Aborsion​—Aniat’ Banagna?

IDIAY Glasgow, Scotland, dua a nars ti naaddaan iti “nakabutbuteng a tagtagainep” ken nagsagaba iti adu a rabii a di pannakaturturog, kuna ti The Daily Telegraph. Apay? Agsipud ta nakipasetda iti maysa nga operasion a mangiregreg iti maysa nga ubing a lalaki a 24 a lawas. Di ninamnama, isut’ nagbiag “iti apagkanito.”

Idiay Detroit, E.U.A., maysa a 29 a lawas a sikog, a maipagarup a napapatay babaen iti maysa nga indieksion iti uneg ti aanakan ti inana, ti naibelleng iti stainless-steel a timba iti maysa a kuarto a pakaar-aramidan iti aborsion iti ospital. Ngem daytat’ nagbiag. Nangngegan dagiti ikkisna, ket daytoy nga ubing a babai ti dagdagus a naipan iti intensive-care unit, iti umiso a tiempo.

Ti panangiregreg kadagiti sibibiag a sikog ket maysa a kumarkaro a parikut bayat nga umadu ti bilang dagiti aborsion. Ti rumangrang-ay a medikal a pamay-an ti mangipaay iti nasaysayaat a pannakaaywan dagiti di nadanonan ti pannakaipasngayda nga ubbing, ta iti 26 a lawas posible nga agbiagen ti maysa a nasalun-at a maladaga​—maysa a banag a mabalin a nakarigrigat a maaramid sumagmamano a tawenen iti napalabas. Kas banagna, dagiti nars iti dadduma a pagpagilian addaanda ti legal a kalintegan nga agkedked, maigapu iti konsiensia, a makiraman iti panangiregreg.

Ngem dagiti ngay dodoktor? Kasano ti panagtignayda?

Ti Negosio nga Aborsion

“Ti pannakailasin kenka ti publiko a maysa a manangiregreg ket maysa nga ungngo iti ipapatay,” impudno ni Dr. Phillip Stubblefield iti maysa a panagsaludsod ti Newsweek. Kinapudnona, ti panangpilit ti publiko ti makagapu iti panangisardeng nga interamente dagiti adu a dodoktor iti aramid idiay Estados Unidos. Adu a paspasamak a panangbomba ti nangdadael kadagiti klinika iti aborsion, ket “iti isuamin a pagilian, addaankami kadagiti klinika a di makaiyempleo kadagiti medikal a direktor agsipud ta dagiti dodoktor maamakda no anianto ti aramiden ti komunidad,” inlawlawag ni Dr. Stubblefield.

Nupay kasta, kaskasdi nga umad-adu pay laeng ti bilang dagiti maar-aramid nga aborsion. Ket ti maysa a rason nalabit saan unay a narigat a maammuan. Dayta ket maysa a negosio a dakkel ti masapulanna.

Idiay Paris, Francia, kas pangarigan, dagiti nagannak nagbayadda iti £1,000 ($1,400) tapno ti tin-edyer nga anakda a babai maaddaan iti pribado a panangiregreg, sigun iti maysa a report iti maysa a medikal a magasin a Pulse. Dadduma a klinika iti Londres, kuna ti isu met laeng a report, ti agsingir iti agingga iti £2,000 ($2,800) iti aborsion nga aramidenda.

Idi 1982, dua kadagiti kadadakkelan nga ahensia ti aborsion idiay Britania ti naaddaan iti nagtipon a nasapulan a £4.5 milion ($6.3 milion). Iti panangipakaammona iti daytoy a bilang, kuna ti Human Concern: “Ti aborsion ket negosio nga adut’ masapulanna.” Idiay Japan agkedked ti gobierno a mamagbalin a legal iti pildoras a panglapped iti sikog. “Ti panangiparit,” kuna ti The Sunday Times iti Londres, “isu ti panangimpluensia dagiti dodoktor iti pangngeddeng, isuda a makasapul iti adu a kuarta manipud iti aborsion.” No matmatanyo ti lubong ti aborsion, agparang ti kuarta.

Saan a nakaskasdaaw daytoy. No mapasanguanka iti makariribuk a kasasaad, kas iti kasasaad ti di naasawaan, masikog a tin-edyer, adu a nagannak ti mangusig iti aniaman a nainkalintegan a pagbanagan a mangsapul iti solusion iti kasasaad, nangnangruna no ti abortion ti mabalin a maaramid a sitatalged, napartak ken nalimed unay.

Uray pay no kasta, adu a dodoktor ti saanen a maragsakan maipapan iti interamente nga aramid. Iti pangrugian ti panawen ti aborsion idiay Britania, ti Daily Mail ti nangipadamag ken ni Propesor Ian Morris a kunkunana: “No mangrugrugiak pay laeng iti karerak ket ammokon ti ammok ita maipapan iti aborsion, diakto pulos pilien ti gynaecology.” Kunana pay: “Diak kayat ti operasion. Daytat’ naan-anay a kasungani ti isuamin a medikal a pannakasanayko. Ti interamente a panggepna isut’ panangispal iti biag, saan a ti panangaramid iti daytoy partikular a porma ti panangpapatay.” Pudno, a nakabilbileg a sasao, ket saan a tunggal doktor ti umanamong kadakuada. Ngem pudno a mangipaayda iti kapanunotan a dadduma a dodoktor ti mangbusor iti aramid gapu iti konsiensiada.

Ti Panangiregreg​—Makin-pili?

No ti maysa a babai maipasango iti isyu iti aborsion, mammano a tattao, nalabit uray pay ti babai a mismo, ti mangpanunot iti ama. Ti pangngeddeng a maaddaan iti aborsion ti masansan nga aramiden laeng ti babai, isu a manggun-od iti panangsuportar kadagiti nasinged a gagayyemna ken dagiti kakabagianna. Ngem “dagiti lallaki agladingitda met, mariknada ti pukaw,” kuna ti The New York Times, “ket mabalin a makariknada met iti adu nga aglalaok a rikna isu a marikna dagiti babbai maipapan iti panagbalin a naganak.”

Dadduma nga amma ti makarikna a masapul a mausig met, dagiti tartarigagayda, a maikkanda ti ad-adu pay a maibaga sakbay nga ikeddeng ti ina nga iregreg ti anakna. “Tarigagayan met dagiti lallaki ti makiraman, saan nga ipilit, ti panangikeddeng,” kuna ti sosiologo a ni Arthur Shostak a simmaruno iti sangapulo-tawen a surbey maipapan iti parikut. Sigurado a ti kasta a kapanunotan saan a di nainkalintegan.

Panangsaranget iti Rikna

Ngem, iti panangikeddeng, ti babai, saan a kas iti lalaki, masapul a sarangtenna ti pisikal a pannakakellaat ti intero a sistema ti bagina no kellaat a maisardeng ti panagsikogna. Ngem ania ti nairaman?

Uray pay kalpasan ti nasapa nga aborsion, gagangay para iti maysa a babai a makarikna iti kinakapuy ken pannakabannog. Ti panagbetteg, panagsakit, ken ti mabalin a panagpadara gagangay met. No maaramid a naladladaw ti aborsion, dagiti pagilasinan iti naisardeng a panagsikog ti mabalin nga agpaut iti maysa a lawas wenno ad-adu pay bayat a bumaba ti kaadu dagiti hormone. Ti nasakit a suso ken ti pannakarikna iti panagliday isu dagiti dadduma pay a bambanag a sanguen. Wen, ti maaddaan iti aborsion ket maysa a nakasasaem a kapadasan, ta ti laeng babai ti makaammo, ket mammano a dayta ti nalaka a pili.

Ti napatpateg pay isu ti kinapudno nga, iti emosional ken mental, ti epekto ti aborsion ket pudno a makadangran. Ti parikut a ta nupay no ti pisikal a rikna ket dagus ken mainanama, ti mental ken emosional a sugat agparang kalpasanna ket mabaybayag dayta a maagasan, no maagasan pay. “Iti panagsarita kas maysa a propesional a masapul a mangtaming a kanayon kadagiti pasiente a naaddaanen iti aborsion, dagitoy ti masansan a mariribukan iti adu a tawtawen kalpasan ti pasamak iti klinika,” kuna ti koresponsal ti The Times iti Londres. Kasano kapaut daytoy a parikut?

“Agparang a ti kadakkel ti nailemmeng a parikut ket dakdakkel ngem ti pagarup idi,” kuna ti The Sunday Times. Dagiti epekto ti panagliday ken ti emosional a pannakariribuk ti masansan a nakadakdakkel ta “kagudua kadagiti kasado a babbai a naaddaan iti aborsion gapu iti panagpaagas ti agtungpal a makasapul iti tulong ti sikiatriko.” Dagitoy ti impanayag ti panagadal idiay King’s College Hospital idiay Londres. Daytoy a panagadal ipalgakna, sigun iti The Times, a “dagiti agassawa a mangikeddeng a maisardeng ti panagsikog ti mabalin a mapasanguan iti panagladingit” ket masarakanda a “narigat a mapagballigian” ti panagladingitda.

Dagiti Hapones addaanda ti naisangsangayan a pamay-an a panangtaming iti daytoy a parikut ti tao. Dagiti babassit nga estatua, a naaramid iti plastik, plaster, wenno bato a mangiladawan iti nairegreg nga ubing, ti maikabil kadagiti paraangan ti templo. Sadiay naikeddeng nga aywanan ni Jizo, ti Buddhista a manangaywan dagiti ubbing. Dagiti nagannak, bayat ti panagkararagda iti dios a maipaay iti pammakawan, ngarud mabalinda nga ipeksa ti pannakabainda, ladingitda, ken ti basolda. Ngem dida agbukbukod a makarikna iti pannakasapul daytoy. Usigenyo ti sumaganad a personal a kapadasan.

“Idin Mabainakon”

Idi agtawenen iti 22, ni Elaine naaddaanen ti tallo nga aborsion. Linagipna: “Naibaga kaniak a dakes wenno kriminal nga aramid ti panangaramid iti dayta iti innem laeng a lawas a panagsikog, ta ti ubing saan pay a naporma iti dayta a tiempo, mabalin laeng no tallo a bulanen wenno ad-adu pay. Kalpasan dayta, no makangngegak kadagiti tattao nga agkomkomento iti dakes maipapan kadagiti di naikasar nga ina, maragsakanak ta naisardengkon ti panagsikogko. Dua a tawen kalpasanna inulitko ti isu met laeng a pamay-an iti namindua, ket ad-adda a naragsakanak ta nakasarakak iti pamay-an a di panangipasngay kadagiti ubbing iti lubong.”

Di nagbayag kalpasan daytoy, ni Elaine simrek iti propesion kas maysa a nars, nga agtartrabaho kas managpaanak. “Nakaay-ayat,” linagipna, “ti pannakakita iti pannakaipasngay ti ubing ken ti pannakapadas iti rag-o nga ipaay ti kasta a panagpasngay kadagiti dodoktor, kumadrona, ken nagannak. Ngem di nagbayag mabainakon iti panangkettelko kadagiti tallo nga awan basolna a biag ket masarakak ti bagik a makidangdangadang iti pannakariribukko ken pannakabain. Kankanayon a laglagipek ken bilbilangek no manon ti edad dagiti annakko ken no dagitoy ti babbai wenno lallaki ken no ania ti itsurada. Nakaam-amak ti adda iti kasta a kasasaad.”

Ni Janet, maysa nga ina a 39 ti edadna, isalaysayna dagiti riknana kalpasan ti aborsion: “Ti laeng pamay-an iti panagballigik isu ti panangpilitko iti bagik a mamati a dayta ti pulos a saan a napasamak. Kinumbinsirko ti bagik iti adu a tawtawen a daytat’ saanko a naaramidan, a dayta ti nakaam-amak a tagtagainep.”

Ipudno ti sangapulo ket siam ti edadna a ni Karen: “Inaramidko ti inggat’ kabaelak a manglipat iti inaramidko, ngem agsangitak no makakitaak ti ubing wenno ti babai a masikog. Malidayak unay. Ket tumbogen ti gatas iti susok isu a mangipalagip kaniak. Dagiti tagtagainepko ti mangriing kaniak nga aglulua, a makangngegak ti ibit dagiti ubbing. Maladingitanak iti dayta.”

Ti panangmatmat iti aborsion a maysa laeng a simple nga operasion a panglakagan ket di umiso. Apaman a naalan ti addang, din maliklikan dayta. Ti parikut mabalin a dagus a mapukaw, ngem dagiti epektona, kas nakitatayon, nasaknap ken napaut. Ngem ania ngay no ti aborsion ti irekomendar ti doktor?

“Masapul nga Iregregmo ti Ubing”

Dayta ti direkta a balakad nga inted ti doktor ni Sue kenkuana. Apay? Ni Sue addaanen ti dua nga agtutubo nga annak, ket di pay nabayag nadlawna nga isut’ masikog idi maysa kadakuada ti nagsakit iti rubella, wenno kamuras kas gagangay a pangawag iti dayta. “Di maliklikan a maakaranak met, ta diak pay nagsaksakit iti dayta idi,” kunana. Sigurado, idin isut’ agsakit metten.

Ti kapadasan iti medisina naikeddengna, a no ti maysa a babai ti agsakit iti dayta iti nasapa pay a panagsikogna, mabalin a makapataud iti nakaro a di nasayaat a panagdakkel ti sikog. Gapu iti daytoy a kinapudno nga imbaga ti doktor ti kasta. “Direkta nga imbagana kaniak,” linagip ni Sue, “saanto a nasayaat ti pannakabukel dayta nga ubing ket awanto ti maaramidak iti dayta. Iti klinikana impilitna a no diak ikankano ti balakadna, masapul a mangpirmaak iti maysa a surat a mangawat iti naan-anay a rebbengen, nga isut’ mangilaksid kenkuana.” Pinirmaan ni Sue dayta. “Buyogen ti isuamin a kinapudno, kunaek kas panangikalintegan kenkuana nga isut’ pudno a madanagan maipapan kaniak, nangnangruna ta maysaak nga epileptiko,” kunana pay.

Ti asawa ni Sue, nupay no gagangay a maseknan, impabiangna ti pangngeddeng iti asawana, ket ti babai inyurnosna nga ipasngayna ti anakna. Iti umiso a tiempo impasngayna ti maysa nga ubing a babai. Naaramid a dagus dagiti panangsukimat iti ubing, ngem malaksid iti kaadda iti bassit nga anemia, awan ti aniaman a depekto. Nasdaaw dagiti dodoktor, nupay kasta, a makasarak kadagiti antibodies iti dara ti ubing nga awan iti inana, isu a mangipamatmat a ti dumakdakkel nga ubing ti pudno a naapektaran iti rubella.

Panagballigi kadagiti Depekto

Uray pay no iti dayta a kaso naragsak ti nagbanaganna, ti kinapudno agtalinaed nga adu nga ubbing ti maipasngay nga addaan depekto, ket makasapul ti naisangsangayan a pannakaaywan. Nalaka ti panangibaga a natauan a rikna ti pananglapped iti pannakaipasngay kadagiti addaan depekto ditoy lubong, ngem siasino ti adda iti saad a mangipato iti kasasaad ti biag iti sabali? Saan aya nga addada dagiti tattao a nadumaduma ti panagtignayda a maitunos iti kasasaad iti tunggal komunidad, a tagiragsakenda ti biag agingga iti kabaelanda ken mangipaay met, kadagiti bambanag a pagimbagan iti sangatauan?a

Ni Sue, minatmatanna dagiti bambanag iti kastoy a pamay-an. Ngem isut’ addaan met iti sabali pay a gubuayan a pangalaan iti bileg​—ti pammatina. Idi damo nga imbaga ti doktorna nga addaanto ti depekto ti anakna, imbagana kenkuana nga uray pay no kasta ti mapasamak, ammona a makagun-od iti bileg manipud iti Dios a tumulong kenkuana nga agballigi. Kasta met, isut’ awanan ti kalintegan a mangikkat iti namnama ti addaan depekto nga ubing iti “nagsayaatan a namnama a maagasan kadagiti amin a pisikal a saksakit idiay baro a sistema ti Dios,” iti sidong ti panagturay ti Pagarianna. (Apocalipsis 21:1-4) Ti kasta a pammati addaan kadagiti bukod a gunggona.

Ti Narikut a Panagpili

“Panangipasngay? Wenno Aborsion?” Gaput’ napasanguan iti panagpili, anianto ti pilienna?

Nagrason ni Sue: “Saan nga indawat ti anakko ti pannakainginawna, gapuna ania ti kalintegak a mangkettel iti dayta bassit a biag sakbay a makitana ti biag?”

Simple laeng ti saludsodna. Kasano ti panangsungbatyo iti dayta?

[Dagiti Footnote]

[Kahon iti panid 9]

Panagsupadi iti Kinasungdo?

Ti Declaration of Geneva ti inawat ti General Assembly of the World Medical Association idiay Geneva, Switzerland, idi Setiembre 1948. Daytat’ naibatay iti Hippocratic oath idi ugma. Ti sumaganad isu ti nakagupgopan daytoy a Deklarasion:

“Iti Panawen ti Pannakaawatko kas Miembro iti Medikal a Propesion: Ikarik a pagbalinek a sagrado ti biag iti panagserbik iti sangatauan. . . . Agtrabahoak iti propesionko a buyogen ti konsiensia ken ti dayaw. . . . Taginayonek ti panagraem iti natauan a biag, manipud iti pannakainginaw; uray pay iti sidong ti peggad, diak usaren ti medikal a pannakaammok a maikontra kadagiti linlinteg ti sangatauan.”

Kasano ti panangipatarus dagiti dodoktor iti kasta a kari? Adtoy dagiti dua a panangmatmat. Ania kadagitoy ti panangmatmatyo?

Doctor I. M.

“Diak pulos kayat a kitaen dagiti tisyu nga inikkatko bayat ti panangipatinggak iti panagsikog nga awan pulos ti panagkedked. Mabalin a daytat’ maysa a jelly, ngem daytat’, kalpasanna, maysa a natauan a biag a daddadaelek.”

Doctor V. A.

“Diak pagarupen a dakes ti aborsion. Agingga a ti maysa nga indibidual ket agpannuray iti inana, daytat’ saan a maysa a persona.”

[Kahon iti panid 11]

Pamay-an ti Aborsion

Dagiti peggad iti aborsion iti ina ti direkta a mainaig iti edad ti ubing. Dagitoy saan koma a laglag-anen.

Iti umuna a trimesters gagangayen a ti sikog ti masusop babaen iti vacuum pump.b Gagangay a maaramid daytoy iti maysa a klinika iti ababa laeng a tiempo. Para iti maikadua a trimesters gagangayen ti panangrumekrumek iti sikog tapno ikkaten dayta iti inana, wenno piliten ti pannakairegregna babaen ti indieksion. Ti ababa a panagnaed iti ospital ket gagangayen. Para iti kaikatlo a trimesters maysa a kangrunaan nga operasion, kas iti hysterotomy, ti mabalin a pilien.c

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 8]

Posiblen nga agbiag dagiti di nadanonan nga ubbing gaput’ kinarang-ayen dagiti medikal a pamay-an

[Credit Line]

Justitz/Zefa/H. Armstrong Roberts

[Ladawan iti panid 10]

Sumagmamano a tattao ti mangpanunot iti rikna ti ama ti ubing

[Ladawan iti panid 12]

Iti emosional ken mental, ti epekto ti aborsion ket pudno a makadangran