Apay Makinamin ti Klero iti Politika?
AGSIPUD ta apektadokayo, addaankayo ti naimbag a rason nga agimtuod, “Apay?”
Kaawatan, awan ti maymaysa a motibo nga agaplikar kadagiti amin a papadi, ministro, ken dagiti dadduma a relihiuso a papangulo a nakinamin iti politika. Dadduma ti addaan kadagiti panggep a kondenaren ti kaaduan a tattao. Dadduma ti mabalin nga addaan kadagiti nakaay-ayat a rason, kas iti pannakaseknan kadagiti napanglaw.
Ti pannakaawatyo kadagiti panggepda ti mangikabil kadakayo iti nasaysayaat a takder a mangusig iti panangmatmat ti Dios iti banag ken ti mangapresiar iti kunaenna nga ipaay ti masanguanan.
Saad, Gunggona, ken Politika
Tapno maawatan ti maysa a rason no apay a makinamin ti klero iti politika, usigentayo ti dadduma nga umuna-siglo a relihiuso a papangulo. Dagitoy a tattao, ti nangato a padi ken dagiti miembro iti Pariseo ken Saduseo, ti nangbukel iti nangato a korte dagiti Judio. Gaput’ pannakaupayda iti panangpagungar ni Jesus ken ni Lazaro, agrasonda: “No baybay-antayo laeng [ni Jesus], mamatinto amin dagiti tattao kenkuana, ket umayto dagiti taga Roma ket ikkatendanto ti saadtayo ken ti ili pay.”—Juan 11:48.
“Ti saadtayo ken ti ili pay.” Wen, pakadanaganda dagiti saadda, impluensiada, ken autoridadda, a ti aniaman a pagimbagan ti nasion ti maikadua laeng. (Mateo 23:2-8) Babaen ti pananggun-od iti pabor dagiti politiko, dadduma a klero nakagun-odda iti napateg a saad. Kadagiti adu, daytoy ket maysa a dalan nga agturong iti naluho a panagbiag. Kinapudnona, ti maudi a libro iti Biblia iladawanna ti “maysa a babai” a maawagan “Babilonia a Dakkel,” a mabigbigbig gapu “iti pannakabalin ti nakababain a kinaluhona.” Ti Biblia ken ti historia ipakitana nga isu isimbolona ti ulbod a relihion iti sangalubongan.—Apocalipsis 17:1-5; 18:3.
Usigenyo itan dagiti pammaneknek a daytoy ti makagapu iti pannakinamin ti klero iti politika. Ibaga ti libro a Religion and Revolution kadatayo: “Iti nagbaetan ti 1774 ken 1790, 173 kadagiti 192 nga obispo a Pranses ti kameng dagiti natatan-ok. Agarup kagudua iti ummong dagiti obispo ti agnanaed idiay Paris ket tagtagiragsakenda ti kinadayag ti kabisera a Pranses. Ni Cardinal Polignac natay idi 1741 a dina pulos nasarungkaran ti archdiocese isu a nakaitudinganna sangapulo ket lima a tawen sakbayna. Ti kumarkaro a kinalulok ti mangsapsaplit met kadagiti monasterio nga adu kadagitoy ti nakabakbaknang.” Ti nangatngato a kemeng ti klero agbibiagda iti kinaluho, ngem adu a papadi kadagiti paruko ti agbibiag iti kinapanglaw.
Ti Mexico mangipaay iti sabali nga ulidan. Idi 1810 ti padi iti bario a ni Miguel Hidalgo ti nangidaulo iti pannakidangadang a maipaay iti panagwaywayas manipud iti España. Ilawlawag ni Propesor Guenter Lewy: “Ti papa iti Roma ken ngangani ti intero nga ummong dagiti obispo ti nangkondenar [kadagiti Mexicano] a bannuar. Ti managinsisingpet a kinanam-ay isu a nagbaw-ingan ti nangatngato a klero [kamaudiananna] kas napinget a manangsuportar iti pannakawayawaya . . . ket nakalawlawagen ket daytat’ nakaipaay iti ladawan ti iglesia kas maysa a grupo nga addaan naisangsangayan a pagimbagan a saan a mabalin a mapagtalkan. . . . Nabaknang ti iglesia kadagiti dagdaga ken patpatakder, a pinattapatta dagiti dadduma a ramanenna ti nasurok a kagudua ti sanikua ti intero a nasion.”
Dagiti Protestante, Katoliko, Judio, wenno aniaman a sabali a pammati—saantay aya umanamong amin a ti klero saan koma a makinamin iti politika tapno makagun-odda iti natalged a saad? Ngem, pudno a dayta ti mapaspasamak.
Manipud Nazi nga Alemania Agingga Itatta
Ti panawen dagiti Nazi ti mangipaay iti ad-adu pay a pannakaawat iti pannakinamin ti relihion iti politika. Adu a managpanunot a tattao ti mangpanunot, ‘Kasano ti panangtaming ti Protestante ken Luterano a klero ken ni Hitler ken dagiti narungsot a Nazis?’
Kangrunaanna, daytat’ babaen iti panangsuportar wenno siempre ti pannakikadua. Mammano laeng ti nangiyebkas ti relihiuso nga ibubusor. Insurat ni Propesor T. A. Gill ti maysa a mailaksid. “[Ti teologo a ni Dietrich] Bonhoeffer naammuanna kamaudiananna ti ibagbaga ni tatangna ken dagiti kakabsatna kenkuana nanipud pay idi isut’ agtawen iti sangapulo ket lima: ti iglesia awan pategnan no maipapan kadagiti napapateg a bambanag tapno nainkalintegan ti mangipaay iti biag iti dayta.” Gaput’ panagdanag iti panangsuportar ti iglesia ken Hitler wenno dagiti dina panangikankano, nakikadua ni Bonhoeffer iti gakat a mangpapatay ken Hitler. Ngem ni Bonhoeffer mailaksid iti dayta.
Ti History of Christianity ni Paul Johnson deskribirenna ti gagangayen a maar-aramid: “Agpadpada dagiti ig-iglesia, kangrunaanna, mangipaayda iti kasta unay a panangsuportar iti turay. . . . Kadagiti 17,000 a papastor nga Ebanghelikal, awan pay nasurok a limapulo a nasentensiaan iti atitiddog a sentensia [gapu iti di panangsuportar iti turay a Nazi] iti aniaman a panawen. Kadagiti Katoliko, maysa nga obispo ti naikkat iti diocesena, ket ti sabali pay ti nasentensiaan iti ababa a sentensia gapu iti gagangay a basbasol.” No maipapan kadagidiay a nagtalinaed kadagiti prinsipioda, intuloy a kinuna ni Johnson: “Ti katuturedan isu dagiti Saksi ni Jehova, a nangiwaragawag iti panangbusorda iti doktrina nanipud pay idi damo ket nagsagabada gapu iti dayta. Agkedkedda a makitinnulong iti estado a Nazi.”
Nanipud idin, dadduma a klero ti nakitinnulongen kadagiti narurungsot a turay tapno mataginayonda ti natan-ok a saadda, pannakabalinda, ken kinabaknangda. Kinuna ti maysa nga editorial iti National Catholic Reporter: “Ti estoria ti iglesia Katolika idiay Argentina ket naulimek ken umanamong iti narungsot a namilitaran a turay, maysa kadagiti kadadaksan iti nabiit pay a historia. . . . Dagiti papadi iti iglesia ngarud ti addaan iti saad nga agsao ken mangaramid iti nagdumaan, nalabit labosanna pay ti turay kadagiti narelihiusuan a kalinteganna. Ngem, agingga iti maudi a tao, awan ti masaoda. Dadduma, agraman dagiti klero a nakakawes ti uniporme ti militar, ti nanganamong iti panangtutuok ken panangpapatay.”—Abril 12, 1985.
Sibil a Kalintegan, Kinahustisia iti Kagimongan
Nupay kasta, kas nadakamaten a nasaksakbay, dadduma a relihiuso a papangulo ti madaydayaw gapu iti naregta a pasetda iti politika gapu kadagiti dadduma a rason.
Maysa nga ulidan manipud iti Estados Unidos isu ti ministro a Baptist a ni Martin Luther King, Jr., maysa a pangulo iti sibil a kalintegan iti nabayagen a krusada a maibusor iti panangidumduma gapu iti rasa. Dadduma a klero ti adda iti paggugubatan gapu iti kalintegan dagiti babbai ken dagiti dadduma a minoridad. Dagiti papadi ken ministro nagbalinda nga aktibo iti politika gapu iti panangsuportarda iti maysa a kalintegan kas iti kalintegan nga agbotos, agpapada a sueldo iti agpapada a trabaho, ken ti nainkalintegan a gundaway iti pannakaiyempleo. Iti nabiit pay, maysa a “teolohia iti pannakawayawaya” ti nasuportaran a mangpalag-an iti panagsagaba dagiti napanglaw, kas iti pannakaiwaras ti daga kadagiti napanglaw.
Kasano ti panagriknayo maipapan iti pannakiraman dagiti relihiuso a papangulo iti politika tapno itandudoda ti panagtignay ti kagimongan wenno ti “kinanatauan iti lubong” kas ti pangawag no dadduma kadagita nga isyu? Uray pay dagiti dadduma a klero mariribukanda iti makitkitada a mapaspasamak. Ni Keith Gephart, maysa a pundamentalista a klero, nagkomento: “Idi dumakdakkelak pay laeng, kankanayon a nangngegko a dagiti iglesia masapul a saanda a makibiang iti politika. Itan kasla ngangngani basolen ti saan a makibiang.” Maysa a mannurat iti periodiko maipapan kadagiti relihiuso nga isyu ti nakapaliiw: “Mangrugi idi nasapa pay a 1970s, dagiti Kristiano a pundamentalista nagin-inot a namatida a ti kinaaktibo iti politika ket maysa a rebbengen.”
Uray pay no dagiti makagapu ket rebbeng a mapadayawan, usigenyo no kasano kaadayo ti pangiturongan dagita nga addang kadagiti klero, ket kitaenyo no anamonganyo.
Ania ti Ar-aramiden ti Teolohia ti Pannakawayawaya?
Ni Gustavo Gutiérrez, maysa a padi a Katoliko idiay Peru, ti nasaknap a mapadayawan iti panangpataud iti “teolohia ti pannakawayawaya” kas panangsungbat iti kasasaad dagiti napanglaw. Nasaknapen daytoy a pagannayasan kadagiti klero idiay Latin America ken iti sadinoman. Impadamag ti Manchester Guardian Weekly iti Inglatera a ti Obispo iti Durham sinuppiatna ti napolitikaan a pilosopia ti gobierno ket impaganetgetna ti “panangitandudo iti ‘teolohia ti pannakawayawaya.’”
Ti kadi kasta a teolohia maysa laeng a panangipaganetget iti pannakaseknan kadagiti napanglaw, kas ipaganetget ti Biblia? Siempre saan. Inamin ni Obispo Durham a “ti teolohia ti pannakawayawaya a Briton ti mangawat a sisiserioso kadagiti kapanunotan ti Marxismo.” Daytoy ramanenna ti panangipapan kadagiti pannakidangadang dagiti napanglaw babaen iti panangusar kadagiti panagrason ti Marxismo? Iti ania a pagbanagan?
Ti National Catholic Reporter (Hulio 4, 1986) addaan iti paulo ti damdamag a “Ti Panagdadangadang Gapu iti Daga Idiay Brazil Iduronna ti Iglesia a Bumusor iti Estado.” Maysa a kinapudno a makagapu iti daytoy a panagdadangadang a ta ti bassit laeng a bilang dagiti “dadakkel a makinkukua iti daga ti mangtengtengngel iti 83 porsiento iti daga.” Dagiti idauluan ti klero a rallies ken panagmartsa ket paset iti “panagdadangadang gapu iti daga.” Ket ti “panagdadangadang” mainugot a sao. Ti artikulo kunana a “218 a tattao ti natnatay iti nasurok a 700 a panagdadangadang gapu iti daga idi napalabas a tawen, agraman ni Father Josimo Tavares, maysa a padi a taga Brazil ken pangulo iti land-reform, a napapatay idi Hunio 11.”
Ti teolohia ti pannakawayawaya agbalbalin a nalatak. Maysa nga editorial iti New York Times binigbigna a ti opisial a sasaaden ti Vaticano a ta dagiti klero masapul a saanda a makiraman kadagiti partido ti politika, ngem kinunana pay a ti Vaticano “awatenna met ti kangrunaan a prinsipio ti teolohia ti pannakawayawaya: a ti Nakristianuan nga Ebanghelio ikalinteganna ti pannakidangadang dagiti napanglaw a maipaay iti napolitikaan a pannakawayawaya ken ti panangtengngel kadagiti biagda.”
Iti kasta met laeng a kasasaad makuna a ti Maryknoll, maysa nga orden ti kinamisionero, ti “mangisaksaknap iti ebanghelio iti teolohia ti pannakawayawaya ken ti politika a sosialista.” Maysa a panagadal idi 1985, ti The Revolution Lobby, kunana: “Ti Maryknoll sibaballigi nga inyegna ti panangawat ti publiko iti mensahe ti Marxist-Leninist gapu ta dayta ti napalubosan nga agandar kas pannakatakiag iti Iglesia Katolika. Dagiti mensahena nakagteng saan laeng a kadagiti gagangay a mannakimisa, no di ket kadagiti kangrunaan kadagiti pay manangaramid ti linteg nga Americano.”
Anamongan Aya ti Dios?
Nalawag, iti agliklikmut ti lubong ita ti relihion makinamnamin iti politika, ket addada dagiti nadumaduma a rason iti daytoy. Nupay kasta, kasano ti panagrikna ti Dios iti dayta? Ipakita ti Biblia a din agbayag iparangarangnanton a silalawag ti takderna. Kasano a dakayo ken dagiti inay-ayatyo maapektaran? Ket ania ti pakainaigan dayta iti agdama a kababalinyo ken tigtignayyo?
[Kahon iti panid 6]
“Ti iglesia Katolika idiay Alemania ket Aleman a napeklan, ket kas iti iglesia a Protestante intandudona ti estado ken ti autoridadna.”—The German Churches Under Hitler.
“Ti Russian Orthodox Church impaayna ti naan-anay a panangsuportarna iti singasing ni Mr Gorbachev maipapan iti panangikkat iti armas . . . Dineskribirna [ida] kas ‘naan-anay a maitunos iti Nakristianuan a pamay-an.’”—The Guardian (London), April 9, 1986.
[Ladawan iti panid 7]
Ni Martin Luther King, Jr., nalatak kadagiti relihiuso a papangulo a mangikamkampania a maibusor iti panangidumduma iti rasa
[Credit Line]
UPI/Bettmann Newsphotos
[Ladawan iti panid 8]
Ti kinapanglaw ken kinaawan ti kinahustisia ti nangpataud iti teolohia ti pannakawayawaya
[Credit Line]
j. Viscarrs/WHO