Dagiti Mantsa iti Imatangmo?
Nalabit nakitan ti matam ti babassit a dapuen a mantsa a kasla maipaspasir laeng. Nalabit madlawmo ida no agbasbasaka wenno matmatmatam ti nakusnaw a diding wenno ti naariwanas a langit.
NO PINADASMON a miningmingan dagitoy a mantsa, dika makita ida. Ti apagbiit laeng a panagkiremmo dagus a pukawenna ida, ket uray no adda maysa a makitam, dika pay la ammo no ania dayta.
Ania dagitoy a mantsa? Addada kadi iti rabaw ti taotao ti matam wenno iti uneg? Agkiremka a dika kutkutien ti matam. No aggaraw dagiti mantsa wenno agpukawda, addada iti rabaw ket saan a dagitoy ti tuktukoyen daytoy nga artikulo.
Ngem no bassit laeng wenno awan panagbalbaliwna, no kasta addada iti uneg, tumtumpawda iti vitreous humor, ti pluido a mangpunno iti makin-uneg a paset ti bukel ti matam. Tangay addada iti likudan ti lente ti mata, saan a mailasin dagitoy. Ken tangay nagalis ti vitreous humor ken nalitnaw a kas iti danum, nalakada laeng nga agpukaw, aglumenda no padasem a mingmingan ti maysa. Gapu iti daytoy, napanagananda iti medisina a muscae volitantes a kaipapananna “agtatayab a banag.”
Sadino ti Paggapuanda?
Ngem sadino ti paggapuan dagitoy a mantsa? Dadduma ti tedda dagiti proseso a napasamak sakbay a naipasngayka. Iti pangrugian pay la ti pannakabukel ti maladaga, adu ti urat ti makin-uneg a mata. Dagitoy nga urat ken dadduma a selula ti agbalin a vitreous humor inton maipasngay ti maladaga. Nupay kasta, mabalin a mabati ti dadduma a selula ken babassit nga urat, ket tumpaw laeng dagitoy. Iti maladaga a di pay naipasngay, adda met kanal nga aggapu iti optic nerve nga addaan iti urat a mapan iti lente tapno mataraonan dayta. Dayta nga urat gagangay a marunaw ken maagsep sakbay ti pannakaipasngay, ngem mabalin nga adda saggabassit a mabati.
Ngem adda pay sabali a paggapuanda. Uray kadagiti adulto, ti vitreous humor saan nga interamente a nagalis a likido. Daytat’ nabalkut iti naingpis a nalitnaw a kulapot. Maidekket daytoy iti retina, ti sensitibo iti lawag a tisyu a nangap-ap iti kaaduan a paset ti makin-uneg a matam ket dayta ti pakabuklan ti makitkitam. Ti naingpis a nalitnaw a kulapot dumket iti retina iti aglawlaw ti makinsango a pingirna. Manipud iti daytoy a nagkamangan tumubo dagiti nagbabassit a linabag iti intero a vitreous humor.
Bayat a lumaklakay wenno bumakbakettayo, kumbet dagitoy a linabag. Daytoy ti mangisina iti dadduma. Lumitnawen ti vitreous humor, isu a tumpawen dagiti narumekrumek a linabag. In-inut met a kumbet ti vitreous humor isu nga umadayo iti retina, a mabalin a mangibati iti dadduma pay a napirsay a selula bayat ti yaawarna. Gapuna, bayat a lumaklakay wenno bumakbaketka, umad-adu dagitoy nga “agtatayab a banag” a makitam a tumayab ken kas man la agrikusrikus.
Dagiti urat iti retina ti maysa pay a pagtaudan ti tumpaw a babassit a banag. Ti pannakaitugtog ti ulo wenno aniaman a nakaro a pannakaitalmeg ti bukel ti mata mabalin a paruarenna dagiti nalabaga a selula ti dara iti babassit nga urat. Napigket dagiti nalabaga a selula ti dara, isu nga agtitipkelda a mangporma iti kawar. Mabalin a sinaggaysa wenno nagtitipkel dagiti selula a mapan iti vitreous humor, ket no agtalinaedda iti asideg ti retina, mabalin a makitam ida. Dagiti nalabaga a selula ket mabalin nga agsepento met la ti bagi, isu nga agpukawda inton agangay. No ar-arigen, saan a muscae volitantes dagitoy, ta dagitoy ket maigapu iti bassit laeng a pannakadangran.
Adda kadi dakes nga iparangarang ti kaadda iti muscae volitantes? Kaaduanna, awan met ketdi. Dagiti tattao a normal ti panagkitada, uray agtutubo, makitada dagitoy, ket in-inut a didanton ikankano ida. Ngem adda dagiti kasasaad a mangipasimudaag iti peggad.
No Mangipangta iti Peggad
No kellaat a madlawmo nga umad-adu dagiti mantsa, mabalin nga ipaspasimudaagna nga adda karkarna a mapaspasamak. Agpayso daytoy, nangruna no makitam met ti babassit a rimat iti uneg ti matam. Aggapu daytoy iti retina, a sadiay ti lawag tignayenna dagiti urat. Ti adu nga agtatapaw ken panagrimat ket gagangay a maigapu iti pannakaisina ti retina. Kasano a mapasamak daytoy?
Ti retina ket kas iti kalagda ken kapuskol ti papel a tisyu ken kasta met la ti kinadelikadona. Adda sensitibo iti lawag a palunapin a naidekket iti palunapin nga adda iti likud retina ken iti makinsango a paset ti vitreous humor ken iti optic nerve. Nakapkapuy ti pannakaidekketna iti sentro ti panagkita. Ti vitreous humor tengtenglenna ti dadduma a paset ti retina. Nakalaglagda ti mata ta uray no gagaraem a puntaan gagangay a saan a mapisang ti retina wenno maisina iti nakaisaadanna.
Ngem no mapuntaan, mabalin a madadael wenno kumapuy ti dadduma a paset ti retina wenno mapigis wenno maabutan la bassit. Maabutan met ti retina no maidekket daytoy iti vitreous humor. Dumket ti vitreous humor iti retina no adda kellaat a panaggaraw wenno pannakadangran ket mapigis bassit. No kasta, agtedted ti pluido nga adda iti vitreous chamber iti likud ti retina, a mangalsa iti dayta iti nakaisaadanna. Daytoy ti pakaigapuan ti panagsisina dagiti sensitibo ti lawag a selula, ket madlaw dagitoy a kas panagrimat ti lawag.
Adda mapasamak a bassit wenno adu a panagpadara gapu iti panagsisina dagiti selula, ta adda nagkakawing nga urat iti makin-uneg a paset ti retina. Makalibasen a sumrek iti vitreous humor dagiti selula ti dara, ket madlaw dagitoy a kas kellaat nga iyaadu dagiti agtatapaw. Di agbayag kalpasan daytoy, bayat a maisina ti retina, mapasamaken ti di pannakakita.
Isu a no madlawmo a kellaat nga umadu dagiti mantsa, nangruna no mapakuyogan kadagiti panagrimat, mapanka a dagus iti optalmologo wenno iti ospital! Mabalin a dayta ket pannakaisina ti retina. Mabalin nga imposiblen nga agasan no adu unayen ti naalsa iti retina.
Nabayag kadin a nakitam dagiti mantsa iti imatangmo ngem awan dagiti panagrimat? Nalabit awan ti pagdanagam. Dandani amin a tao ket makakita kadagitoy a mantsa. No dika ikankano dagitoy, dida mapukaw, ngem masursuro ti utek a di ikankano dagitoy a makitam bayat nga ar-aramidem ti inaldaw a trabahom. Mapaneknekan laeng ti kinalagda ti pannakadisenio ti mata ken ti nalaing a pannakibagay ti utek gapu ta makitam ida ngem dida met dadaelen ti panagkitam.
Nupay kasta, sakbay a sigurado a maibagada nga awan ti rumbeng a pagdanagan, masapul a sukimaten ti optalmologo wenno optometrist ti tattao nga addaan makita nga agtatapaw.
[Kahon/Ladawan iti panid 25]
Nagtaudan Dagiti Moderno a Panangatur iti Panagkita
No agan-anteohoska wenno agusarka iti contact lens tapno makorehir ti panagkitam, no kasta maigapu dayta iti muscae volitantes. Gapu iti panagusiuso kadagitoy, nagutugot ni Frans Cornelis Donders, maysa a nalatak nga Olandes a doktor idi maika-19-siglo, a mangrugi iti nasientipikuan a panangusig iti panagandar ken sakit ti mata ken ti panagbalbaliw a pataudenda. Malaksid iti pannakailasinna iti dadduma a pagtaudan ti muscae volitantes, natakuatanna a no umababa ti bukel ti mata adayo laeng ti nalawag a makita ken ti di nalawag a panagkita ti addaan astigmatism ket maigapu iti di patas a rabaw ti cornea ken ti lente. Dagiti panagadalna ti nakapataudan dagiti anteohos wenno contact lens a mangkorehir iti panagkita.
[Ladawan]
Donders
[Credit Line]
Impaay ti National Library of Medicine
[Diagram iti panid 24]
(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)
Pigis iti retina
Nalabaga a selula
Naisinan a retina
Hyaloid membrane
Lente
Pupil
Iris
Ciliary body
Vitreous humor
Ur-urat
Optic nerve nga agturong iti utek