Panangmatmat iti Lubong
Agtabtabako nga Ubbing Pay Unay
Ti pannakaadikto dagiti adu nga estudiante iti maskada kadagiti junior ken senior a high school nabayagen a naammuan dagiti managsirarak. Iti nabiit pay, nupay kasta, awan pay ti magun-odan nga impormasion maipapan iti ug-ugali dagiti eskuela iti elementaria ken dagiti saan pay nga ageskuela. Maysa a surbey ti U.S. Centers for Disease Control iti 5,000 nga ubbing impalgakna a dagiti ubbing a tallo ti tawenna naadiktoda met kadagiti produkto iti tabako. Sangapulo ket pito a porsiento kadagiti lima ti tawenna nga ubbing a babbai a nasurbey ken 10 porsiento kadagiti ubbing a lallaki iti isu met laeng nga edad ti nasarakan nga agus-usar iti maskada iti makatawenen wenno ad-adu pay. Sigun iti Health Letter, nga impablaak ti Washington, D.C., “ti nasaknap a panangipakaammo ken ti pannakaiwaras dagiti libre a sample ti namagbalin iti maskada” a makaawis kadagiti managusar nga agtutubo, nga adu kadakuada ti saan pay a makabasa kadagiti etikita a pammakdaar a kasapulan iti pannakaempakena. Dagiti babbabassit nga ubbing ti mabalin a naiyam-ammo iti kakasta a produkto babaen kadagiti gagayyem, dagiti inauna a kakabsat, wenno dagiti pay dadakkelda.
Dagiti Awan Pagtrabahuanna a Nagraduar
“Ti maysa a degree iti unibersidad saanna nga ipanamnama ti maysa a trabaho.” Dayta ti konklusion a naala manipud iti maysa a surbey kadagiti nagraduar idi primavera ti 1985 manipud kadagiti nasurok a 15 nga unibersidad iti Ontario, Canada. Dagitoy a nagraduar addaanda iti 7.3-porsiento a kaadu ti awanan ti trabaho, a nangnangruna a kapada iti dadduma kadagiti trabahador iti probinsia. Nasaysayaat laeng bassit ti kasasaadda ngem dagiti dadduma a trabahador iti grupo iti edad a 20- agingga iti 24-tawen, a ti kaadu ti awanan iti trabaho ket 10.6 porsiento. Mainayon pay, ti surbey ipakitana a ti maysa a degree ket saan met a mangipanamnama iti agpapada a sueldo iti trabaho.
Dagiti Mountain Gorillas Agpegpeggad
“Malaksid no mangipaaytayo iti gorilla iti bantay itatta,” impakdaar ti WWF (World Wildlife Fund), “dagitoy awan depdepensana a parparsua ti mabalin a mapukawda iti mismo a siglo a pannakasarak kadakuada.” Apay? Dagiti managminas ken dagiti managpukan ti kayo, kuna ti WWF, itultuloyda a dadaelen ti Napupuskol a Kabakiran iti makin-abagatan a laud nga Uganda—pagtaengan iti ngangngani kakatlo kadagiti amin a mountain gorillas iti lubong. Kasta met, dagiti managanop patpatayenda dagiti gorillas tapno mangipaayda iti suplay a sibibiag nga urbon “ken dagiti nakaam-amak a produkto a kas ti pandag ti papel nga ima-ti-gorilla.” Bayat ti napalabas a 20 a tawtawen, ngangngani kagudua ti intero a populasion iti mountain gorilla ti napukaw. Itatta, ti laeng agarup 400 kadagitoy managbabain ken naamo a bakes (apes) ti agbibiagen nga atap.
Nangina a Panagusar iti Alkohol
Nupay no dadduma a politiko ti mamati a ti panagbuis iti panaglako iti produkto nga alkohol ket mangipaay iti neto a ganansia iti sapul ti gobierno, ti impormasion a magun-odanen maisuppadi ti kunaenna. Ni Barbara Coultes iti Addiction Research Foundation idiay Toronto, Canada, kunaenna nga idiay Canada iti maysa a tawen “ti alkohol ti nangpataud iti gasto a $2-bilion iti panangaywan iti salun-at, . . . impangatona ti gasto iti social welfare iti $1.4-bilion, [ken] ti kanayonan a gasto a $652-milion iti panangipaalagad iti linteg.” Dayta “kissayanna pay ti kaadu ti matrabahuan iti napattapatta a $1.2-bilion,” maysa a paset ti gasto a saan koma a maliplipatan. Dayta kadi amin a gasto mabayadan ti masapulan iti buis ti alkohol? Iti laeng probinsia ti Ontario, ti gasto ($1.6 bilion) kinissayannan ti nasapulan ($678 milion) iti ngangngani $1 bilion iti nabiit pay a tawen.
Nasarakan ti Solusion
Idiay Bethlehem, ti tinawen ti interamente a panaglinis iti Church of the Nativity, a makuna a nagtakder iti lugar iti nakaipasngayan ni Jesus, ti napasamaken kamaudiananna a sitatalna. Idi napalabas a tawtawen, adda dagiti panagdidinnanog ken naranggas a panagsisinnungbat iti nagbabaetan dagiti agriribal a grupo dagiti papadi, ta ti kalintegan a mangdalus ket maibilang a pagilasinan iti panangtagikua. Kasano ti pannakarisotna? Ti serbisio ti pagiwarnak iti World Council of Churches ipadamagna: “Sumaruno iti narikut a panagsasarita dagiti opisiales nga Israeli a nagpaut iti naladawen a rabii dagiti dua nga agsuppiat a grupo—ti Greek (Eastern Orthodox) ken ti Armenian (Oriental Orthodox) nagnumuanda a baybay-anda ti masupsuppiat a paset iti ngato ti pagserkan iti Grotto ti Natividad a di daldalusan ti agsumbangir a dasig.”
Pili a Nagan
Maysa a baro a linteg maipapan iti apelido ti nagepekton nangrugi idi 1986. Ti maysa nga asawa mapalubosan a mangtaginayon iti apelidona no makiasawa, wenno agpadada a mangusar iti apelido ti asawa a babai. Dagiti nagbanaganna? Sigun iti Population Register Center, ngangngani 24,000 kadagiti 26,000 a nagkasar idi napalabas a tawen ti nangpili iti nakairuaman a pamay-an iti panangusar iti apelido iti asawa a lalaki. Iti ngangani 1,950 a panagasawa, tunggal pareha ti nangtaginayon iti apelidona. Adda laeng 116 nga agasawa a nangpili iti apelido ti asawa a babai kas ti apelidoda a dua.
Agsaksaknap ti “Acid Rain”
Maysa a report iti The Toronto Star, a nangisitar iti “baro nga impormasion” manipud iti U.S. Environmental Protection Agency, kunaenna a ti makadangran nga acid rain ti agsaksaknapen iti abagatan iti Estados Unidos. Itan dayta ti mangap-apektaren kadagiti dadduma a luglugar iti Mississippi, ti Carolinas, Virginia, Georgia, ken Florida. “Ti kadadaksan a tudo, idiay Sud Carolina, ket naal-alsem pay ngem ti tubbog ti kamatis—275 a nakarkaro ngem ti gagangay a tudo,” kuna ti report. Impadamag ti Star iti nasapa pay iti daytoy a tawen a ti “acid rain ket nakaro . . . idiay Florida, ta dayta ti mangtuntunaw iti pintor dagiti kotse a BMW a maidissaag iti puerto iti Jacksonville.”
“Panag-jogging iti Uneg”
“Ti panagragsak ken panagkatawa apektaranna ti kangrunaan a pisikal a sistema iti bagi,” kuna ni Dr. William Fry, maysa nga autoridad iti pisiolohia iti panagkatawa. Imbagana iti Daily News iti Nueva York a ti trabaho ti piskel a mairaman iti panagkatawa ket isu met laeng iti panagehersisio. Imbilang ni Fry ti panagkatawa a “panagjogging iti uneg” a makagunggona uray no dayta ket saan a pudno a panagkatawa. Inlawlawagna a doblienna ti panagbitik ti puso iti tallo agingga iti lima a minutos ket pagtrabahuenna ti barukong, tengnged, rupa, abaga, tian, ken dagiti piskel ti anit ti ulo. Kuna ni Fry a ti kasta unay a panagkatawa pabassitenna ti pannakabannog ti piskel ket tulonganna ti bagi a mangikkat iti naurnong a carbon dioxide. Dagiti dadduma a makagunggona nga epekto ti makuna a mangiraman iti pannakatignay iti sistema nerbio, ti panangep-ep iti ut-ot gapu iti panangiruar ti bagi iti endorphins (ti gagangay a pangpipikel ti bagi), ken ti panangpatademna iti kinalaing. “Pudno a makagun-odka iti nasayaat a pagbanagan iti dayta,” kuna ni Fry.
Mapabasol ti Kape?
Ti kunada a ti panaginum iti kape paaduenna ti gundaway a makagun-od iti sakit iti puso ket karkariten ni Dr. Katsuhiko Yano iti Honolulu Heart Program. Ti panagsirarak ramanenna ti 15-tawen a panagadal iti 7,194 a Hapones a lallaki, 6,055 kadakuada ti managinum iti kape. Sigun ken ni Yano, ti ad-adu nga inumen a kape mabalin a pinaaduna koman ti peggad iti sakit ti puso. Nupay kasta, dagiti managsirarak iti programa nasarakanda a no dagiti dadduma pay a peggad, kas iti panagtabako, ti mausig, ti pannakainaig ti sakit ti puso ken ti panaginum iti kape mapukaw. Kuna dagiti managsirarak a ti sakit ti puso kadagiti managayat iti kape ket mabalin a resulta iti panagtabtabakoda, saan a ti panaginumda iti kape.
Napasubli Manen ti Pormula Idi Ugma
Ti Pranses a kemiko a ni Joseph Davidovits kunaenna a nailasinnan dagiti kasapulan nga inusar dagiti Egipsio idi ugma iti panagaramid iti semento a nagpaut iti rinibribo a tawtawen, kuna ti The Wall Street Journal. Dagiti bambanag a mangpakapet iti daytoy a semento idi ugma ti nangtaginayon kadagiti piramid iti Egipto a nagkakapet, kuna ti arkeologo a ni Margie Morris. No idilig, ti moderno a Portland a semento ti mabalin nga agpaut iti saan a nasursurok ngem a 200 a tawtawen. Inlawlawag ni Margie Morris a babaen ti panangusar iti gamay a nalaokan iti natron (sodium carbonate) ken apug, dagiti Egipcio nakapataudda iti caustic soda isu nga ilaokda iti silicate minerals a maminas iti Disierto ti Sinai ken ti nabaknang iti aluminum nga arinsaed manipud iti Karayan Nilo. Babaen ti panangilaok iti sabali pay a kasapulan, kas iti arsenic minerals, mapataud ti semento a nalaka a tumangken ken agdedekket babaen iti panagkakapet dagiti molekula a kas iti gagangay a pamay-an ti pannakaaramid ti bato. Maysa a moderno a bersion iti semento idi ugma isu ti ar-aramiden ti maysa a kompania a mamati a ti nalaka a panagtangkenna, ti nalagda a kasasaadna ti mapaneknekanto a mausarto a naimbag iti moderno a pakausaran.