Panangmatmat iti Lubong
Napateg Kadi ti Maikadua nga Opinion?
“Adu kadatayo ti mabain unay a mangammo iti maikadua nga opinion maipapan iti panangagas. Ngem ti kasta a panagamak ti mabalin a pakatayan dagiti pasiente,” kuna ti The News ti Mexico City. Masansan a maamak dagiti pasiente di la ket ta mainsulto ti doktorda no ammuenda ti maikadua nga opinion. Ngem “saan a biangan ti kaaduan a doktor ti panangammo dagiti pasiente iti maikadua nga opinion,” kuna ti periodiko. “No biangannaka ti doktormo, dayta ti mangipasimudaag nga addanto problema.” Kadagitoy nga aldaw, dagiti maikadua nga opinion ket matmatan agpadpada dagiti doktor ken kompania ti insurance a nasayaat a pamay-an tapno masierto a magun-odan dagiti pasiente ti kasayaatan a panangagas. Sigun iti presidente ti Georgia Society of Clinical Oncology a ni Dr. Michael Andrews, parparegtaenna dagiti pasientena nga ammuenda ti maikadua nga opinion agsipud ta inton agsublida, masansan nga ad-adda nga agtalekda kadagiti singasingna. Kinuna ti direktor ti maysa a grupo a mangay-aywan iti salun-at ti publiko: “Masapul a laglagipen dagiti pasiente nga isudanto met laeng ti agpeggad.”
Napeggad a Gagayyem
Ad-adda a dagiti tin-edyer a tsuper ti grabe a maaksidente no adda pasaheroda, sigun iti panagadal a naipadamag iti The Journal of the American Medical Association. Natakuatan dagiti managsirarak idiay Johns Hopkins University, Maryland, E.U.A., nga immadu iti 39 a porsiento ti peggad a matay ti 16 anyos a tsuper a maysa ti pasaherona, 86 a porsiento no dua ti pasaherona, ken 282 a porsiento no tallo wenno ad-adu pay ti pasaherona. Dagiti kangrunaan a makagapu a nadakamat iti panagadal ket “dagiti napeggad a kababalin iti panagmaneho . . . , a nainaig unay iti kaadda dagiti kapatadanna.” Dagita a napeggad a kababalin iramanna ti kaskasero a panagpataray, paubetan ti sarsarunuen a lugan, panagpataray uray no nalabagan ti silaw ti trapiko, panagmaneho bayat a nakadroga wenno nakainum, ken panangsinga dagiti pasahero a makipaset iti naariwawa a panagay-ayam.
‘Laklakay ken Nasirsirib’
Natakuatan dagiti managsirarak nga addada paset iti utek a makabael nga agpataud iti baro a selula bayat a lumaklakay wenno bumakbaket ti tattao, kuna ti The Times ti London. Maipagarup idi a saanen nga agpaadu dagiti selula iti utek kabayatan ti kinanataengan. “Ti kapatgan tapno magutugot ti iyaaduda ket pagbalinen nga aktibo ti utek,” kuna ti The Times. Natakuatan iti nabiit pay a panagadal kadagiti tattao nga agtawen iti nasurok nga 65 a ti panagsursuro ken pannakilangen iti sabsabali ket manggutugot iti itatanor dagiti selula ti utek ken dagiti koneksionda. Naduktalan dagiti managsirarak a ti pannakilangen iti sabsabali ket ad-adda a “makapasalun-at, mangpaunday iti biag ken mangpataud iti de kalidad a biag.” Kuna ti neuroscientist a ni Susan Greenfield: “No ad-adu ti kapadasam, ad-adu dagiti koneksion kadagiti selula ti utekmo. Isu a talaga a lumaklakay ken sumirsirib dagiti tattao.”
Makin-amianan a Ruta iti Baybay
Arapaap idi ti negosiante iti rekado idi maika-16 a siglo a ni Robert Thorne a makasarak iti ruta iti baybay manipud Europa agingga iti Adayo a Daya babaen ti Arctic. Ita, pimmayson dayta nga arapaap ni Thorne, gapu iti panagbara ti globo, kuna ti The Times ti London. Dandani interamente nga awanen ti niebe iti dandanum ti igid ti kosta ti Russia ken iti Makindaya a Siberia iti amin a bulbulan ti kalgaw, isu a makapaglayagen ti adu a barko dagiti kargamento manipud North Sea iti aglawlaw ti Arctic Circle, ken makapandan idiay Pacifico babaen ti Bering Strait. No agniebe iti ruta, dagiti barko a naggapu iti Europa ket masapul a lumasat iti Suez Canal, wenno likmutenda ti makin-abagatan a murdong ti Africa, wenno lumasatda iti Panama Canal tapno makadanonda iti Adayo a Daya. Adu dagiti pagimbaganna iti ekonomia ti panangusar iti makin-amianan a ruta iti baybay. Dandani mamindua ti maksayna a distansia—kurang a 13,000 a nautiko a kilometro—iti nagbaetan ti Hamburg, Alemania, ken Yokohama, Japan.
Dagiti Problema iti Panangeksamen iti Dara
“Nasurok a kagudua kadagiti pagilian iti lubong ti saan a makabael a mangeksamen a naan-anay kadagiti naidonar a dara, isu a dakdakkel ti peggad nga agsaknap ti AIDS ken dadduma pay a sakit,” sigun iti report ti Associated Press. Kuna pay daytoy a report a naibasar iti impormasion a naggapu iti World Health Organization a “5 agingga iti 10 a porsiento kadagiti tattao nga addaan iti virus ti AIDS ti maipagarup a naakaran gapu ta nayalisonanda iti dara.” Nupay kasta, maysa laeng ti AIDS kadagiti sakit a mayakar iti kastoy a pamay-an. Iti kada tawen, 8 agingga iti 16 a milion a maakaran iti hepatitis B ken 2 agingga iti 4 a milion a maakaran iti hepatitis C ket gapu iti pannakayalison ti dara ken peligroso a pamay-an ti panangineksion. Ti kinanginana ti maysa kadagiti naibaga a rason a saan nga umdas ti pannakaeksamen ti dara. Aggatad iti nagbaetan ti $40 ken $50 ti kada yunit tapno maeksamen dagitoy a mangkontaminado. Agpapan pay iti dayta, dagita a panangeksamen ket “saan a kanayon a mapangnamnamaan, nangnangruna no saan a nasanay a naimbag dagiti mangeksamen wenno kurang ti alikamen a pangeksamenda,” kuna ti report.
Pannakaabuso ti Ubbing Idiay India
Maysa nga ubing ti maisagmak iti prostitusion iti kada sangapulo a minuto idiay India, kuna ti The New Indian Express. Kaipapanan daytoy nga agarup 50,000 nga ubbing idiay India ti mapilitan nga agbalangkantis iti kada tawen. Iti estado ti Kerala, impadamag ti maysa a seminar maipapan iti seksual a pannakaabuso ti ubbing ti maysa pay a makapasidduker a natakuatan. Dagiti doktor sadiay ket “agkitakitda a mangeksamen kadagiti narames tangay saanda nga eksperto iti dayta, wenno dida kayat ti maikalam-it,” kuna ti periodiko. Iti dadduma a kasasaad, uray dagiti nagannak adda pakainaiganda iti problema. Kuna ti Superintendente ti Central Vigilance a ni Sreelekha: “Saan a kayat dagiti nagannak ti agdarum [iti pannakarames] gapu kadagiti posible nga epektona iti kagimongan ken ti ostrasismo, wenno pannakailaksid iti kagimongan.”
Makapasalun-at Unay ti Sangapamiliaan a Pannangan
Maysa kadagiti kasayaatan a pamay-an tapno masierto dagiti nagannak a nasalun-at ti annakda ket ti pannakipanganda kadakuada, kuna ti periodiko a Globe and Mail. Sigun ken Dr. Matthew Gillman iti Harvard Medical School, “no sangapamiliaan a pannangan, adda dagiti taraon nga ad-adda a makapasalun-at a saan a kayat dagiti ubbing ken agtutubo.” No adda dagiti annak iti sangapamiliaan a pannangan, ad-adda a kanenda dagiti maisingasing a prutas ken nateng, magun-odanda dagiti bitamina ken mineral a kasapulanda, ken basbassit nga asukar ken taba ti maipaunegda. Natakuatan pay dagiti managsirarak a ti sangapamiliaan a pannangan rugianna dagiti saritaan maipapan iti makapasalun-at a pannangan ken mangipasagepsep kadagiti ubbing iti nasaysayaat nga ugali iti pannangan—dagiti ugali nga iyaplikardanto uray no manganda iti ruar ti pagtaengan. Natakuatan iti baro a panagadal, a nagun-odan manipud iti agtultuloy a proyekto ti panagsirarak a nangusar iti pagarigan ti kabibiag ti agarup 16,000 nga ubbing nga agtawen iti nagbaetan ti 9 ken 14 a “dua laeng kadagiti lima nga ages-eskuela nga ubbing ti aktual a makipangmalem kadagiti nagannak kadakuada iti kaaduan nga aldaw, ket maysa iti kada lima ti saan a pulos a makipangpangan iti nagannak kadakuada,” kuna ti Globe.
Eksperto nga Agsaput
“Ti saput ti maysa kadagiti kalagdaan a material ditoy Daga,” kuna ti magasin a New Scientist. Tunggal linabag ket mabennat iti mamindua agingga iti mamimpat ngem iti kaatiddogna sakbay a magsat ken nakalaglagda nga uray la a naipadamag a ti maysa a linabag ti saput a kas iti kapuskol ti lapis ti mabalin a mangpasardeng iti panagtayab ti maysa a jumbo jet. Ikagkagumaan dagiti managsirarak nga ammuen dagiti sekreto ti panagsaput ti lawwalawwa tapno mausar iti nadumaduma nga industria. Kas pagarigan, ti agdama a tela a napili a pagaramid kadagiti kawes a di salputen ti bala ket ti Kevlar, maysa nga artipisial a tela a naaramid manipud iti “nasamay a sulphuric acid a dandani napagburek,” kuna ti magasin. Ngem nupay makapapatay ken narigat a maibelleng ti dadduma pay a produkto a mapataud babaen ti pannakapartuat ti Kevlar, agaramid dagiti lawwalawwa iti saput manipud iti “protina ken ordinario la a danum, kadagiti tukad ken temperatura ti pH a kaasping dagidiay adda iti ngiwat ti tao.” Kanayonanna, daytoy a naglaok a danum ken protina ket mapagbalin a linabag a saan a mabasa no agtudo. Isu a kuna ti New Scientist: “Agpapan pay iti adun a tawen a panagadal, narigat pay la a maawatan ti saput ti lawwalawwa.”
Polusion iti Pagtaengan
“Maminsangapulo nga ad-adu nga amang ti polusion iti uneg ti balaymo ngem iti hardin iti paraanganmo,” kuna ti The Times ti London. Naammuan iti maysa a panagadal iti 174 a pagtaengan dagiti Britano nga indauluan ti Building Research Establishment a maminsangapulo nga ad-adu ti simngaw a formaldehyde, a naggapu kadagiti muebles nga addaan iti chipboard ken dadduma pay a sintetiko a substansia iti uneg ti balay ngem iti ruar. Ti sangapulo ket dua a pagtaengan a nainspeksion ket saan a nakapasa iti anamongan ti World Health Organization a de kalidad nga angin. Adda sumngaw a carbon monoxide, nitrogen dioxide, benzene vapor, wenno nalaka a sumngaw nga organiko a compound kadagiti sintetiko a kagawaan, vinyl a suelo, materiales a pagbangon ken pangdekorasion, kemikal a pagdalus, wenno alikamen a pagpapudot ken pagluto. Ti sumngaw a benzene, nga agdinamag a makapakanser, ket maysa a ramen dagiti mayisprey a pagdalus, agraman ti asuk ti sigarilio, a maysa met a kangrunaan a pakaigapuan ti polusion iti uneg ti balay. Sigun iti editor ti magasin a Health Which? a ni Charlotte Gann, adu a tattao ti agyan iti uneg ti balayda iti 80 agingga iti 90 a porsiento ti panawenda. Imbalakadna a ti “panangkissay iti panangusar kadagiti kemikal a produkto, pananglukat iti sumagmamano a tawa ken panangsukimat kadagiti de-gas nga alikamen” ti mangpasayaat iti kalidad ti angin iti uneg ti balay.