Adda Aya Pagimbagan ti Krimen?
“Awan ti siasinoman a rummuar a mangaramid iti krimen gapu ta mabisinda ita,” kuna ti Mayor iti Nueva York a ni Koch. “Gapuna apay a kasta unay ti panangaramid dagiti tattao iti krimen?” Intuloyna a kinuna: “Agsipud ta ad-adu ti gundawaymo a saan a matiliw ngem ti pannakaabakmo iti pagsasalisalan. No addaanka iti 500,000 a basol a maikari iti ipapatay a naaramid, ti laeng 100,000 ti agtungpal iti pannakatiliw ket ti laeng 2 porsiento ti mabalud. Dagidiay ket . . . nasayaaten a gundaway.”
SIEMPRE, ti kapanunotan ni Mayor Koch ket maysa laeng a paset iti nakarikrikut a parikut—dagiti makagapu iti krimen. Nupay kasta, dayta ket maysa a nainkalintegan a punto. No dagiti kriminal iti aniaman a pagilian patienda a bassit laeng ti gundaway a matiliwda, mabalin nga itultuloyda ti makagunggona a karerada.
Masansan ti kangrunaan a pakatignayan iti krimen isu ti panagtarigagay iti kuarta. Dagiti tinakaw a sanikua ti dagus a mapagbalin a kuarta. Ket ania ti kadadakkelan a panguartaan iti lubong ita? Adtoy ti pagilasinan: “No adda maysa a korporasion nga aglaklako iti cocaine ita idiay Estados Unidos, ti $30 bilion [$30,000 milion] a tinawen a sapul ti mangikabil iti dayta a maikapito kadagiti 500 a Nabaknang a korporasion.” (The New York Times) Ket dayta irepresentarna laeng ti maymaysa a droga—ti cocaine! No pagtitiponen ti amin a masapulan a kuarta iti panaglako iti droga iti isuamin a lubong, ti gatad riribukenna ti panunot. Ti krimen ken droga mangipapaayda iti dakkel a gunggona kadagiti tattao iti isuamin a lubong. Dagiti milionario iti droga mangibangbangonda kadagiti nangingina a villas ken nakalablabes ti pagnam-ayanna a pagtaenganda. Para kadakuada, makagunggona ti krimen. Ngem kasano a malisianda ti pannakatiliw?
Apay Agtultuloy ti Krimen?
Mairaman kadagiti nadumaduma a rason iti panagtultuloy ti krimen, maysa ti kangrunaan—ti biddut iti sistema hudisial iti adu a pagpagilian. Ania dayta? Kuna ti Biblia: “Agsipud ta ti panangipato a maibusor iti dakes nga aramid saan a matungpal a sipapardas iti kasta dagiti tattao naturedda nga agaramid ti dakes.” (Eclesiastes 8:11, The New English Bible) Dayta a daanen a pagsasao ad-adda pay a nainkalintegan, no kadagiti adu a paspaset iti lubong ti nabannayat a legal a pamay-an ti ad-adda a mangpabor iti kriminal. Maysa nga abogado iti California kinunana: “Maysa kadagiti kasayaatan a depensa isu ti pannakaitantan.” Dagiti pakalaglagipan malipatanen ket no dadduma ti pakatignayan a mangidarum bumassiten gapu kadagiti adu a riribuk a pataudenna iti biktima.—Kitaenyo ti panid 6, “Ti Kinaawan Hustisia iti Kriminal a Sistema.”
Para kadagiti adu, makagunggona ti krimen—naimbag unay. Ket siasino ti agbayad? Ti kaaduan iti publiko, nangnangruna dagiti nababa ti sapulda iti sosiedad a saan unay a masalsalakniban. Kinuna ti Senador iti E.U. a ni D’Amato iti suratna iti padana a taga Nueva York nga adda “bassit binabaan ti iyaadu ti krimen.” Ngem kinunana pay: “Naan-anay a kandaduantay pay laeng dagiti ruruangantayo. Agbibiagtay pay laeng iti buteng iti iruruartayo iti rabii, uray pay no mapantayo iti groseria wenno iti simbaan wenno iti templo. No rummuartayo, siguraduentayo ti magna iti kaaduan dagiti tattao ken, ad-adda pay, siguraduentayo ti mangawit iti ‘kuarta a maipaay kadagiti manangbugbog.’ Addada adu a bambanag a pakadanagan itan, bambanag a ditay idi pagam-amkan. No dadduma maamaktayo unay ta agbalintayo a balud, ket dagiti masapul a mabalud isuda ti siwayawaya.”
Ngem apay a dadduma agturongda iti krimen kas pamay-an ti panagbiag? Ti kadi kinapanglaw, bisin, ken kinaawan ti trabaho dagiti kangrunaan a rason?
[Kahon iti panid 6]
Ti Kinaawan Hustisia iti Kriminal a Sistema
Ti sumaganad a panangipadis iti epekto ti krimen iti kriminal ken ti biktima ket naibatay iti tsart a naipablaak iti The Daily Oklahoman nga insagana ti abogado heneral iti Oklahoma, ni Mike Turpin.
TI KRIMINAL
Adda pagpilianna—ti panangaramid ti krimen wenno saan.
No agaramid ti krimen, mabalin a (1) matiliw (mabalin agarup
maysa iti lima idiay Estados Unidos) (2) saan a matiliw ket
itultuloyna ti agbiag iti krimen.
Maaresto
1. Masapul a mapakaammuan kadagiti kalinteganna.
2. No masugatan bayat ti panangaramidna iti krimen wenno bayat
ti pannakaarestona, dagus a maagasan.
3. Maipaayan iti abogado no dina kabaelan ti mangala ti
abogadona.
4. Mabalin a mawayawayaan babaen iti piansa wenno iti bukodna a
panangbigbig.
Sakbay Pannakabista
1. Maipaayan ti taraon ken pagdagusan.
2. Magun-odan dagiti liblibro, TV, ken paglinglingayan.
3. Magun-odan dagiti medikal a kasapulan, agraman panangbalakad
maipapan iti droga ken alkohol.
Pannakabista
1. Maipaayan iti tinudingan ti estado nga abogado.
2. Mabalin nga agdawat a nalaglag-an a sentensia ti
magun-odanna.
3. Mabalin nga itantanna ti bista ket baliwanna ti lugar a
pakabistaan.
4. Mabalinna ti mangusar iti nadumaduma a pamusposan a
manglapped kadagiti pammaneknek wenno mangun-od iti
pannakaabsuelto.
5. No mapabasol (3 porsiento laeng kadagiti krimen ti agbanag
iti pannakasentensia), mabalinna ti agapelar.
Panangsentensia
1. Mabalin a di mabalud—adda adu a pamusposan.
Sentensia
1. No mabalud, libre manen ti taraonna ken pagdagusanna.
2. Magun-odanna ti amin a kita iti medikal ken sikolohikal a
panangagas a gastuan ti estado.
3. Mabalinna a parang-ayen ti adalna ken paglainganna iti
trabaho.
4. Adda adu a magun-odan a programa iti panangparang-ay ti
kasasaad.
5. Babaen iti nasayaat a kababalin ken trabaho, mabalin a
makagun-od iti nasapa a pannakawayawaya.
Kalpasan Pannakawayawaya
1. Magun-odan ti programa ti panangtulong ken panagutang.
Maudi a Pagbanagan
Adu ti agsubli iti panagbiag iti krimen.
TI BIKTIMA
Awan pagpilianna—dina pagayatan ti panagbalinna a biktima ti krimen.
Pannakaaresto
1. No masugatan, bayadanna a bukod ti pannakaagasna ken ti
ambulansia. Nalabit addaan kadagiti sikolohikal a pagbanagan
aginggat’ tungpal biag.
2. Isut’ makaammo a mangpasubli iti napukaw a sanikuana.
3. Isut’ makaammo kadagiti parparikut ti ekonomia gapu iti
krimen.
4. Mapukawan ti tiempo gaput’ pannakitinnulongna kadagiti
manangipaalagad-linteg nga ahensia.
5. Kaaduanna saan a mapakaammuan iti kasasaad ti kaso.
Sakbay Pannakabista
1. Masapul nga iyurnosna ken agpasahe a mapan iti korte ken
kadagiti opisina iti polis. Mapukaw ti tiempona ken nalabit
sueldona.
2. Kaskasdi nalidem pay laeng ti kasasaad ti kaso.
Pannakabista
1. Manen iyurnosna ken bayadanna ti pasahena ken ti
pagparadaanna.
2. Agbayad iti agaw-awir wenno dadduma pay a gasto iti
pagtaengan.
3. Masapul a lagipenna ti krimen ken maipasango iti nakaro a
pannakasaludsod. Isu ket maysa laeng a pammaneknek.
4. Ti abogado irepresentarna ti estado, saan a ti biktima.
Gagangay awan ti pannakaisubli a makalikaguman a maipaay iti
biktima.
5. Awan kalinteganna nga agapelar, uray pay no mawayawayaan ti
kriminal.
Panangsentensia
1. Awan timekna iti pangngeddeng, panagpakaasi, wenno
panangsentensia.
2. Masansan saan a maawagan a maipaay iti pannakasentensia.
Kalpasan Pannakawayawaya
1. Masansan a di mapnek iti sistema ti “hustisia” iti kriminal.
2. Mabutbuteng iti pannakawayawaya ti kriminal ken ti
panangibalesna.
3. Ti makariribuk a kapadasanna mabalin nga agtultuloy iti natda
pay a panagbiagna.
Maudi a Pagbanagan
Dinan raemen ti sistema nga agkiling a mangraem iti kalintegan
ti kriminal ngem di mangikankano iti kasapulan ti biktima.
[Ladawan iti panid 5]
Dagiti droga—maysa a kadadakkelan a panguartaan iti lubong ita