Dagiti Dutdot—Nakaskasdaaw ti Pannakadisenioda

BABAEN ti panagpayakpakna, agsagana a tumayab ti agila ti taaw. No addan iti tangatang, laklakaenna ti agrikusrikus. Babaen laeng ti bassit a panangbaliwna iti anggulo dagiti payak ken ipusna, dandani saanen a kasapulan nga agampayag ti tumatayab. Apay a naan-anay a maaramidna ti kasta a nangayed a panagampayag? Dakkel ti maitulong dagiti dutdotna.

Dagiti laeng tumatayab ti animal nga addaan iti dutdot. Kaaduan kadagiti tumatayab ti addaan iti nadumaduma a kita ti dutdot. Dagiti makinruar nga agrurutap a dutdot ti mangted iti napintas, nalaka a lasaten ti angin a sukog ti tumatayab. Dagiti makinruar a dutdot ramanenda dagiti dutdot iti payak ken ipus, banag a napateg iti panagtayab. Mabalin nga addaan ti hummingbird iti kurang a 1,000 a kakasta a dutdot, ket ti ganso addaan iti nasurok a 25,000.

Nakaskasdaaw ti pannakadisenio dagiti dutdot. Nalap-it ken nakalaglagda ti ungkay ti dutdot, a maawagan iti rachis. Nakakonektar iti dayta dagiti naintar nga agkakawing a barb wenno sawit nga agserbi a nalamuyot a pirapir ti dutdot. Agkakawing dagiti sawit babaen ti sumagmamano a gasut a barbule, wenno babassit a sawit, a nakakabit iti kaabayna isu nga agbalin a kasla zipper. No saan nga agkakamang dagiti babassit a sawit, urnosen ti tumatayab dayta. Maurnosyo met ti di agkakamang a dutdot babaen kadagiti ramayyo.

Saan nga agpapada dagiti pagtayab a dutdot. Ab-ababa ti makinsango ngem ti makinlikud a pirapir. Daytoy a nagsayaat a pannakadisenio ti mamagbalin iti pagtayab a dutdot a kasla babassit a payak. Kasta met, no sukimatem a naimbag ti dadakkel a pagtayab a dutdot, makitam nga adda kanal iti sirok ti ungkay. Daytoy simple a pannakadisenio ti mangpalagda iti ungkay isu a mapilko ken matiritir ngem saan a matukkol.

Adu ti Usar Dagiti Dutdot

Iti nagbabaetan dagiti makinruar a dutdot ti adu a tumatayab, naiwaras dagiti atitiddog, naingpis a dutdot a maawagan iti filoplume wenno pangrikna a dutdot agraman dagiti powder feather wenno napino a dutdot. Maipagarup a ti pangrikna a dutdot ti makagapu nga ammo ti tumatayab no adda aniaman a sumagid kadagiti makinruar a dutdotna ken mabalin a tumulong pay daytoy iti tumatayab a mangrikna iti kapartak ti angin. Dagiti sawit ti napino a dutdot—a kanayon nga agtubo ken saan nga agparut—agbalinda a napino a pulbo isu a saan a maslep ti dutdot ti tumatayab.

Malaksid iti dadduma pay a pakausaranda, dagiti dutdot salaknibanda ti tumatayab iti pudot, lamiis, ken iti radiasion. Dagiti pato iti baybay, kas pagarigan, agbiagda iti nakalamlamiis nga angin iti taaw. Apay? Iti sirok dagiti dandani di mastrek ti angin a makinruar a dutdot adda dua a kakatlo ti maysa a pulgada a napuskol a katuon dagiti down feather, wenno makin-uneg a dutdot, ket abbonganna ti kaaduan a bagi ti pato. Nagsayaat a mangpaimeng dagiti makin-uneg a dutdot ta awan ti naaramid a sintetiko a material a kapadana.

Agrukop dagiti dutdot inton agangay, isu nga agparut ken masukatan dagitoy kadagiti baro a dutdot. Adda naituding a tiempo, ken nagsayaat a panagsasaganad ti panagparut dagiti dutdot ti payak ken ipusda tapno kanayon a makatayabda.

“Dandani Naan-anay”

Naaramid dagiti natalged nga eroplano gapu iti nainget ken naimbag a panangusig iti disenio, panangaramid iti makina ken bagi ti eroplano. Dagiti ngay tumatayab ken dagiti dutdotda? Gapu ta awan dagiti ebidensia, nakaro ti panagsusupiat dagiti ebolusionista no kasano a timmaud dagiti dutdot. Adda nabara a debate dagiti “pundamentalista,” “nauyong a panangbirngas,” ken “panangipapilit dagiti paleontologo” wenno dagiti mangad-adal kadagiti ebidensia a tedda, kuna ti magasin a Science News. Maysa a biologo a mamatpati iti ebolusion, a nangorganisar iti gimong a nagpalawagan ti sumagmamano nga espesialista maipapan iti tinaudan dagiti dutdot, kinunana: “Diak pulos impagarup a ti aniaman a nasientipikuan a banag ket mabalin a makapataud iti nagdakes a kababalin ken sakit ti nakem.” No talaga a naiparna a timmaud dagiti dutdot, apay a mangpataud iti sakit ti nakem ti panagsasarita maipapan iti itataudna?

“Ti ngamin problema ket dandani naan-anay ti pakabuklan dagiti dutdot,” kuna ti Manual of Ornithology—Avian Structure and Function ti Yale University. Awan ti pakakitaan a dagiti dutdot masapul pay a mapasayaat. Kinapudnona, “moderno unay ti kaunaan a nakita a tedda ti dutdot ta awan dumana iti dutdot dagiti tumatayab ita.”a Ngem isursuro ti teoria ti ebolusion a mabalin a timmaud dagiti dutdot babaen ti in-inut, nagtitipon a panagbalbaliw dagiti immuna a timmubo. Kasta met, “mabalin nga in-inut a timmaud dagiti dutdot no dagiti panagbalbaliwna kadagiti simmaganad a kaputotan pinagbalinna dagiti naud-udi a dutdot nga ad-adda a naserbi kadagiti simmaganad a kaputotan,” kuna ti Manual.

No kasta, uray iti teoria ti ebolusion, saan a tumaud ti dutdot malaksid no tunggal panagbalbaliw iti napaut ken natawid nga agsasaruno a pakabuklan ti dutdot, pasayaatenna ti panagbiag ti animal. Mamati pay ti adu nga ebolusionista nga imposible a tumaud ti nakarikrikut ken naserbi unay a banag iti kasta a pamay-an.

Maysa pay, no in-inut a simmayaat dagiti dutdot iti mabayag a panawen, mabalin a makita koma dagiti in-inut a panagbalbaliw kadagiti tedda. Ngem awan ti nasarakan a kasta. Imbes ketdi, dagiti laeng tedda dagiti sigud a dutdot. “Ay-ay pay ti teoria ti ebolusion, agsipud ta nakarikrikut dagiti dutdot,” kuna ti Manual.

Saan Laeng a Dutdot ti Kasapulan Dagiti Tumatayab iti Panagtayabda

Ti kinanaan-anay dagiti dutdot ket maysa laeng a parikut dagiti ebolusionista, ta nadisenio ti amin a paset ti billit tapno makatayab. Kas pagarigan, nalag-an ken nalungog ti tulang dagiti billit ken kadawyan a nagsayaat ti sistema ti pagangsanda. Naisangsangayan met dagiti piskelda nga agpayakpak ken mangkontrol kadagiti payakda. Aduanda pay ketdi iti piskel a mangkontrol iti posision ti tunggal dutdot. Ken adda dagiti nerbio a mangikonektar iti kada piskel iti bassit ngem nakaskasdaaw nga utek a naiprograma tapno aggigiddan, automatiko, ken siuumiso a paandarenna dagitoy amin a sistema. Wen, saan laeng a dagiti dutdot ti kasapulan no di ket amin dagitoy a nakaskasdaaw ti kinarikutna a paset, tapno makatayab ti billit.

Laglagipem met, a tunggal tumatayab timmaud iti nagbassit a selula nga addaan iti kompleto nga instruksion tapno dumakkel, ken addaan kadagiti nainkasigudan a sirib tapno kabaelannanto ti tumayab inton dumteng ti aldaw. Mabalin kadi a timmaud amin dagitoy iti napaut nga agsasaruno a pannakaiparna? Wenno ti kadi kalakaan a panangilawlawag a nainkalintegan ken nasientipikuan met ket—adda natan-ok ken nalaing a Namarsua a nangaramid kadagiti tumatayab ken kadagiti dutdotda? Dagiti ebidensia ti mangpaneknek iti dayta.—Roma 1:20.

[Footnote]

[Kahon/Ladawan iti panid 24]

PARBO NGA “EBIDENSIA”

Napaneknekan a parbo laeng ti sumagmamano a tedda nga “ebidensia” a nabayagen a maibilbilang idi kas pammaneknek a nagtaud dagiti tumatayab manipud kadagiti dadduma a parsua. Idi 1999, kas pagarigan, nangipablaak ti magasin a National Geographic iti maysa nga artikulo maipapan iti tedda ti tumatayab nga addaan iti ipus a kas iti dinosaur. Impakaammo ti magasin a dayta a parsua ti “mapukpukaw a kawing a mangipakita a timmaud dagiti tumatayab kadagiti dinosaur.” Ngem idi agangay, napaneknekan a parbo laeng dayta a napagtipon a tedda ti dua nga animal. Kinapudnona, awan pay ti natakuatan a kasta a “mapukpukaw a kawing.”

[Credit Line]

O. Louis Mazzatenta/National Geographic Image Collection

[Kahon/Ladawan iti panid 25]

TI PANAGKITA TI MAYSA A TUMATAYAB

Maragsakan dagiti tattao iti nalawag ken masansan a naraniag a nagduduma a kolor dagiti dutdot. Ngem mabalin nga adda sabali pay nga usar dagita a dutdot sigun iti panagkita dagiti dadduma a tumatayab. Adda uppat a kita ti pagilasin iti kolor kadagiti mata ti dadduma a tumatayab, idinto ta tallo laeng kadagiti tattao. Daytoy a kanayonan nga alikamen iti panagkita ti makatulong kadagiti tumatayab a makakita iti kolor ti nakapigpigsa a lawag, a saan a makita ti tao. Adda dagiti kalakian ken kabaian a tumatayab a pumada ti panagkitada iti panagkita dagiti tattao. Ngem no iti panangisilnag iti nakapigpigsa a lawag, naiduma ti panangisilnag dagiti dutdot ti kalakian no idilig iti kabaian. Makita dagiti tumatayab ti nagdumaanda. Dayta ti mangtulong kadakuada nga agbirok iti asawada.

[Diagram iti panid 23]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Sawit

Babassit a sawit

Ungkay

[Ladawan iti panid 24]

Makinruar a dutdot

[Ladawan iti panid 24]

Pangrikna a dutdot

[Ladawan iti panid 25]

Napino a dutdot

[Ladawan iti panid 25]

Makin-uneg a dutdot

[Ladawan iti panid 24, 25]

Gannet