SIDS​—Panangsaranget iti Ladingit

TI KELLAAT nga ipapatay ti maladaga ket makadangran a trahedia. Ti nalawag a normal, awan sakitna nga ubing saanen a makariing. Dayta ket naan-anay a di namnamaen, ta siasino ti mangpanunot a matayto ti maysa a maladaga iti imatang dagiti dadakkelna? Ti maysa nga ubing a nagbalinen a sentro ti awan sardayna nga ayat ti ina ti kellaat a makagapu ti awan sardayna a pagladingitan ti ina.a

Mangrugin ti nakaad-adu a pannakarikna ti pannakabasol. Marikna dagiti nagannak a basolda ti ipapatay, a kasla dayta ket gapu iti panagliway. Imtuodenda ti bagbagida, ‘Ania koma ti naaramidanmi a nanglapped iti dayta?’ Kadagiti dadduma a kaso ti asawa a lalaki, nga awan ti pannakaammona, ti mabalin a dina mapupuotan ti panangpabasolna iti asawana. Idi isut’ napan nagtrabaho, sibibiag ti ubing ken nasalun-at. Idi nagawiden, isut’ natayen iti kuna! Ngarud ania ti ar-aramiden ti asawana? Sadino ti ayanna idi a tiempo? Dagitoy a di nainkalintegan a panagduadua ti masapul a malawlawagan tapno saan a maikabil ti panagasawa iti pakarigatan.

Ni Tottie, a nadakamat iti panglukat nga artikulo, ket nagsagaba iti narikut nga addang. Kunaenna: “No saanak koma a naannad, kaskasdi a makariknaak pay laeng iti pannakabasol ken panagliday. Iti panunot, masapul a baliwak a dagus dayta a panagpampanunot ket ikkatek dayta awan mamaayna a panagpampanunot. Ti panagkararag ket dakkel a tulong kaniak, ta dimmawatak iti tulong tapno mabigbigko ti panagpampanunotko a mismo ken matulonganak nga agpanunot a sipopositibo.”

Kasano a makatulong dagiti dadduma a tattao iti panagladingitda? Ni Tottie ti sumungbat: “Dadduma a tattao ti agtignay a kasla saan a pulos a nagbiag ni Katie. No koma no mabigbigda laeng a kinapudnona kayatmo a mapagsasaritaan ti inay-ayatmo! Makaagas ti panagsarita. Ni Katie kankanayonto a maysa a napintas a bassit nga ubing kadakami, ket kayatmi ti manglaglagip kenkuana, saan a manglipat kenkuana. Gapuna apay a maamakkayo nga agsarita maipapan kenkuana?”

Iti kasumbangirna, saan nga amin a nagannak kayatda a pagsaritaan ti natay nga anakda. Dayta ti maysa a banag a masapul nga amaden ti bisita.

Panangidian iti Ladingit

Dagiti tigtignay iti panagladingit nagduduma kadagiti tattao ken kultura. Maysa a panagadal iti SIDS idiay Estados Unidos ti nakasarak nga, iti promedio, dagiti nagannak alaenda ti tallo a tawen “a panangpasubli iti personal a kinaragsak a narikna[da] sakbay ti ipapatay.”

Ni Doug, maysa nga analyst iti sistema ti kompiuter, ken ni Anne, nga ita addadan kadagiti nasapa a 40’s, napukawda ti bassit a ni Rachel 12 a tawenen a napalabas. Dayta ket idi panawen a ti SIDS ket saan pay unay a nalatak. Uray pay no ti maysa a doktor sinukimatna ti ubing iti aldaw sakbayna, ti mangtamtaming a polis impapilitna a ti coroner dawatenna a maaramid ti autopsia. Kuna ni Anne: “Idi dikam nagduaduaan ti pangngeddeng. Idi laeng kalpasanna a naammuanmi a nadlaw ti polis dagiti asul a marka iti karabukob ni Rachel, ket sinutpetsana ti panangabuso iti ubing! Ket kas banagna, ti kasasaad ket basta pammaneknek iti ipapatay, maawagan livor mortis​—dua a mantsa iti dara a maporma ken kasla itsura iti sugat. Ti autopsia awan nasarakanna a gapu iti ipapatay, ket kamaudiananna nailista a kellaat nga ipapatay ti maladaga.”

Kasano a sinaranget ni Doug ken ni Anne ti pukaw? Inlawlawag ni Doug: “Addaak idiay Kingdom Hall idi imbaga ti maysa a gayyem kaniak a dagus a kasapulandak idiay pagtaengan. Idi makagtengak idiay balay, naammuak ti kadaksan. Diak makapapati. Siak ti naudi a nangsagid ken Rachel iti dayta a rabii. Itan natayen. Nagsangitak, a kadua ni Anne. Idi laeng a nagsangitak.”

Agriingkayo!: “Ti ngay pompon? Kasano ti panangapektar dayta kadakayo?”

“Ti nakaskasdaaw a banag ket awan ti nagsangit kadakami ken ni Anne idi pompon. Agsangsangit ti isuamin.” Kalpasanna nagsarita ni Anne: “Wen, ngem nagsangitak iti kasta unayen para kadatayo a dua. Pagarupek a dayta ti pudno a nangtiro kaniak sumagmamano a lawas kalpasan ti trahedia, idi agmaymaysaakon kamaudiananna iti balay. Nagsangitak a nagmalmalem. Ngem patiek a dayta ti nakatulong kaniak. Simmayaat ti riknak iti dayta. Masapul a pagladingitak ti ipupusay ti anakko. Pudno a patiek a palubosanyo nga agsangit dagiti agladladingit. Nupay no gagangay a tignay kadagiti dadduma ti mangibaga, ‘Dika agsangsangit,’ dayta pudno a saan a makatulong.”

Agriingkayo!: “Kasano ti panangtulong dagiti dadduma a mapagballigiam ti krisis? Ket ania dagiti bambanag a saan a makatulong?”

Simmungbat ni Anne: “Maysa a gayyem ti immay ket dinalusanna ti balayko a diak imbagbaga. Dadduma ti nagluto maipaay kadakami. Dadduma ti basta timmulong babaen ti panangagekda kaniak​—awan ti sao, basta agek. Diak kayat ti agsarita maipapan iti dayta. Diak kayat nga ilawlawag a maulit-ulit ti napasamak. Diak kasapulan dagiti nausiuso a salsaludsod, a kasla adda banag a naliwayak nga inaramid. Siak ti ina; nangaramidak koma iti aniaman a mangisalakan ken Rachel nga anakko.”

Intuloy a kinuna ni Doug: “No dadduma dagiti awan mamaayna a komento ti naaramid a saan a makatulong, kas iti: ‘Kas Kristiano saantay nga agladingit a kas ti aramiden dagiti dadduma.’ Itan, ammokon dayta. Ngem ipasiguradok kadakayo, no mapukawyo ti maysa nga ubing, iti dayta a kanito uray pay ti natibker a pannakaammo iti panagungar dinaka lapdan nga agsangit wenno agladingit. Ta, uray pay ni Jesus nagsangit idi natay ni Lazaro, ket ammo ni Jesus nga isu ti mamagungarto kenkuana.”

Innayon pay ni Anne: “Ti sabali pay a komento a nasarakanmi a saan a nakatulong ket, ‘Ammok ti riknam.’ Ammomi a dayta ti naibaga a buyogen iti kasayaatan a panggep, ngem no saan pay a nakapukaw dayta a tao iti maysa nga anak a kas kaniak, awan ti pamay-an iti panangammona no kasano ti riknak. Dagiti rikrikna ket personal unay. Pudno, kaaduan a tattao ti makaipakita iti pannakipagrikna, ngem sumagmamano laeng ti makaipakita iti pudpudno a pannakipagrikna.”

Agriingkayo!: “Ti kadi ipapatay ni Rachel nangpataud iti aniaman a saanyo a nagkinnaawatan?”

Dagus a simungbat ni Anne: “Wen, adda pinataudna. Pagarupek a nagduma ti pamay-anmi nga agladingit. Tarigagayan ni Doug ti mangibitin kadagiti ladawan ni Rachel iti balay. Dayta ti diakon kayat. Diak kayat dagita a pammalagip. Diak kayat a pagbalinenmi a kasla pagdaydayawan ti ipapatayna. Ket, naawatan ni Doug ti rikriknak, ket inikkatna dagiti ladladawan.”

Agriingkayo!: “Kasano ti panagtignay ni bassit nga Stephanie, ti kabsat ni Rachel?”

“Bayat iti ababa a tiempo kalpasan ti ipapatay ni Rachel, mabuteng ni Stephanie nga agsakit. Maamak nga aniaman a sakit ti mabalin a mangpapatay kenkuana. Ken, idi damo isut’ saan unay a naragsak a mapan maturog. Ngem napagballigianna dayta. Idi addan ni Amy, ti sumaganad nga anakmi, kankanayonen a maamak ni Stephanie kenkuana. Isut’ dina kayat a matay, ket aniaman nga uyek ken baen ti mangpanerbios kenkuana a maipaay iti kabsatna.”

Maysa a Natibker a Namnama ti Mangtaginayon

Ti ngay panangusar kadagiti pangpakalma bayat ti panawen ti panagladingit? Ti patologo a ni Knight nagsurat: “Naipakita a ti nalabes a panagtomar iti pangpakalma ti mabalin a saan a naimbag no dayta lapdanna ti gagangay a pamay-an iti panagliday ken panagladingit. Ti trahedia masapul nga ibturan, sagabaen ken kamaudiananna maikalintegan ket ti pananglapped iti daytoy babaen iti nalabes a panagtomar ti ina iti droga mabalin a pagpautenna wenno dadaelenna ti gagangay a pamay-an ti panagladingit.”

Ti Agriingkayo! inimtuodna ken ni Doug no ania ti nangsustiner kenkuana ken ni Anne iti panagladingitda.

“Malagipko a ti palawag iti pompon ket makatulong. Ti nangliwliwa a kangrunaan ngem amin iti dayta nga aldaw isu ti Nakristianuan a namnama iti panagungar. Ti ipupusayna nariknami iti kasta unay, ngem ti ladingitmi napabassit gapu iti kari ti Dios babaen ken Kristo a pannakakitaminto manen kenkuana ditoy daga. Manipud iti Biblia, nakitami a dagiti epekto iti ipapatay ket mabaliwan. Impakita ti nagpalawag manipud iti Biblia a ni Rachel awan idiay langit ‘kas maysa a bassit nga anghel’ wenno idiay Limbo nga agur-uray iti pannakawayawayana a mapan idiay langit. Isut’ basta matmaturog iti kadawyan a tanem ti sangatauan.”​—Kitaenyo ti Juan 5:28, 29; 11:11-14; Eclesiastes 9:5.

Agriingkayo: “Kasano ti panangsungbatmo kadagidiay nga agkuna a ‘ti Dios ti nangala kenkuana’?”

“Maysa a naagum a Dios ti mangala kadagiti babassit nga ubbing kadagiti nagannak kadakuada. Ti sungbat ti Biblia idiay Eclesiastes 9:11 ket makaparagsak: ‘Ti panawen ken di mapakpakadaan a pasamak mapasamak kadakuada amin.’ Ket ti Salmo 51:5 ibagana kadatayo a datay amin ket imperpekto, managbasol, manipud iti tiempo ti pannakainginaw, ket kamaudiananna matayen dagiti amin a tattao gapu kadagiti adu a makagapu. No dadduma ti ipapatay mapasamak sakbay ti pannakaipasngay, nga agbanag iti maipasngay a natayen. Iti kaso ni Rachel, isut’ nakagun-od iti banag a nangringbaw iti sistemana kas maysa a maladaga​—maysa a di mapakpakadaan a pasamak.”

Inaldaw rinibribo a pagtaengan ti makapukaw iti maysa nga ubing iti ipapatay. Adu kadagitoy nga ubbing ti matay iti SIDS. Dagiti naasi a gagayyemda, dodoktor, dagiti kamkameng ti ospital, ken dagiti manangbalakad mabalin a dakkel ti maitulongda iti kasta a nakarikrikut a kasasaad. (Kitaenyo ti kahon iti kannigid.) Kasta met, ti umiso a pannakaammo kadagiti pangpanggep ti Dios iti sangatauan ti pudno a mangtaginayon kadagiti agladladingit a nagannak.

No tarigagayanyo a maammuan ti ad-adu pay maipapan iti kari iti Dios a panagungar iti naan-anay a biag ditoy daga, pangngaasiyo ta makiuman laeng kadagiti Saksi ni Jehova iti sangakaarrubaanyo. Maragsakandanto a tumulong kadakayo a buyogen iti panangliwliwa manipud iti Sao ti Dios, nga awan ti baybayadanyo.

[Dagiti Footnote]

[Kahon iti panid 12]

Dagiti Singasing iti Panangtulong kadagiti Agladladingit a Nagannak

Ania ti Maaramidanyo

1. Addakay koma a tumulong. Agluto iti taraon. Agdalus iti balay. Maibaon a mangaramid kadagiti babassit a trabaho. Mangaywan kadagiti ubbing.

2. Iyebkasyo ti napudno a pannakipagrikna ken ladingit iti pukawda.

3. Bay-anyo ida a mangiyebkas iti rikrikna ken ladingitda sigun iti pannakaitutopna.

4. Paregtaenyo ida nga aganus ket dida kalikaguman ti ad-adu manipud iti bagbagida met laeng.

5. Palubosanyo ida nga agsarita maipapan iti pimmusay nga anakda agingga a kayatda, ket pagsaritaan dagiti makaay-ayo a kababalin ti ubing.

6. Mangipaay iti naisangsangayan nga atension kadagiti kakabsat ti ubing a lallaki ken babbai iti aniaman a kawatiwat ti tiempo a kasapulan.

7. Bang-aranyo ida manipud iti rikrikna a pannakabasol. Ipanamnamayo kadakuada nga inaramidda ti amin a kabaelanda. Ipaganetgetyo ti aniaman nga ammoyo a pudno ken positibo maipapan iti panangaywan nga impaayda.

Ti Liklikan

1. Dikay liklikan ida gapu ta saankay a komportable. Ti basta mannakipagrikna nga agek nasaysayaat ngem ti kaawanyo.

2. Dikay ibaga nga ammoyo no kasano ti riknada​—malaksid no napukawyo met ti anakyo.

3. Dikay mangipato ket ibaga kadakuada no ania koma ti masapul a riknada wenno aramidenda.

4. Dikay agulimek no dakamatenda ti natay nga ubing. Ket dikay maamak a mangdakamat iti ubing​—kayatda ti makangngeg kadagiti naimbag a bambanag maipapan kenkuana.

5. Dikay mangipaay iti konklusion wenno leksion a masuro manipud iti ipupusay iti anak. Iti ladingitda, awan ti pangliwliwa daytoy a parikut.

6. Dikay ipalagip kadakuada nga addaanda pay kadagiti dadduma nga annak wenno maaddaandanto pay iti adu nga annak. Awan ti ubing a mabalin a maisukat iti pimmusay.

7. Dikay nayonan ti rikriknada a pannakabasol babaen ti panangsapul iti biddut iti panangaywan iti pagtaengan wenno iti ospital.

8. Dikay mangusar kadagiti relihiuso a pagsasao a mangpabasol iti Dios.

(Iti pasetna naibatay iti listaan nga insagana ni Lee Schmidt, Parent Bereavement Outreach, Santa Monica, California.)