Panangbirok Kadagiti Dolphin Ditoy New Zealand

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY NEW ZEALAND

“DAYTA ti kakaisuna a parsua a pagay-ayatna ti tao uray no di agnumar,” insurat ti Griego a mannalaysay a ni Plutarch. Ania ti tuktukoyenna? Awan sabali no di ti dolphin, maysa a mamalia nga asideg a kabagian dagiti balyena.

Sigun iti The World Book Encyclopedia, “patien ti adu a sientista a dagiti dolphin ket maibilang kadagiti kasisiriban nga animal, a pakairamanan dagiti chimpanzee ken aso.” Ngem kas iti insurat ni Plutarch, saan a kaay-ayo dagiti dolphin ti tattao tapno makakaanda laeng. Imbes ketdi, kasla magustuan laeng ti adu kadakuada ti makilangen kadatayo. “Nupay mabalin a di kasapulan ti dolphin ti tao,” kuna ti libro a Mysteries of the Deep, “agusioso ken talaga a maragsakan unay a mangbuya iti pannakigantiltayo a kas iti mariknatayo no buyaentayo met ti pannakigantilna.” Kadagiti 32 a kita dagiti dolphin iti taaw, 4 ti agnanaed ditoy New Zealand: ti common dolphin, ti bottle-nosed dolphin, ti dusky dolphin, ken ti kabassitan iti lubong​—ti Hector’s dolphin.a

Adu ti dolphin idiay Bay of Islands, maysa a napintas a lugar iti kosta ti New Zealand. Magagarankami nga agpasiar, isu a nagbarangaykami manipud iti ili ti Russell. Imbaga ti giyami a malaksid iti bottle-nosed ken common dolphin, mabalin a makakitakami kadagiti balyena a maawagan killer whale ken pilot whale​—a kabagian amin ti dolphin. Insingasingna a tapno masarakanmi ida, rumbeng a siputanmi ti panagbang-esda wenno ti pigarda. “No dadduma,” kunana, “isuda ti umuna a makakita kadatayo!”

Panaglangoy a Kadua Dagiti Dolphin

Di nagbayag, inasitgandakamin dagiti dadakkel ken nangisit a bottle-nosed dolphin​—agingga iti 4 a metro ti kaatiddogda​—a madlaw dagiti pigarda kadagiti allon. Bayat a naglang-ayda, ginundawayanda ti panangyanud ti allon a pinataud ti puersa ti dulong ti barangay. Nagsardeng ti barangay, ket duakami iti giya a siaannad a bimmatok iti adalem, berde a danum a nakipaglangoyanmi kadagiti atap a dolphin.

Gapu ta nagadu a pigar ti adda iti aglawlawko ken diak ammo no sadino ti kitaek nga umuna, immangesak iti nauneg ken sisisiddaaw a minatmatak dagiti dapuen a pammagi nga aglanglangoy iti sirokko. Maysa a dolphin ti rimkuas manipud iti kaunggan tapno sukimatennak ken kalpasanna, in-inut a nagtulatid, a nangipakita kaniak iti puraw a buksitna. Nupay saan nga umasideg unay dagiti dolphin, nalawag a mangngegan ti sonar a sagawisiwda. Kasla inyaleng-aleng dagiti dolphin ti panangikagumaak a mangtulad iti unida, isu a nagsanudda sa nagparangda manen tapno itultuloydak a likmuten.

Panagkalap ken Panagay-ayam

Idi nakasublikamin iti barangay, sinurotmi dagiti dolphin iti maysa a natalged a luek. Ad-adu pay a dolphin ngem iti kabaelanmi a bilangen ti nakitami sadiay nga aglagtolagto ken agwarsiwarsi iti sadinoman a lugar! Kinapudnona, agkalkalapda. Bin-ig a pusit, ikan, ken crustacean a kas iti rasa ken pasayan ti kanenda. Napaliiwmi pay ketdi ti kasla madama idi a panangisuroda no kasano ti agkalap. Kasla kinigtot ti ina ti maysa a bassit nga ikan babaen ti sonar-na, ket nalawag nga inkagumaan ti anakna a tiliwen dayta babaen ti panangsipat ti ipusna. Kasla ad-adu pay a panangisuro ti kasapulan ti anakna!

Busbosen dagiti dolphin ti kaaduan nga oras ti agmalem babaen ti panagay-ayam ken pannakipulapolda. Adda aglangoy iti nakaparpartak, nga ipagpannakkelna nga ipakita ti sumagmamano a ruot iti baybay a naisab-it iti pigarna. Inlawlawag ti giyami a ti ruot iti baybay ti paborito nga ay-ayam dagiti dolphin. Ikabilda dayta iti pigar wenno sungoda sada ay-ayamen iti mabayag. No nalpasen ti maysa, adda sabali manen a mangala ken mangay-ayam iti dayta.

‘Dagiti Ladawan nga Ipasimudaag ti Uni’

Tapno “makita” a naimbag dagiti dolphin ti aglawlawda iti uneg ti danum, agusarda iti sistema nga echolocation (proseso ti panangbirok iti addayo wenno di makita a banag babaen kadagiti sound wave), wenno sonar, nga agkurri iti frequency a kaasping ti ultrasound scan. Aguni dagiti dolphin, ket mabirokanda ti taraon ken dadduma pay a banag a kaay-ayoda​—agraman datayo a mismo gapu “kadagiti ladawan” a maawatda. Agsasarita dagiti dolphin babaen ti nasinggit a panagsagawisiwda​—a mayallatiw iti frequency a sangapulo a daras a nasingsinggit ken uppat ket kagudua a daras a naparpartak ngem iti panagsao ti tao. Imbes nga agusarda iti lenguahe a kas iti pannakaammotayo iti dayta, kasla mangpataud dagiti dolphin ‘kadagiti ladawan nga ipasimudaag ti uni.’

Nalawag a nagadu pay ti adalentayo maipapan kadagiti dolphin. Nalabit addanto aldaw a naan-anay a maawatantayo ida​—no kasano ti panagpanunotda ken no ania ti pampanunotenda maipapan kadatayo. Masmasdaaw ken maay-ayatankami a nangitalek kadagiti dolphin iti daytoy napintas ken awan matataona a luek, nga addaan kadagiti naangep a derraas ken puraw nga aplaya. Ita laeng a naamirismi a rumbeng a raemenmi dagitoy a parsua ken lalo nga agamangakami iti Namarsua kadakuada.​—Apocalipsis 4:11.

[Footnote]

[Kahon/Ladawan iti panid 18, 19]

Panangpadakkel iti Maladaga

Saan nga ikan dagiti dolphin no di ket mamalia. Dayta ti gapuna nga agsuso ti maladaga a dolphin iti gatas a patauden ni nanangna. Iti nasurok a tallo a tawen a panagtagibi ti ina, isurona iti maladagana ti rumbeng a maammuan daytoy tapno agbiag. Kas pagarigan, isurona no kasano nga usaren ti maladaga ti sistema nga echolocation (proseso ti panangbirok iti addayo wenno di makita a banag babaen kadagiti sound wave), wenno sonar, agraman ti nagpaiduma a “pakabigbigan a tono” a pangturposna iti tunggal “sentensia.” Isurona met no kasano ti agkalap, makiasawa, ken makilangen iti dadduma pay a dolphin.

Ti ipus ti urbon a dolphin ti umuna a rummuar no maipasngay, a nagudua a naikulpi daytoy iti aanakan ni inana. Adda dagiti nalinteg a linia kadagiti kappasngay a dolphin, a mangipakita a nakulpi dagitoy iti uneg ti aanakan. Sumuso ti maladaga bayat nga aglanglangoy ken agtalinaed iti sibay ni nanangna babaen ti pananggundawayna kadagiti epekto ti puersa ti angin (hydrodynamics) iti panaglangoyna.

[Credit Line]

© Jeffrey L. Rotman/CORBIS

[Mapa iti panid 19]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

NEW ZEALAND

Bay of Islands

[Ladawan iti panid 17]

Bottle-nosed dolphin

[Credit Line]

© Jeff Rotman

[Ladawan iti panid 17]

Hector’s dolphin

[Credit Line]

Photo by Zoe Battersby

[Ladawan iti panid 18]

Dusky dolphin

[Credit Line]

Mark Jones

[Ladawan iti panid 18]

Dagiti common dolphin

[Credit Line]

© R.E. Barber/Visuals Unlimited