Ti Tawidko a Sikh—Ken ti Panangsapulko iti Kinapudno
Kas insalaysay ni Balbir Singh Deo
NO MAKITAK ti pananggura dagiti tattao iti maysa ken maysa gapu iti relihionda, dayta ti mangpaladingit kaniak. Uray pay ditoy India, ti paset dagiti makunkuna a Kristiano iti politika ken dagiti nasionalistiko a gubgubat ket nalatak.
Ta, dua a gubgubat ti napagdadangadangan a ngangngani naan-anay dagiti nasnasion nga agkunkuna a Kristianoda! Ket ti panangtutuok ken ti panangpapatay nga indauluan dagiti “Kristiano” idi napalabas agtultuloy agingga ita kadagiti luglugar a kas iti Makin-amianan nga Ireland, a sadiay dagiti Katoliko ken dagiti Protestante agdadangadangda ken agpipinnatayda iti maysa ken maysa. Daytoy a kankanayon a panaggugubat, agraman ti pakasarsaritaan a pananggatang kadagiti kumberte gapu iti taraon, ket pudno a saan a nakaipaay iti nasayaat a pakasarsaritaan. Makitayo kadi no apay a nakaad-adu kadatayo nga Indian ti addaan iti kasta unay a di panagayat iti makunkuna a Kinakristiano?
Iti dayta met laeng a tiempo, maladingitanak a makakita iti pananggura dagiti Indians iti maysa ken maysa gapu ta mabalin a ti maysa ket Sikh imbes a Hindu wenno maysa a Hindu imbes a Muslim. Dagiti pudno a managdaydayaw, pagarupek, ket masapul a mangayat uray pay kadagidiay naiduma iti pammatina. Ti nangnangruna pay a makapakigtot isu ti terorismo a ramanenna dagiti Hindus ken dagiti Sikhs bayat iti napalabas a sumagmamano a tawtawen ditoy India.
Nupay agtultuloy dagiti mapaspasamak a kinaranggas, nupay kasta, awan kadakami a tallo nga agkakabsat a lallaki ken ti ipagko ti makarikna iti dakkel a panagbuteng. Ti kabsatko a babai ken ti asawana, met, ti makarikna a nasalakniban manipud iti kinaranggas. Apay, agsipud ta dakami amin a pito ti napadakkel a Sikhs? Sakbay ti panangilawlawagko, palubosandak a mangisalaysay ti maipapan kadagti Sikhs.
Ti Relihion a Sikh
Ti Sikhismo wenno relihion a sikh ket maysa a relihion a mamati iti maymaysa a dios nga addaan iti bukodna a kasuratan, ritual iti panagbalin a miembro, seremonia ti panagasawa ken pompon, ken kadagiti nasantuan a luglugar a pagpasiaran ken pagdaydayawan. Ti 15 milion a Sikhs iti lubong matunton ti pammatida nga agsubli iti maika-15 a siglo nga Indian a guru, wenno mannursuro, a managan Nanak. Dagiti paspasurotna maawaganda iti Sikhs, manipud iti sao a Sanskrit a kaipapananna “adalan.”
Ni Nanak ket naipasngay kadagiti Hindu a nagannak idiay Punjab iti makin-amianan nga India, ti lugar a nakaiyanakanna nga itan ket paseten iti Pakistan. Ti kaaduan kadagiti paspasurotna ket manipud idiay Punjab, nupay dagiti Sikhs nagnaedda iti intero nga India ken kadagiti dadduma a paspaset iti lubong. Ti Britania laeng addaan iti agarup 300,000 Sikhs.
Bayat ti nasapa a panagbiag ni Nanak, dagiti Hindus ken Muslims addaanda iti kankanayomna panagsusuppiat, ket isu ti naapektaran a naimbag babaen iti panagsagaba idi tiempo iti gubat iti agsumbangir a dasig. Idi naimtuod no ania ti surotenna a relihion, isut’ simmungbat: ‘Awan ti Hindu wenno Mussulman, gapuna makin-dalan ti surotek? Surotek ti dalan ti Dios. Ti Dios saan a Hindu wenno Mussulman, ket ti dalan a surotek isu ti dalan ti Dios.’
Nupay no awan ti panggepna a mangipasdek iti baro a relihion, ni Nanak nagbalin a pangulo iti maysa a relihiuso a movimiento. Kas kadagiti dadduma idi kaaldawanna, isut’ nangisuro a ti caste system a nagsaknap idiay India ket dakes. Ginupgopna ti mensahena iti tallo a kangrunaan a bilbilin: Trabaho, panagdayaw, ken ti panangited iti tulong.
Ti Kamaudianan a Guru
Dagiti manamati ken Guru Nanak naawatanda a babaen iti guru, wenno mannursuro, iparangarang ti Dios ti bagina met laeng. Daytoy kasapulanna dagiti kasuno, gapuna bayat iti 200 a tawtawen, sangapulo a nagduduma a gurus ti nangidaulo iti umad-adu a bilang dagiti Sikhs. Kamaudiananna ti maika-sangapulo a guru, ni Gobind Singh, impamatmatna a ti kasunona ket saanto a maysa a tao. Imbes ketdi, dagiti sagrado a sursurat ni Nanak, dagiti sursurat dagiti naudi a gurus a sikh, ken dagiti sasanto a Hindu ken Muslim ti mangsukatto kadagiti natauan a gurus. Dagitoy a sursurat, a naurnong iti maysa a libro a maawagan Guru Granth Sahib, ti minatmatan dagiti Sikhs a kas ti sao ti Dios.
Ti libro a Guru Granth Sahib ket naikkan iti isu met laeng a dayaw ken panagraem nga inawat dagiti dati a natauan a gurus. Ti libro ti naiparang ken mabasa iti maysa a naisangsangayan a kuarto iti uneg ti pagtaengan dagiti Sikh. Iti uneg ti gurdwaras (lugar a padaydayawan dagiti Sikh), awan dagiti ladladawan wenno pormal a serbisio, ket awan met ti altar wenno pulpito. Ti Guru Granth Sahib ti maikabil kadagiti kutson iti maysa a nangato nga entablado ken nalinongan iti maysa a kulandong. Dagiti bersikulona ti mabasa ken makanta kadagiti managdengngeg.
Ni Gobind Singh, ti naudi a natauan a guru, nangbuangay met iti maysa nga organisasion a maawagan Khalsa (dagiti nadalus). Daytoy ket maysa a naisangsangayan a panagkakabsat dagiti Sikhs a situtulok a mangipaay a naan-anay kadagiti biagda iti narelihiusuan a prinsipio. Tapno mapukaw iti aniaman a pakailasinan ti aniaman a caste nga ipamatmat dagiti dati nga apelido, dagiti miembro iti Khalsa ti mangawit iti nagan a Singh, a kaipapananna “Leon.” Dagiti babbai a miembro iti Khalsa ti mangawit iti apelido a Kaur (Babai a leon ken Princesa). Dagita nga apelido ti sarunuen no dadduma ti pakailasinan a nagan ti pamilia.
Ti panangisuot iti lima a K’s kasapulan met a mangilasin kadagiti lallaki a miembro ti Khalsa babaen iti itsurada. Umuna, ti kesh, ti saan a napukpukisan nga iming ken ti atiddog a buok a nagsayaatan ti pannakareppetna iti ulo. Maikadua, ti buok ti sitatalged a tenglen ti kangha, wenno sagaysay, ken gagangay a naabbongan iti turbante. Maikatlo, adda ti kachs, wenno ababa a pantalon, a naisuot a kas maysa a karsonsilio, ken, maikapat, kara, maysa nga asero a pulseras. Kamaudiananna, ti kirpan, wenno kampilan, masapul nga awiten a maipaay iti panangidepensa iti relihiuso a pammati. Dagitoy a lima a K’s buklenna ti pakailasinan nga uniporme, a mangilasin kadagiti Sikhs manipud kadagiti dadduma a grupo nga Indian. Nupay no dadduma dagitoy ti mabalbaliwan, dagiti miembro iti Khalsa itultuloyda dagita a tradision itatta.
Saan a kas kadagiti Hindus, nga addaan kadagiti adu a didios, dagiti Sikhs mamatida iti maymaysa a dios. Dagiti Sikhs dida met awaten ti ascetismo, panagayunar ken ti pannangan laeng kadagiti natnateng. Ngem kas kadagiti Hindus, dagiti Sikhs kaaduanna mariknada a ti tao aglasat iti siklo iti pannakaipasngay manen malaksid no dayta ti mawayawayaan babaen iti pannakalawlawag. Ti sao ti Dios, nga ipaay ti guru, ti mapapati a kakaisuna a pamay-an iti kasta a pannakawayawaya. Maipagarup a ti kamaudianan a panggep ti tao isu ti pannakikaykaysa iti Dios, nga awan iti pisikal a bagi.
Ti Personal a Panangsapul
Nupay no napadakkel a kas maysa a Sikh, dagiti paspasamak iti panagbiagko nangpataudda kadagiti salsaludsod. Iti dayta met laeng a tiempo, ti pannakapadakkel ni tatangko ti nangipalubos kaniak nga agbalin a mannakaawat bayat ti pannakasabetko kadagiti naiduma a kapanunotan manipud kadagidiay kapanunotan ti pamiliami.
Natay ni nanangko idi agtawenak iti pito. Daytoy ti nangibati kaniak a makarikna nga awan ti gawayna ken mariribukan. Dagiti kakabagian pinadpadasda a liwliwaen ti pamiliami, a kunkunada, ‘Laglagipenyo a matay dagiti naimbag a tattao nga ubing pay’ ken, ‘Isut’ (ni nanang) adda a sitatalna idiay langit.’ Agsuratak kadagiti sursurat ket kalpasanna puorak ida, a manginanama a babaen iti daytoy mabalin a maammuanna no kasano ti pannakailiwko kenkuana. Kaskasdi mariknak ti kinakawaw, ta awananak iti namnama a makakita manen kenkuana.
Bayat ti panagmataenganko, ad-adda a serioso a sinukimatko ti Sikhismo, a kankanayon ti panangbasak iti Guru Granth Sahib ken sipapasnek nga agkarkararag ken Guru Nanak. Nupay no mamatikami iti maymaysa a dios, gagangay kadakami ti agkararag ken ni Nanak, isu a matmatanmi a kas maysa a mabalin a makatulong kadakami nga agbalin a nasingsinged iti Dios. Kaskasdi, nariribukanak no apay a dagiti tattao agaramidda kadagiti dakes a bambanag.
Gaput’ panagtarigagay a maaddaan iti kasayaatan a mabalin a magun-odan nga adal, ni tatangko imbaonnak iti maysa a “Kristiano” nga eskuelaan. Nupay no ti sumagmamano nga agkunkuna a Kristiano ti kasla napasnekda, nalaka laeng a makita ti kinamanaginsisingpet kadagiti kaaduan kadakuada. Naibaga kadakami ken dagiti dadduma a saan a Kristiano idiay eskuelaan a ti gatad ti edukasionmi ti bayadan ti maysa a ganggannaet nga sponsor no tumabunokami iti simbaan ken makipasetkami kadagiti ar-aramidna. Dagita a tukon ti agparang a kasla pasuksok kaniak.
Ngem idi agtawenakon iti 17, adda napasamak a nangtignay iti panaginteresko iti Biblia. Maysa a dati a gayyem ti nangibaga kaniak a dagiti gubgubat ken dagiti adu a dadduma pay a moderno-aldaw a parparikut ti naipadto idiay Biblia. Diak mamati a pudno dayta, gapuna idi naipakita kaniak ti Mateo kapitulo 24, nasdaawak kadagiti bambanag nga impadtona. Sigurado, pagarupek, ti Biblia masapul a naglaon iti adu a kinapudno.
Ti Isasarungkar dagiti Saksi
Maysa nga aldaw idi 1976 maysa nga agtutubo a lalaki, maysa kadagiti Saksi ni Jehova, ti nagparang iti pagtaenganmi idiay Calcutta. Nangibati kaniak iti maysa a kopia iti publikasion a Ti Kinaagtutuboyo—Pananggun-od ti Kasayaatan iti Dayta, isu a naan-anay a binasak iti maysa nga aldaw. Isut’ nagsubli ket inawisnak iti maysa a gimong idiay Kingdom Hall. Timmabunoak, ket dagus a naawisak.
Nupay no gagangay laeng ti kawesko a T-shirt ken jeans, awan ti pudno a panaglalasin kadagidiay nga adda sadiay no maipapan iti kawes, kasasaad ti ekonomia, edad, rasa, wenno nalikudan ti pamilia. Ket adda ti napasnek a kinabara kadagiti tattao. Naawisak nga agtugaw iti makinsango a linea, a sadiay ti nagimdengak iti nakapatpateg a palawag maipapan iti saludsod a, “Ti Biblia Kontraenna Kadi ti Bagina met Laeng?” Rinugiak ti nagadal iti Biblia babaen ti tulong ti maysa a Saksi a nasabetko idiay Kingdom Hall, ket di nagbayag kalpasanna, kankanayonen a tumabtabunoak kadagiti amin a gimgimong.
Ti nasursurok ket naiduma unay manipud iti nangnangngegak idiay “Kristiano” nga eskuelaan a nagadalak. Dagiti Saksi ni Jehova saanda a daydayawen ni Jesus. Imbes ketdi, daydayawenda ti Mannakabalin-amin a Dios, Daydiay a dinaydayaw a mismo ni Jesus. Kasta met, naammuak a ti nagan ti Dios, kas naibaga iti Biblia, ket Jehova.—Salmo 83:18.
Kadagiti gimgimong idiay Kingdom Hall, pudno a nagadalkami iti Biblia, maysa a banag a dikam inaramid iti “Kristiano” nga eskuelaan. Naawisak idi naammuak nga adda ti nagdakkelan a nagdumaan iti nagbaetan dagiti relrelihion a Katoliko ken Protestante, nga agkunkuna a Kristiano, ken ti pudno nga isursuro ti Biblia. Dagiti Saksi ni Jehova impakitada kaniak manipud iti Biblia a ni Jehova a Dios kondenarenda ti panangsuportar dagiti relrelihion a “Kristiano” iti gubat babaen kadagiti napolitikaan a papanguloda.—Juan 17:14; 18:36; Mateo 26:52; Isaias 2:4.
Kaawatan, dagiti kakaduak rinugianda ti nangmatmat kaniak iti naiduma a lawag. ‘Matigtignayka laeng babaen iti emosional a kapadasan,’ kuna dagiti gagayyemko. Masmasdaaw iti kasta unay dagiti kakabagiak ket saludsodenda ti takderko. Nupay kasta, ti pannakaammok iti kinapudno iti Biblia ket saan a maysa nga aglabas nga emosional a kapadasan. Imbes ketdi, dayta ti nangpabaknang iti panagbiagko ket inikkannak iti kasta unay a pannakapnek. Sadino pay ti pakasarakam iti lubong iti kasta a sangalubongan a panagkakabsat a sadiay tunggal miembro ti pudpudno a mangipakita iti ayat—saan laeng a babaen iti sasao no di ket kadagiti met ar-aramid?
Naaddaan ti Interes iti Pamiliak
Ti pamiliak mariknana met a ti panagadal iti Biblia ket maysa laeng nga uso ket inanamaenna a dayta ket aglabasto. Kamaudiananna, ti inauna a kabsatko a lalaki a ni Rajinder inkeddengna ti mangkuyog kaniak iti maysa kadagitoy a gimgimong. Isut’ sibabara a naawat ket naawis met iti nakitana. Rinugianna ti timmabuno a kaduak. Ngem agsipud ta ti panaginteresmi iti Biblia ket naiduma iti kasta unay iti relihiuso a pannakapadakkelmi, awan kadakami ti mangsarsarita iti dayta idiay pagtaengan. Daytoy ti nangpataud kadagiti dadduma a parparikut ta ni Rajinder, nabiit pay a nagasawa.
Ti asawana, ni Sunita, nangrugi a nagdanag idi a ti asawana ket kaduak a mapan iti Kingdom Hall iti sumagmamano a daras iti tunggal lawas, ket isut’ ibatbatina. ‘Ania ti pudno a mapaspasamak?’ agpampanunot. Kalpasan ti sumagmamano a panagsasarita, nalawlawagan dagiti di pagkikinnaawatan, ket inawis ni Rajinder ti asawana a makikadua kadakami. Nupay no saanna a naan-anay a sursuroten ti maisalsalaysay, idi damo, rinugian ni Sunita ti timmabuno kadagiti gimgimong a kaduami ken nangammo iti Biblia.
Ti sabali pay a kabsat a lalaki, ni Bhupinder, nangrugi a naaddaan iti interes kadagiti ar-aramidmi ket makitana ti pateg ti maad-adalmi ken panangiyap-aplikar iti dayta iti biagmi. Isu met nangrugi a nagadal. Ti nabatbati pay a kabsat a lalaki, ni Jaspal, ket pulos a saan nga interesado iti panagturongmi kadagiti Saksi ni Jehova ket pagay-ayatna ti mangang-angaw kaniak. Ngem kalpasan ti sumagmamano a tiempo, inapresiarna ti kinasirib iti balakad ti Biblia ket rinugianna ti nagadal. Kas banag dagitoy a panagadal, nabautisaranak kas maysa a Saksi ni Jehova idi 1978. Ni Rajinder, Sunita, Bhupinder, ken Jaspal nabautisaranda idi 1979.
Kalpasanna, kalpasan ti lima a tawen idiay Inglatera, ti kabsatko a babai a ni Bavi ken ti asawana a ni Kartar nagsublida idiay India. Marikna ni Bavi a ti panagbalin a Saksi ni Jehova ket pangngeddengmi, ngem no isu a personal awan ti pakibianganna kadagiti Saksi. Rinaemmi ti riknana ket saanmi nga impilit ti pammatimi kenkuana. Saan a nagbayag, nupay kasta, agpadpada ni Bavi ken ni Kartar a nagsaludsod kadagiti adu a salsaludsod kadakami. Kamaudiananna, daytoy ti nangiturong iti maysa a panagadal iti Biblia. Ti pammatida ken Jehova ken ti ayatda kenkuana rimmang-ay, ket daytoy ti nagserbi a kas salaknib kadakuada bayat iti tiempo iti relihiuso a kinaranggas idiay India.
Ti Kinapudno ket Maysa a Salaknib
Iti rabii iti Oktubre 31, 1984, ti aldaw iti pannakapapatay ni Mrs. Gandhi, ni Bavi ken Kartar pulos a saanda a nakaturog. Idin agnanaeddan iti adayu kadagiti dadduma iti pamiliami idiay makin-amianan nga India. Sadiay, adu a Sikhs ti pappapatayen dagiti managderraaw. Dadduma nga umili ti nalaka a makadlaw kadagiti pagtaengan a pagtataengan dagiti Sikhs—ket iti kasta mangipaayda iti sentensia a panangpapatay kadagiti kaarrubada a Sikh.
Iti sumaganad nga agsapa ni Bavi ken ni Kartar nariingda iti nakaam-amak nga ipapatay ken panangdadael. Nupay no ania ti mapaspasamak iti aglikmutda, ken nupay no addaanda ti apelido a Singh, saanda a nadangran. Nupay no makipagad-adalda pay laeng, dagiti kakaarrubada pagaammoda ida a kas dagiti Saksi ni Jehova, ket saan a naraut ti pagtaenganda. Kasta met idiay Calcutta, dagiti kakabsatko a lallaki nalatakda iti komunidad a kas dagiti ministro dagiti Saksi ni Jehova, ket daytoy ti maysa a proteksion kadakuada.
Tignay ni Tatangko
Pudno a ti amami a Sikh saanna a nakita ti nagbanagan a ninamnamana manipud kadagiti uppat nga annakna lallaki ken maysa nga anakna a babai. Dagiti tallo a kakabsatko a lallaki, nupay tumultulongda iti negosio ti pamilia, awananda ti regget, a gagangayen kadagiti negosiante nga Indian, a mangparang-ay iti namaterialan a kinabaknang. Dagiti isipda ken puspusoda ti sititibker a naipamaysa iti agnanayon a naespirituan a kinabaknang ken ti natalna a baro a daga nga inkari ti Dios iti sangatauan. Maysa kadagiti kakabsatko a lallaki ti nagserbi a kas maysa a panglakayen iti Nakristianuan a kongregasion. Dua kadakami ti ministerial nga ad-adipen. Ti ingungotek nga asawa, ni Lavinia, ken siak naaddaankami iti pribilehio nga agserbi a kas amin-tiempo a ministro idiay India. Ket ti kabsatko a babai ken ti asawana, nga agnanaeden idiay Africa, nagbalinda a nabautisaran a Saksi idi 1986.
Ni tatangmi nakitana dagiti nagsayaatan nga epekto ti nalinteg a pagalagadan iti Biblia kadakami. Dagitoy a bambanag ti mamaragsak kenkuana. No sarsaritaenna ti annakna kadagiti dadduma, iyebkasna ti panagpannakkelna kadakami. ‘Ibagayo kaniak no ania ti biddut nga ar-aramiden dagiti annakko kas Saksi ni Jehova, ket parruarek ida iti balay,’ ikaritna.
Nabigbig ni tatangko a ti panangikagumaanmi ket naiturong iti napatpateg a banag ken napapaut ngem ti pannakagun-od iti kinabaknang ken dayaw. Ket personal a nakitana ti proteksion a naawatmi bayat ti nabiit pay a panawen iti kinaranggas. Ti napasnek a tarigagaymi ket maysanto nga aldaw isu, agraman dagiti adu a dadduma pay a napasnek nga agsapsapul iti kinapudno, makikaduadanto kadatayo iti panagdayaw iti pudno a Dios iti pudpudno a panagkakabsat iti sangalubongan.
[Blurb iti panid 21]
Maysa a libro a maawagan ti Guru Granth Sahib ti matmatmatan dagiti Sikhs a kas sao ti Dios
[Dagiti ladawan ni Balbir Singh Deo iti panid 19]
[Ladawan iti panid 23]
Kaduak ti asawak idiay sanga nga opisina idiay India