Ti Kaiyulogan dagiti Damdamag
‘Pannakasagid ti Sensitibo a Paset’
Idi Disiembre 22, 1984, maysa a dramatiko a pasamak iti kotse ti subway idiay Siudad ti Nueva York ti nakaaramid kadagiti paulo ti damag. Ti trenta y siete años a kommuter a ni Bernhard Hugo Goetz ti inasitgan dagiti uppat nga agtutubo a, kunana, nangranta a mangdukot kenkuana. Ni Goetz, a maysan a biktima dagiti manangkabil, ti nangasut iti paltogna ket pinaltoganna amin dagiti uppat, a nangparalisado iti maysa kadakuada aginggat’ tungpal-biag.
Ti panangpaltog ti nangsair iti debate iti intero a nasion maipapan iti krimen ken ti kinatalged ti publiko. “Daytoy a kaso ti nangsagid ti pudpudno a sensitibo a paset,” kuna ti katulongan a managpadamag iti maysa a pabuya dagiti damdamag. “Adda ti kasta unay a pannakaawat ti pannakaupay ken panagpungtot gapu iti kasasaad ti kriminal a sistema ti kinahustisia.” Ti editorial ti The New York Times ti nangilawlawag: “Pinaay ti gobierno [ti publiko] iti pamunganayan unay a responsabilidad a: ti kinatalged ti publiko. Ti panangala ti linteg iti bukodmo nga ima isingasingna ti panangagaw iti dayta kadagiti opisial nga im-ima. Ngem ti linteg, iti dayta a kotse iti subway idi Dis. 22, ket awan iti im-ima ti uray siasino.”
Ti aglaplapusanan nga interes ti publiko iti kaso ni Goetz ti nangipanayag ti rikrikna a nakiramanan dagiti adu: ti panagbuteng gapu iti peggad ti pannakadukot wenno pannakakabil, ken ti pannakaupay ken panagpungtot iti kinapudno a dakkel ti saan a maar-aramidan a mangipasiguro iti kinatalged ti publiko. Siempre, dagiti parikut manipud kadagiti mannanakaw ti saanen a kabbaro. (Idiligyo iti 2 Corinto 11:26.) Ti baro a ta daydiay kasaknap a namagbalinan ti krimen ken dagiti dadduma a makaaburido a kasasaad kadagiti tattao nga “agkullayaw gapu iti buteng ken pananginanama.” (Lucas 21:26) Nupay kasta, iti sidong ti gobierno ti Pagarian ti Dios ti kasta a buteng agpatingganton iti mabiit. Iti dayta a naikari a baro a sistema, amin dagiti agtaeng iti daga agbiagdanton a sitatalna ken situtunos, ken “awanto ti mangpabuteng kadakuada.”—Mikias 4:4.
“Nangatngato” nga Edukasion
“Kaaduan a kolehio ikarkarida a pagbalinendakayo a nasaysayaat iti kultura ken iti moral, ngem saan met a mapaneknekan nga ar-aramidenda dayta,” kuna ni William J. Bennett, ti baro a sekretario ti edukasion idiay Estados Unidos. “Saanda a tungtungpalen dagiti karkarida.” Adda pay sabali a rason no apay isut’ negatibo maipapan iti estado ti edukasion iti kolehio itatta. “Adda daydiay kita ti panangipagarup a dagidiay nagturpos iti kolehio ket maysa a klase a kasla papadi ket mapasamakto dagiti nakaskasdaaw a bambanag no makagun-odka iti maysa a degree,” kuna ni Bennett. “No ti mismo nga anakko a lalaki . . . umay kaniak ket kunana ‘Inkarim nga ibayadannak ti tuisionko idiay Harvard; kasano ngata no itdem kaniakon ti $50,000 a pangirugi iti bassit a negosio?’ mabalin a pagarupek a nasayaat a kapanunotan dayta.”
Nupay ikari ti kolehio ti maysa a nalawag a masanguanan, ipanamnama aya dayta ti balligi? Kaawatan a saan. Kaskasdi kadagiti adu a tattao, adda banag a makaaramid iti dayta. Dagiti pudno a Kristiano itatta mapaneknekanda iti kultural, moral, ken uray pay ti pinansial a gunggona a nagun-odanda manipud panagad-adal iti Sao ti Dios ken panangiyaplikarda iti dayta iti panagbiagda. Ammoda, kas kuna ni Pablo, nga “amin a Kasuratan ti . . . naimbag a pakasursuruan, pakatinggaran, pakababalawan, . . . tapno ti tao ti Dios naan-anay koma a nakabalan a maipaay iti isuamin nga aramid a nasayaat.” (2 Timoteo 3:16, 17) Ti edukasion iti Biblia awan risgona. Ti panangaramat iti kinasirib manipud iti Dios a ‘dagiti pampanunotna nangatngatoda ngem ti pampanunottayo’ ti mangiturong iti agpaypayso a balligi.—Isaias 55:9.
Ti Aborsion Mamagsisina
“Ngangngani 10 a tawen ti napalabasen,” kuna ni William V. Shannon iti The Boston Globe, “kinuna a pribado kaniak ti maysa nga obispo ti Romano Katoliko, ‘maseknanak a datayo kas maysa nga iglesia agpatpataraytayo iti di umiso a dalan iti maymaysat’ turongenna a kalye iti daytoy isyu ti aborsion. . . . Kitaenyo ti Polandia. Nalabit dayta ti napeklan unay a Katoliko a pagilian iti Europa. . . . Kaskasdi idi napan a tawen, dagiti Polako a babbai ti naaddaan 400,000 nga aborsion. No dagiti obispo a Polako saanda a mapasardeng ti aborsion idiay Polandia, a daytat’ agarup 90-porsiento a Katoliko, kasanotay a manamnama a maaramid iti daytoy a pagilian nga addatay iti minoridad?’” Intuloy ni Shanon: “Dayta ti maiyanatop a saludsod idi. Ad-adda manen a maiyanatop itatta no . . . ti bilang dagiti aborsion idiay [Polandia] . . . ti dimmanonen iti 800,000 kada tawen.”
Ti isyu ti aborsion nagtalinaed a sensitibo a tema para iti Vaticano, agpadpada iti politika ken iti uneg ti iglesia a mismo. Idi Oktubre 1984 maysa nga intero panid a pablaak idiay The New York Times, a sinuportaran dagiti 24 a mamadre ken 73 a dadduma pay a Katoliko, kunada a ti panangilunod ti iglesia iti aborsion iti amin a langana ket saan nga isu “ti kakaisuna a letimo a posision ti Katoliko”—maysa a sao a binusor ti Vaticana. Ti pablaak ti nangisitar kadagiti datus manipud iti nabiit pay a surbey a nangipamatmat nga 11 porsiento laeng kadagiti Katoliko ti nanganamong iti aborsion iti amin a kasona. Nalawag, ti isyu ti aborsion ti namagsinasina iti iglesia. Ngem ti Sao ti Dios bagbagaanna dagiti pudno a Kristiano nga “agsaoda a sangsangkatunos” ken “agpanunotda a sangsangkatunos.”—1 Corinto 1:10; 2 Corinto 13:11.