. Nupay kasta, ti maysa nga importante a pagdaksanna ket saan a mabalin nga usaren ti laser iti napastaanen a ngipen.
Nuklear a Basura
Nanipud idi dekada 1960, nasurok a 200,000 a metriko tonelada a nuklear a basura ti imbelleng ti sangalubongan nga industria ti bileg nuklear, kuna ti magasin a New Scientist. Ket iti kada tawen, 10,000 a tonelada pay ti mainaynayon. Pakaipanan daytoy makapapatay a basura? “Kaaduan ti basta maipempen iti ayan dagiti reaktor,” kuna ti magasin. Nupay kasta, dagitoy a disso ket nadisenio nga aglaon iti radioaktibo a basura iti sumagmamano laeng a dekada. Isu nga addanto tiempo a masapul a mayakar ti nuklear a basura kadagiti napaut ti pannakausarda a pagbasuraan. Ngem ti problema ket awan pay ti pagilian a sibaballigi a nakaipasdek iti natalged a pasilidad a pagipempenan iti uneg ti daga para kadagiti radioaktibo a basurana. Kas resultana, “ti nuklear nga industria ket nasiluan iti inaramidna met laeng a silo,” kuna ti New Scientist.
Panangikumpas iti Umiso a Sao
“Ipakita dagiti kabbaro a panagsirarak a dagiti kumpas masansan a tulonganda dagiti dumidiskurso a mangpanunot kadagiti isaoda,” kuna ti Newsweek. Nupay dagiti mangdeskribir a kumpas ket masansan a maus-usar a pangyallatiw iti kadakkel, kabassit wenno sukog ti maysa a banag, dadduma a kumpas, kas iti “panangtadtad iti angin a maigiddan iti ibagbagam,” adda sabali a pakausaranna. Kuna ti propesor ti sikolohia idiay Columbia University a ni Robert Krauss a dagitoy a kita ti kumpas ket “makatulong kadagiti tattao a manglagip kadagiti sao a narigat nga imemoria,” babaen ti pananglagipda iti aw-awaganna a “naipempen iti memoria a sasao.” Idilig dagiti managsirarak ti kasta a memoria iti panangyulog a mapasamak no ti maysa nga angot, raman, wenno uni ket nainaig iti maysa a pasamak. Kas pagarigan, no kasano a malagipmo ni lolam no maangotmo ti ayamuom ti maysa a bangbanglo, ti panangikumpas mabalin a manglukat iti umasping a “ridaw” ti maysa a sao, sigun iti neuroscientist a ni Brian Butterworth.
Dagiti Matmatay Kadagiti Pagtrabahuan
Iti intero a lubong, 3,000 a tattao ti matmatay iti kada aldaw gapu kadagiti aksidente a nainaig iti trabaho, kuna ti Pranses a periodiko a Le Monde. Sigun iti International Labour Bureau, adda 250 a milion nga empleado a masugatan iti kada tawen, a pakatayan ti nasurok a maysa a milion. “Ti bilang dagiti matmatay nainaig iti trabaho ket ad-adu ngem iti promedio a bilang dagiti matmatay iti kada tawen kadagiti aksidente iti kalsada (990,000), riri a pakausaran ti armas (502,000), ken dadduma pay a kinaranggas (563,000), ken AIDS (312,000),” kuna ti periodiko.
Epidemia ti Kanser iti Ngiwat
Idiay Delhi, India, ti kanser iti ngiwat ket mamimpat nga ad-adu ngem idiay Los Angeles, California, kuna ti The Indian Express. Iti agdama, 18.1 a porsiento kadagiti amin a kabbaro a kanser iti populasion dagiti lallaki idiay Delhi ket kanser iti ngiwat—immadu manipud iti dati a 10 a porsiento idi 1995. Dagiti kangrunaan a pakaigapuan ti kanser iti ngiwat ket panagngalngal iti tabako, bidis (sigarilio dagiti taga India), ken pan masala (naglalaok a tabako, namekmek a bua, ken dadduma pay a ramen), a mabungon iti bulong sada mamaen. Sigun iti periodiko, makapadanag ti umad-adu a panagusar dagiti awan gawayna nga estudiante iti pan masala. Maysa nga eksperto ti namakdaar nga asidegen a maaddaan ti intero nga India iti “epidemia ti kanser iti ngiwat.”