Ti Vasa—Nagbalin a Makaallukoy ti Dati a Nadidigra
BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY SWEDEN
NAARIWANAS idi nga aldaw ti kalgaw ti Agosto 10, 1628 idiay Stockholm, ti kabesera ti Sweden. Nagaaripuno dagiti tattao kadagiti pantalan bayat nga agrubrubbuat ti Vasa, ti nadaeg a pakigubat a barko ti ari, kalpasan ti tallo a tawen a pannakaaramidna, para iti damo a panaglayagna a makikadua iti marina ti Sweden.
Saan nga ordinario a pakigubat a barko ti Vasa. Kayat idi ni Ari Gustavus II Adolphus Vasa a dayta ti agbalin a kabilgan iti lubong. Kuna ti dadduma nga imbilinna a mayaramidan iti maikadua a kadsaaran a pagyanan ti paltog kalpasan a nadamagna a nagaramid dagiti taga Denmark iti barko nga addaan iti kasta. Kayatna nga awan kaasping ti barko a naipanagan iti pamiliana.
Ti damo a panaglayagna ket naipagarup a naparammag a pannakaipabuya ti pannakabalin ken kinadayagna. Naikarga iti dayta ti 64 a paltog ken nadekorasionan iti nasurok a 700 a kitikit ken arkos. Nasurok a 5 a porsiento ti gatadna iti gatad ti amin a produkto ken serbisio ti Sweden. Nalabit daytoy a nabileg a pakigubat a barko ken ti tumtumpaw nga eksibision ti arte ti kapintasan a barko a naaramid iti aniaman a lugar iti daydi a panawen. Di pakasdaawan a nagdirdir-i dagiti tattao buyogen ti panagpannakkel bayat a naglayag manipud iti pantalan ti Stockholm!
Didigra ken Pannakaibabain
Nupay kasta, saan pay a nakaadayo ti Vasa idi napar-uyog wenno napalikig gapu iti bumanesbes nga angin. Sinerrek ti danum ti silulukat a pannakatawana a nakaisaadan dagiti paltog isu a limned. Daytoy nalabit ti kabiitan a damo a panaglayag iti pakasaritaan dagiti pakigubat a barko!
Naikuleng dagiti agbuybuya. Limned ti kinadayag ti Marina ti Sweden, saan a gapu iti gubat wenno napigsa a bagyo iti taaw, no di ket babaen ti simple a banesbes ti angin iti mismo a sangladanna. Lalo pay a nangpadanag ti ipapatay ti agarup 50 a pasaherona. Imbes a pagpannakkel ti nasion, nagbalin ti Vasa a pakaupayan ken pakaibabainan.
Nabuangay ti maysa a grupo a mangammo no makimbasol iti nakababain a didigra. Ngem awan ti naidarum, agsipud ta mabalin a maikalam-it ti ari ken ti maikadua a kangatuan a komander ti marina ti Sweden, a ni Vice Admiral Klas Fleming iti ebidensia.
Dagiti kalikagum ti ari ti gapu a nageksperimento dagiti nagaramid iti dayta kadagiti disenio a karkarna kadakuada. Isu a talaga a saan a husto ti proporsion ti Vasa. Sakbay a napattog, sinubok ni Admiral Fleming no natimbeng. Tallopulo a lallaki ti nagtaray a nagaabay iti maysa a sikigan ti barko. Kalpasan ti namitlo a panagtaray, naamiris ti admiral a no agtultuloyda nga agtaray, mabalin nga idi met laeng ket mapattog ti barko. Isu a pinasardengna ti pannubok, ngem dina pinasardeng ti damo a panaglayagna. Gapu ta dagiti agkakatan-ok a tattao a kas iti ari ken ti admiral ti naikalam-it, nayatras dagiti darum.
Idi 1664-65, naaon ti maysa a dati nga opisial iti armada ti Sweden ti kaaduan kadagiti paltog ti Vasa babaen ti simple a diving bell wenno aparato a pagbatok. Ti Vasa ket in-inut idin a nalipatan bayat nga umun-uneg ti pannakalnedna iti kapitakan a 30 a metro manipud iti rabaw ti baybay.
Pannakaaon Manipud iti Kapitakan
Idi Agosto 1956, maysa nga amateur nga arkeologo a ni Anders Franzén ti nagusar iti core sampler tapno maala ti maysa a tabla ti kayo nga oak iti tukok ti baybay. Adu a tawen nga us-usigenna dagiti daan a dokumento ken agsawsawar iti tukok ti baybay a mangsapsapul iti Vasa. Ita natakuatannan. Babaen ti naannad a panangaon, naaon ti interamente a Vasa manipud iti kapitakan ken siaannad a naisanglad.
Idi Abril 24, 1961, napno manen kadagiti agdirdir-i a tattao dagiti pantalan ti Stockholm. Addan ti Vasa kalpasan ti 333 a tawenna iti tukok ti baybay kas pangallukoy itan kadagiti turista ken kas gameng dagiti arkeologo iti baybay. Nasurok a 25,000 nga artifact wenno kadaanan nga agkakapateg a banag ti nangipalgak iti nakaskasdaaw a detalye daytoy maika-17 a siglo a pakigubat a barko ken nangipaay met iti naisangsangayan a pannakaawat iti moderno a panagaramid iti barko ken panagkitikit.
Apay a napreserba a naimbag ti Vasa ken dagiti linaonna a kadaanan nga agkakapateg a banag? Adtoy ti sumagmamano a makagapu: Kabarbaro idi limned, adda mangpreserba nga epekto ti pitak, ken awan dagiti mangdadael iti kayo a sea worm wenno igges iti baybay iti danum a saan unay a naapgad.
Adda 120 a tonelada ti ballast wenno pagpadagsen ken pagpasayaat iti kinatimbeng ken pannakaimanehar ti Vasa. Pattapattaen dagiti eksperto a doble iti dayta a bilang ti kasapulan ti barko tapno natimbeng, ngem kurang ti espasiona para kadagita. Maysa pay, ti kasta a mainayon a dagsen ti mangpababa iti kadsaaran a nakaisaadan dagiti paltog. Nadaeg ti langana, ngem nadidigra gapu iti saanna a kinatimbeng.
Ita, kas ti kadaanan a napreserba, kompleto, ken naan-anay a nailasin kas barko iti lubong, natalgeden iti uneg ti mismo a museona. Sadiay a mabuya ti 850,000 a sangailina iti kada tawen ti maika-17 a siglo a naarian a kinarangana a dandani saan a nagbalbaliw iti panaglabas ti adu a siglo gapu iti dayta a didigra idi 1628. Maysa dayta a palagip iti kinamaag dagiti agtuturay a gapu iti kinaliway ken panangipangpangrunada iti bagida, dida sinurot dagiti pagannurotan iti natalged a panagaramid iti barko.
[Ladawan iti panid 24]
Ni Ari Gustavus II Adolphus Vasa
[Credit Line]
Foto: Nationalmuseum, Stockholm
[Dagiti ladawan iti panid 24, 25]
Kalpasan ti nasurok a 300 a tawen a kaaddana iti tukok ti baybay, ti “Vasa” ket maysan a sangalubongan a pakaallukoyan
[Credit Line]
Genom tillmötesgående från Vasamuseet, Stockholm
[Picture Credit Line iti panid 25]
Målning av det kapsejsande Vasa, av konstnär Nils Stödberg