Agimtuod dagiti Agtutubo . . .
Apay a Nagsina ni Nanang ken ni Tatang?
“Pinanawannakami idin ni Tatang,” kuna ni Denny. “Ngem kanayon a nagsubli.” Ita, nupay kasta, naiduma. Linagip ni Maurice, ti inaudi a kabsat ni Denny a lalaki: “Maysa nga aldaw addaak iti balay ti para-aw-awir kaniak, isu a pakakitkitaak iti makinlikud nga arubayanmi. Nakitak ni Tatang a mangpadpadas a sumrek iti balaymi. Nabigbigko idin nga isut’ saanen a makikabkabbalay kadakami. Naammuak a sinukatan ni Nanang dagiti kandado.”
Para ken Annette, ti panagsina dagiti nagannak kenkuana ket saan nga agnanayon. “Dagiti dadakkelko kankanayon nga agsinada—nanipud pay idi agtawenak iti walo,” nalagipna. “Ngem saan a mabayag ti panagsinada. Kalpasan iti dua a bulan, ni Nanang awaganna ni Tatang ket kunaenna, ‘OK, pakawanenkan,’ ket agtiponda manen. Ngem ni Tatang ket maysa nga alkoholiko. Basta naan-anay a rebbekenna ti lubong ni Nanang ket kalpasanna agsubli, ket pakawanenna. Kagurak ti panangaramidna iti kasta.”
TI DIBORSIO. Panagsina. Nasurok a maysa a milion nga agtutubo iti tinawen idiay Estados Unidos laeng ti makasaksi iti nakalkaldaang a panagsina dagiti dadakkelda.
Makadangran ti diborsio. Masansan a dayta tignayenna ti nakaro a pannakabain, pungtot, panagdanag, panagamak iti pannakabaybay-a, pannakabasol, panagliday, pannakarikna iti nakaro a pukaw—uray pay ti tarigagay nga agibales. Dagiti nadakamat iti ngato nga agtutubo kastoy ti panangiyebkasda:
“Makapungtotak. Maragsakanak ta natalnan kamaudiananna idiay pagtaengan, ngem pulos a diak maragsakan iti kaawan ni Tatang. Diak pagarupen nga umiso ti ipapanaw ni Tatang!”—Maurice.
“Kasla nasakit ti nakemko ken mabainak. Dimtengkami iti sangakaarrubaan kas maysa a pamilia, ket ita nagsisinakamin. No saludsoden dagiti tattao, ‘Sadino ti ayan ni Tatangmo?’ agpambarak, ngem diak pulos ibaga a dagiti dadakkelko ket nagsinadan.”—Denny.
“Mariknak a didak kayat ken nakabasolak. Ni Nanang ken siak kanayon a nasingedkami, isu a kagura ni Tatang. Pampanunotek no nasaysayat koma ti panagtiponda no saan a gapu kaniak.”—Annette.
No Kasano ti Panangapektar ti Diborsio Kadakayo
No nabiit pay a nagdiborsio wenno nagsina dagiti dadakkelyo, mabalin a dakayo met marirokayo ken makapungtotkayo. Ta kalpasanna, ti naayat a Namarsuayo pinanggepna ti pannakapadakkelyo babaen ken nanang ken tatangyo a mangay-ayat kadakayo. (Efeso 6:1-3) Kaskasdi, itan awanankayon iti kadua nga inaldaw a naganak isu nga ay-ayatenyo. “Pudno nga agpannurayak ken tatang ket tarigagayak ti kanayon a makikadua kenkuana,” insennaay ni Paul, a nagsina dagiti dadakkelna idi isu ti agtawen iti pito. “Ngem ni Nanang ti nakagun-od ti panangaywan kadakami.”
Gaput’ napadakkelkami babaen iti maymaysa laeng nga ina—gagangay a ti ina—masansan a dayta kaipapananna nga agsagsagabakayo met iti panagkurang iti ekonomia. Pudno daytoy kadagiti “ulila” nga ubbing idi panawen ti pannakaisurat ti Biblia. (Deuteronomio 10:17-19) Ni Keith, kas pangarigan, malagipna ti rigat kalpasan ti pannakarbek ti dua a panagasawa ni nanangna:
“Pimmanaw ni Tatang idi lima pay laeng ti tawenko. Kasla maysa nga arapaap. Saan a natalged ti biag; umakarkami iti tunggal innem a bulan. Ni Nanang saan a nakaadal, awan ti trabahona, awan ti aniaman a sanikuana. Umakarkami manipud maysa nga apartment nga agturong iti sabali nga apartment, a masansan a mapapanawkami ta isut’ saan a makabayad iti abang.
“Kalpasanna nakiasawa ni Nanang iti nagsayaatan a lalaki. Isut’ kaykayatko. Ta iti panagbiagko, addaankami iti kinatalged ket saankamin a kanayon nga akar nga akar. Agnanaedkami iti maysa a balay, saan a maysa nga apartment, nga addaan iti arubayan ken maysa nga aso! Ngem idi nangrugin nga agapada, ket ni Nanang kamaudiananna imbagana a kayatna ti pumanaw. Nakiramanak iti panagapada, nga iririawko a kayatko nga isut’ agtalinaed! Awan ti mamaayna, nupay kasta. Immakarkami a nakikabbalay iti maysa a panginaek.”
Babaen ti panangpanunotko iti kasta a rigat—a di dakdakamaten ti kapilitan a panagpilik iti nagbaetan ti dua a tattao nga inay-ayatyo wenno ti pannakaiyadayu kadagiti gagayyem—mabalin a kagurayo iti kasta unay ti panagsina dagiti dadakkelyo. Ti kinapudno nga ammoyo a dadduma a pampamilia ti nakapadas iti isu met laeng a banag ket saan unay a makaliwliwa. ‘Apay a napasamak daytoy kadagiti dadakkelko?’ mabalin a panunotenyo.
Apay nga Agsina dagiti Nagannak
Pudno, mabalin a sagpaminsan nga agsuppiat dagiti nagannak kadakayo iti imatangyo. Mabalin nga agbalinda pay a nauyong. Uray pay no kasta, mabalin a dikay inar-arapaap nga agsinada! Dadduma a nagannak nabaelanda nga inlimed a naimbag dagiti parparikutda. “Diak makalagip a nagapa dagiti dadakkelko,” kuna ni Lynn, a nagdiborsio dagiti dadakkelna idi isut’ maysa pay laeng nga ubing. “Impagarupko a nasayaat ti panagtunosda.” Kinapudnona, dagiti managsirarak iti diborsio a da Judith S. Wallerstein ken Joan Kelly nasarakanda “nga interamente a kakatlo kadagiti annak [dagiti nagdiborsio a nagannak] ti apagkanito laeng ti pannakaammoda iti saan a kinaragsak dagiti dadakkelda.”
Nupay no dawatenyo kadagiti dadakkelyo ti panangilawlawag, mabalin a makaawatkay laeng iti di nalawag wenno mangliklik a kaaduan a kapanunotan. Nasarakan ni Wallerstein ken ni Kelly a ti “uppat-a-kakalima kadagiti inaudi nga annak [dagiti nagsina a nagannak] a naadal ti saan a naipaayan iti umdas a panangilawlawag wenno panangipanamnama iti agtultuloy a panangaywan. Iti kasta, nariingda iti maysa nga agsapa a nasarakanda nga awanen ti maysa a naganak kadakuada.”
Kaawatan, ngarud, a ti diborsio iti sidong ti aniaman a kasasaad ket maysa a nakarikrikut a banag. Uray pay no mamalakad ti Biblia a “di sumina ti babai ken asawana,” ket “ti lalaki saana koma nga isina ni asawana,” ti panagsina ti agasawa nagbalinen a nasaem a kinapudno iti moderno a panagbiag. (1 Corinto 7:10, 11) Ti rason?
Nakalkaldaang a kunaen, no dadduma ti maysa a naganak ket nakabasol iti seksual a kinalulok. Ket no mapasamak daytoy, palubosan ti Dios ti awan basolna a naganak a mangala iti diborsio. (Mateo 19:9) Kadagiti dadduma a kaso, ti “pungtot ken ariwawa ken naalas a sasao” agbanag iti kinaranggas, a mangpataud ti panagamak ti maysa a naganak iti pisikal a pagimbaganna ken kasta met kadagiti ubbing.—Efeso 4:31.
Dadduma a diborsio, ti maamin, a nagun-odan gapu iti nagbassitan a pakaibatayan, nangnangruna no dagiti agasawa saanda a situtulok a mangsurot kadagiti prinsipio iti Biblia. Kas pangarigan, imbes a risutenda dagiti parikutda, dadduma ti siaagum nga agsina ta kunaenda a ‘saanda a naragsak,’ ‘awan pannakapnekda,’ wenno ‘saandan nga agin-innayat.’ Nupay kasta, daytoy ket saan a makaay-ayo iti Dios a ‘guraenna ti panangisina.’ (Malakias 2:16) Impamatmat pay ni Jesus a dadduma ti makisina gapu ta ti asawada nagbalin a Kristiano.—Mateo 10:34-36.
No Apay a ti Panangibaga Kadakayo ket Narigat
No apay a nagsina dagiti dadakkelyo, nupay kasta, ket misterio kadakayo. Nupay kasta, ti panagulimekda wenno saan a nalawag a sungbatda dina kaipapanan a saandakay nga inay-ayat. Ti diborsio kellaatenna dagiti nagannak. Kunaen ti managsirarak a ni Wallerstein a ti gagangay a babai alaenna ti “3 agingga iti 3 1/2 a tawtawen” a mangpasubli iti kinatimbengna kalpasan ti diborsio. Ket nupay no dagiti lallaki ti kasla dagus a mabang-aran, ti mannurat a ni Frank Ferrara (a naidiborsio a mismo) ti nangipudno: ‘Mammano a lalaki ti saan a makarikna iti basol, panagladingit, pungtot, panagliday, pannakarikna ti di panagballigi, pannakabaybay-a.’ Gaput’ naipamaysada iti bukodda a pannakadangran, dagiti dadakkelyo mabalin a masarakanda a narigat a pagsaritaan ti maipapan iti diborsio. Kas kunaen ti Biblia: “Maupayka aya iti aldaw ti riribuk? Ti pigsam bassit.”—Proverbio 24:10.
Kasta met, gagangay a kasapulan ti dua a ‘mangrebbek’ iti sangakabbalayan ket mabalin a masarakan dagiti dadakkelyo a di umiso ken nakababain ti panangaminda kadagiti pagkapuyanda. (Idiligyo iti Proverbio 14:1.) No dadduma uray pay ti naganak a nakikamalala ti asawana ket agkedked a mangipudno iti di kinaannad ti asawana.
Ti Maaramidanyo
Nupay ti kaadda iti sipnget ket makaupay, bassit laeng ti pagimbagan ti panangsupapak iti dayta iti unget ken pungtot. Imbes ketdi, usarenyo ti isipyo ken pannakaawatyo a mangsalaknib iti bagiyo manipud iti napaut nga emosional a pannakadangran. (Proverbio 2:11) Siputanyo ti umiso a tiempo a mangsalaysay a sikakalma kadagiti pakaseknanyo kadagiti dadakkelyo. (Proverbio 25:11) Ipakaammoyo a maldaangankayo ken mariribukankayo iti diborsio.
Nalabit dagiti dadakkelyo mangipaayda iti makapnek a panangilawlawag. No saan, dikay maupay. Imtuodenyo ti bagiyo, Pudno aya a dakes ti panangilimed dagiti dadakkelko iti impormasion kaniak? Saan kadi a di imbaga ni Jesus ti impormasion a mariknana a saan pay a sisasagana a maawatan dagiti adalanna? (Juan 16:12) Ket saan aya a kalintegan ti dadakkelyo ti panagbukbukod? Malaksid iti dayta, no ti maysa a naganak nakagun-od iti diborsio gapu iti seksual nga imoralidad, saan kadi nga isu al-alaenna laeng ti Nainkasuratan a kalinteganna?
Awatenyo, met, ti emosional a kasasaad dagiti dadakkelyo. No kasano a narigat—makadidigra pay—ti diborsio kadakayo, makitayo aya a dayta ti narigat met kadagiti dadakkelyo? Nainkalintegan kadi ti manginanama iti atiddog a panangilawlawag manipud kadakuada iti daytoy a tiempo?
Kamaudiananna, apresiarenyo a ti diborsio, aniaman ti panggep dayta, ket suppiat iti nagbaetanda—saan a kadakayo! Iti panagadalda kadagiti 60 a nagdiborsio a pampamilia, da Wallerstein ken Kelly nasarakanda a dagiti agasawa pabasolenda ti maysa ken maysa, dagiti nangiyempleo kadakuada, dagiti miembro ti pamilia, ken dagiti gagayyem a gapu iti diborsio. Ngem, kunaen dagiti managsirarak: “Makapainteres unay, awan ti nangpabasol kadagiti annak.” Gapuna no agbiagkayo iti sumagmamano a panawen a dikay maammuan no apay, maliwliwakayo a ti diborsio ket saanyo a basol. Ket nupay no addaanda iti parikut iti maysa ken maysa, dagiti rikrikna dagiti dadakkelyo kadakayo ket saanda a nagbalbaliw.
Saan, daytoy dina ikkaten ti rigat ti panagdiborsio dagiti dadakkelyo. Ngem ti panangikagumaan a maaddaan iti pannakaawat iti napasamak kadakuada ket mabalin nga umuna nga addang iti panangisubliyo iti biagyo iti umiso a dalan.
[Ladawan iti panid 23]
Ti panangbuya iti panagsina dagiti dadakkelyo ket maysa kadagiti kasasaeman a kapadasan a mapanunot pay laeng