Panangsapul iti Talged iti Lubong a Napno iti Peggad

DELIKADO ti magna iti lugar a nakaimulaan dagiti bomba. Nupay kasta, saan kadi a makatulong no adda mapayo a mangisuro no sadino ti nakaimulaan dagita a bomba? Maysa pay, ipapantayon a nasanaykayo a mangilasin kadagiti nagduduma a bomba. Nalawag a no addaankayo iti kasta a pannakaammo, mabalin a maliklikanyo ti pannakabaldado wenno ipapatay.

Mayasping ti Biblia iti kasta a mapa agraman iti panagsanay a mangilasin kadagiti bomba. Naglaon ti Biblia iti saan a maartapan a sirib no iti panangliklik kadagiti peggad ken iti panangtaming kadagiti parparikut a tumaud iti biag.

Imutektekanyo daytoy mamatalged a kari a masarakan iti Proverbio 2:10, 11 (NW): “No ti sirib sumrek iti pusom ket ti met laeng pannakaammo agbalin a makaay-ayo iti mismo a kararuam, ti met laeng pannakabael nga agpanunot aywanannakanto, ti met laeng panangilasin saluadannakanto.” Ti Dios, saan a ti tao, ti nagtaudan ti sirib ken panangilasin a nadakamat ditoy. “No maipapan iti daydiay umim-imdeng kaniak, agtaengto iti kinatalged ket saanto a masinga manipud alinggaget ti didigra.” (Proverbio 1:33, NW) Kitaentayo ti Biblia no kasano a pagbalinennatayo a nataltalged ken tulongannatayo a mangliklik kadagiti adu a parikut.

Panangliklik Kadagiti Makapapatay nga Aksidente

Ipakita ti estadistika nga impablaak ti World Health Organization (WHO) nga agarup 1,171,000 ti matmatay iti tinawen iti intero a lubong gapu iti aksidente iti kalsada. Nganngani 40 milion pay a sabsabali ti madangdangran, ken nasurok a 8 milion ti agsagsagaba iti mabayag a pannakabaldado.

Nupay imposible ti naan-anay a kinatalged bayat ti panagmaneho, dakdakkel ti tsansatayo a mayadayo iti aksidente no agtulnogtayo kadagiti paglintegan iti trapiko. No maipapan kadagiti autoridad iti gobierno a mangar-aramid ken mangipapaalagad kadagiti paglintegan iti trapiko, kuna ti Biblia: “Tunggal kararua paiturayan koma kadagiti nangatngato nga agtuturay.” (Roma 13:1) Dagiti motorista nga agtungpal iti daytoy a balakad mabalin a maadaywanda ti aksidente a masansan a nakaam-amak dagiti ibungana.

Ti sabali pay a rason no apay nga agannadtayo nga agmaneho isu ti panagraem iti biag. Kastoy ti kuna ti Biblia maipapan ken ni Jehova a Dios: “Adda kenka ti ubbog ti biag.” (Salmo 36:9, NW) Ngarud, ti biag ket maysa a nadibinuan a sagut. Gapuna, awan kalintegantayo a mangpukaw iti dayta a sagut a naipaay iti siasinoman wenno mangipakita iti di panagraem iti biag, agraman iti bukodtayo a biag.​—Genesis 9:5, 6.

Siempre, ramanen ti panangraem iti biag ti tao ti panangsierto a natalged a kanayon ti lugan ken pagtaengantayo aginggat’ mabalin. Iti kadaanan nga Israel, naigunamgunam ti kinatalged iti amin nga aspeto iti panagbiag. Kas pagarigan, no mabangon ti maysa a balay, kalikaguman ti Linteg ti Dios a masapul nga adda barandilias ti atep, ti lugar a mabalin a pakaangayan ti aktibidad ti pamilia. “Masapul met nga iyaramidam iti barandilias ti atepmo, tapno saanka a mangikabil iti panagbasol iti dara iti balaymo ta amangan no matnag manipud iti dayta ti asinoman.” (Deuteronomio 22:8, NW) Manungsungbat iti Dios ti makinkukua iti pagtaengan no adda matnag a tao gapu iti saan a panangikankano iti dayta a linteg mainaig iti kinatalged. Awan duadua a manmano ti aksidente iti pagtrabahuan wenno uray kadagiti paglinglingayan no mayaplikar ti naayat a prinsipio a sagudayen daytoy a linteg.

Panangsaranget iti Makapapatay a Pannakaadikto

Sigun iti WHO, nasurok a maysa a bilion itan dagiti agsigsigarilio iti sangalubongan, ken agarup uppat a milion dagiti matmatay iti tinawen gapu iti panagsigarilio. Iti sumaganad a 20 agingga 30 a tawen, manamnama a ngumato pay daytoy a bilang dagiti matmatay iti agarup 10 milion. Gapu iti pannakaadikto, madadael ti salun-at ken kabibiag dagiti minilion nga agsigsigarilio ken dagiti agus-usar kadagiti “paglinglingayan” a droga.

Nupay saan nga espisipiko a dakamaten ti Sao ti Dios ti panagsigarilio wenno panagdroga, masalaknibannatayo dagiti prinsipio a linaonna manipud kadagitoy nga ar-aramid. Kas pagarigan, mangbalakad ti 2 Corinto 7:1: “Dalusantayo koma dagiti bagbagitayo iti tunggal pakatulawan iti lasag ken iti espiritu.” Awan duadua a ti tabako ken droga sabidongan wenno tulawanna, ti lasag kadagiti adu a makadangran a kemikal. Kanayonanna, tarigagayan ti Dios a “nasantuan” ti bagbagitayo, kayatna a sawen a nasin-aw ken nadalus. (Roma 12:1) Saankayo kadi nga umanamong a ti panangyaplikar kadagitoy a prinsipio iyadayona ti maysa a tao manipud iti nakaro a risgo?

Panangparmek Kadagiti Napeggad nga Ugali

Saan a balanse ti adu a tattao no iti pannangan ken panaginumda. Maibilang kadagiti ibunga ti nalabes a pannangan ti diabetes, kanser, ken sakit iti puso. Ituggod ti panagbartek iti kanayonan pay a parparikut, kas iti alkoholismo, cirrhosis, pannakawarawara dagiti pamilia, ken aksidente iti kalsada. Iti sabali a bangir, ti nalabes unay a panagdieta ket mabalin a makadangran ken mabalin nga agresulta iti sakit a mamagpeggad iti biag a kas iti anorexia nervosa a sakit iti pannangan.

Nupay ti Biblia ket saan a medikal a libro, mangipaay daytoy iti nainkalintegan a balakad a kasapulan ti natimbeng a pannangan ken panaginum. “Sika, O anakko, dumngegka ket agbalinka a masirib, ket iturongmo ti pusom iti dalan. Dika makikadua kadagiti nakaro ti panagin-inumna iti arak, kadagidiay a nabuklis a mannangan iti lasag. Ta ti managbarbartek ken buklis kumurapaydanto.” (Proverbio 23:19-21, NW) Kaskasdi, kuna ti Biblia a makaparagsak koma ti pannangan ken panaginum. “Tunggal tao mangan ken pudno nga uminum ken makakita iti imbag iti isuamin a napinget a panagtrabahona. Dayta ti sagut ti Dios.”​—Eclesiastes 3:13, NW.

Iparegta met ti Biblia ti balanse a panangmatmat iti pisikal a panagwatwat, a patalgedanna a “ti panagsanay iti bagi bassit ti maigunggonana.” Ngem innayonna: “Ti nadiosan a debosion makagunggona iti isuamin a bambanag, ta addaan kari a biag ita ken daydiay umayto.” (1  Timoteo 4:8) Mabalin a saludsodenyo: ‘Kasano a makagunggona ti nadiosan a debosion uray ita?’ Iti adu a pamay-an. Ti nadiosan a debosion saanna laeng a pabilgen ti espiritualidad ti maysa a tao, no di pay ket patanorenna dagiti makagunggona a galad kas iti ayat, rag-o, talna, ken panagteppel​—tumulong amin dagitoy tapno maaddaan iti positibo a panangmatmat ken nasayaat a salun-at.​—Galacia 5:22, 23.

Dagiti Napait nga Ibunga ti Imoralidad

Minilion ita dagiti saan a mangikankano kadagiti moral a pagalagadan. Ti epidemia ti AIDS ti maysa kadagiti imbungana. Sigun iti WHO, nasurok a 16 milionen ti pimmusay sipud idi nangrugi ti epidemia ti AIDS, ken iti agdama, agarup 34 a milion dagiti naakaran iti HIV, ti virus a mamataud iti AIDS. Adu dagiti agsagsagaba iti AIDS babaen ti seksual a pannakinaig iti nadumaduma a tattao, kontaminado a ringgilla nga ar-aramaten dagiti agdrogdroga, wenno panangyalison iti narugit a dara.

Ti dadduma pay nga ibunga ti moral a kinalulok ket herpes, gonorrhea, hapatitis B ken C, ken sipilis. Nupay saan a naaramat dagitoy a medikal a termino idi panawen ti Biblia, pagaammo idin dagiti organo nga apektado kadagiti sakit a mayakar ti sekso a gagangay iti dayta a tiempo. Kas pagarigan, ti Proverbio 7:23 (NW) inladawanna ti nakaam-amak nga epekto ti pannakiabig kas ‘maysa a pana a mangpisi iti dalem.’ Gagangay nga apektaran ti sipilis ti dalem, kas iti aramiden ti hepatitis. Wen, anian a naintiempuan ken naayat ti balakad ti Biblia kadagiti Kristiano nga ‘adaywan ti dara ken pannakiabig’!​—Aramid 15:28, 29.

Ti Silo ti Panagayat iti Kuarta

Gapu ta kayatda ti bumaknang a dagus, adu a tattao ti mangipusta iti kuartada. Makapaladingit, ti kasta a panangirisgo iti kuarta masansan nga agtungpal iti pannakabangkarote. Nupay kasta, kadagiti adipen ti Dios, ibalakad ti Biblia: “Agtrabaho koma a sipipinget, nga ar-aramidenna babaen kadagiti imana ti aramid a naimbag, tapno adda koma maibunongna iti asinoman nga agkasapulan.” (Efeso 4:28) Pudno, saan nga amin a nagaget ket bumaknang. Kaskasdi, addaanda iti talna ti panunot, panagraem iti bagi, ken nalabit uray kuarta a mabalinna nga ipaay para iti adda kaes-eskanna a panggep.

Mangballaag ti Biblia: “Nupay kasta, dagidiay determinado a bumaknang matnagda iti pannakasulisog ken iti maysa a silo ken kadagiti adu a minamaag ken makapasakit a tartarigagay, a mangipalned kadagiti tattao iti pannakadadael ken pannakarebba. Ta ti ayat iti kuarta isu ti ramut dagiti amin a kita ti makadangran a bambanag, ket babaen ti panangragpat iti daytoy nga ayat dagiti sumagmamano. . . sinalputda ti intero a bagbagida iti adu nga ut-ot.” (1 Timoteo 6:9, 10) Saan a mailibak a bimmaknang ti adu ‘kadagidiay determinado a bumaknang.’ Ngem ania ti kasukatna? Saan aya a nagsagaba ti salun-at, pamilia, espiritualidad, ken uray ti kalidad ti pannaturogda?​—Eclesiastes 5:12.

Mabigbig ti masirib a tao a ti ‘biag saan nga aggapu kadagiti bambanag nga ik-ikutanna.’ (Lucas 12:15) Iti kaaduan a kagimongan, nesesita ti kuarta ken sansanikua. Kinapudnona, kuna ti Biblia a “ti kuarta agpaay a salaknib,” ngem innayonna a “ti pagsayaatan ti pannakaammo ket ti met laeng sirib taginayonenna a sibibiag dagiti agik-ikut iti dayta.” (Eclesiastes 7:12, NW) Saan a kas iti kuarta, matulongannatayo ti pannakaammo ken sirib iti amin a kasasaad, ngem nangnangruna iti bambanag a mangapektar iti biagtayo.​—Proverbio 4:5-9.

No Kaano a Salaknibannatayo ti Uray Sirib Laeng

Iti saanen a mabayag, ti pudpudno a sirib ‘taginayonenna a sibibiag dagiti agik-ikut kenkuana’ iti awan kaaspingna a pamay-an​—ti pannakasalaknib iti napartak nga umad-adanin a “dakkel a rigat,” inton dadaelen ti Dios dagiti nadangkes. (Mateo 24:21) Iti dayta a tiempo, ipuruakton dagiti tattao dagiti kuartada iti kalsada kas “makaparurod a banag,” sigun iti Biblia. Apay? Gapu ta mapilitandanto a mangaklon a ti balitok ken pirak ket saan a mabalin a paggatang iti biag bayat ti “aldaw ti rungsot ni Jehova.” (Ezequiel 7:19, NW) Iti sabali a bangir, ti “dakkel a bunggoy” a sipipinget a ‘nagurnong kadagiti gameng idiay langit’ babaen ti panangyun-unada iti biagda kadagiti naespirituan a bambanag magunggonaandanto gapu iti natalged a puonanda ken agbiagdanto nga agnanayon iti paraiso a daga.​—Apocalipsis 7:9, 14; 21:3, 4; Mateo 6:19, 20.

Kasanotayo a magun-od daytoy natalged a masanguanan? Sumungbat ni Jesus: “Daytoy kaipapananna ti agnanayon a biag, ti pananggun-odda iti pannakaammo maipapan kenka, ti maymaysa a pudno a Dios, ken iti daydiay imbaonmo, ni Jesu-Kristo.”(Juan 17:3) Minilion dagiti nakasarak iti daytoy a pannakaammo iti Sao ti Dios, ti Biblia. Saan laeng a naisangsangayan a namnama iti masanguanan ti adda kadakuada no di pay ket tagtagiragsakenda ti talna ken kinatalged ita. Daytoy ket kas iti inyebkas ti salmista: “Agpadpadanto nga agiddaak ken maturogak a sitatalna, Ta sika laeng, O Jehova, pagnaedennak iti kinatalged.”​—Salmo 4:8, NW.

Adda kadi mapanunotyo a sabali pay a gubuayan ti impormasion a nasaysayaat ngem iti Biblia a makatulong a mangpabassit iti risgo iti salun-at ken biagyo? Awan ti sabali a libro a pumada iti bileg ti Biblia, ken awanen ti sabali a libro a makatulong kenka a mangsapul iti pudno a kinatalged iti agdama a lubong a napno iti peggad. Apay a diyo itultuloy a sukimaten?

[Kahon/Ladawan iti panid 6]

Nasalsalun-at ken Nataltalged​—Gapu iti Biblia

Tapno malipatanna dagiti parikut ti biag, ti agtutubo nga agnagan iti Janea pinagbalinna a bisio ti agusar iti marihuana, sigarilio, cocaine, amphetamine, LSD, ken dadduma pay a droga. Agbartek pay. Sigun ken ni Jane, kasta met laeng ti kasasaad ni lakayna. Kasla awanen ti namnamada. Idi agangay, naam-ammo ni Jane dagiti Saksi ni Jehova ket rinugianna a tinabunuan dagiti Nakristianuan a gimong ken basaen ti Pagwanawanan ken ti kadua daytoy a magasin, ti Agriingkayo!, sana inranud dagitoy ken ni lakayna. Rinugianda a dua nga adalen ti Biblia kadua dagiti Saksi. Idi napatanorda ti apresasion kadagiti nangato a pagalagadan ni Jehova, insardengda amin a bisioda. Ti resultana? “Ti baro a biagmi nangipaay kadakami iti aglaplapusanan a rag-o,” insurat ni Jane sumagmamano a tawen kalpasanna. “Agyamanak unay ken Jehova gapu iti bileg ti Saona a manggugor ken iti nabang-aran ken nadalus a biag a tagtagiragsakenmi ita.”

Adda pagimbaganna no mapagtalkan ti empleado. Napaneknekan dayta iti kapadasan ni Kurt a mangay-aywan kadagiti sistema ti kompiuter kas trabahona. Kasapulan ti baro nga alikamen, ket intalek ti amona kenkuana ti panaggatang kadagitoy iti nalaka a presio. Nakasarak ni Kurt iti nasayaat a suplayer, ket napagnumuanda ti presio. Nupay kasta, nagkamali ti kuwenta ti klerk ti suplayer agsipud ta nababbaba iti agarup $40,000 (U.S.) ti siningirna no maidilig iti napagnumuan a presio. Idi naammuanna ti biddut, inyawag ni Kurt daytoy iti kompania, ket kinuna ti manedyer nga iti unos ti 25 a tawenna nga agtartrabaho, saan pay a nakakita iti kasta a kinamapagtalkan. Inlawlawag ni Kurt a ti Biblia ti nangsanay iti konsiensiana. Kas resultana, nagkiddaw ti manedyer iti 300 a kopia ti maysa nga isyu ti Agriingkayo! maipapan iti kinamapagtalkan iti negosio tapno itedna dagitoy kadagiti padana nga empleado. Naital-o ni Kurt iti trabahona gapu iti kinamapagtalkanna.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 7]

“Siak, ni Jehova, ti Diosmo, Daydiay mangisursuro kenka tapno magunggonaam ti bagim.”​—ISAIAS 48:17, NW.