Yugoslavia—Daga a Nakaskasdaaw ti Panagdudumana
Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Yugoslavia
“KASANO ti panangisaom iti dayta iti Yugoslav?” Dayta a saludsod manipud iti maysa a ganggannaet mabalin a tignayenna ti agarup tallo a nagduduma a sungbat—a tunggal maysa iti nagduduma a pagsasao! Kasta met, imtuodenyo ti umili iti Yugoslavia, “Ania a nasionalidad ti nakaibilangam?” ket kaaduanna mangipaayto iti maysa kadagiti innem a nagduduma a sungbat—a mabalin nga awan ti uray maysa kadakuada ti, “Yugoslav”!
Ti Yugoslavia ket pudno a maysa a daga a nakaskasdaaw ti panagdudumana. Ti geograpiana a mismo ket makatulong pay a mamagbalin a kasta. Ti Yugoslavia naisaad iti Balkan Peninsula iti makin-abagatan a daya a paset iti Europa, a ti Baybay Adriatico ti adda iti laud. Babaen iti pannakikiteganna kadagiti pito a nasnasion—ti Italia, Austria, Hungaria, Romania, Bulgaria, Grecia, ken Albania—ti Yugoslavia ket puntiria iti nadumaduma nga impluensia iti kultura.
Uray pay ti panniempo ket nagduduma: napudot, namaga a kalgaw ken kalalainganna, natutudo a kalam-ekna iti igid ti baybay; dagiti ababa, nalamiis a kalgaw ken ti napaut, aduan niebe a kalam-ekna kadagiti paspaset a kabambantayan; dagiti napudot a kalgaw ken nalamiis a kalam-ekna iti makin-amianan a tantanap. Amin daytoy ket adda iti maysa a pagilian a naiyunnat laeng iti agarup 1,000 kilometros ti kaatiddogna ken 600 kilometros ti kalalawaan a pasetna manipud daya nga agpalaud.
Maysa a Nasion dagiti Tattao
Ti nakarkaro pay a panagduduma, nupay kasta, ket masarakan kadagiti tattaona. Sigun iti pattapatta idi 1987, kadagiti 23.5 milion nga umili, bassit laeng ti nangideklara iti bagbagida a Yugoslavs (South Slavs). Ti dadduma iti populasion ibilangda dagiti bagbagida a Serbs, Croats, Bosnians, Slovenes, taga Macedonia, Montenegrins, wenno maysa kadagiti adu a minoridad.
Gapuna, awan ti pagsasao a “Yugoslav”; ti Serbo-Croatian, Slovenian, ken Macedonian pagraramananda ti pakailasinan nga opisial a pagsasao iti Yugoslavia. Ket tapno nayonan pay ti panagduduma, dua nga alpabeto ti maus-usar sadiay: ti Latin ken ti Cyrillic.
Ti makagapu ket ti Yugoslavia ket pudno a panagtitipon dagiti adu a babassit a nasnasion, a tunggal maysa ti addaan iti bukodna a pagsasao, ug-ugali, kultura, ken dagiti tradision. Nupay kasta, daytoy a panagtitipon dagiti nasnasion nagtalinaed iti nabiit a tiempo, yantangay dagitoy nagkakaduada laeng idi 1918 idi naipasngay ti Pagarian dagiti Serbs, Croats, ken Slovenes. Dayta ket nalaka laeng a panagkakadua, ngem nagpaut dayta agingga iti ibebettak ti Gubat Sangalubongan II. Manipud iti dapo dayta a gubat timmaud ti Socialist Federal Republic of Yugoslavia. Gapuna manipud iti nangrugianna, ti Yugoslavia ket nagduduman. Kasta met, ik-ikutanna met ti kultura dagiti dua a dadakkel nga imperio a nangdominar iti dayta idi napalabas: Ti Austria-Hungary iti amianan ken Ottoman Empire iti abagatan.
Panagduduma a Manggargari iti Panaggartem
Agsipud ta ti panagduduma ket naisigud iti daytoy a daga, mabalin a dikay inanamaen ti makasarak iti maysa a banag a gagangay unay a putahe iti Yugoslav. Idiay makin-amianan a laud, mabalin a tagiragsakenyo ti taraon iti Makintengnga nga Europa. Iti tengnga ken iti abagatan a daya, mabalin a paglalanglanganyo ti Turkish-Oriental a putahe. Iti igid ti baybay, ti ikan ken dagiti naiimas nga arak ket maidasarda. Nupay kasta, dagiti dadduma a bambanag ti nalatak unay kadagiti turista. Adu ti dumawat iti ćevapčići (mabalikas kas “che-vap-chee-chee”), ti natuno, adut’ rekadona a meat roll a makaay-ayo ti ramanna. Kasta met kalikagumanda ti šljivovica (mabalikas a “shlee-vo-vee-tza”), ti nalatak a plum brandy. Ket kadagiti managpadagos a pagtaengan iti aglawlaw ti pagilian, ngangngani kankanayon a maitukon ti turska kafa, maysa a naingel, nangisit a kape a Turko—masapul a maadda kadagiti nainggayyeman a panagtitipon. Nupay no maidasar dayta iti bassit a tasa a maawagan fildžan (mabalikas a “fll-junn”), sisipen a sibabannayat tapno agpaut bayat ti panagsasarita.
Panamagdilig kadagiti Rikrikna
Dagiti tattao iti Yugoslavia ket nagduduma ti panangmatmatda ken ti rikriknada. Idiay amianan, dagiti tattao ket umaspingda kadagiti taga Makintengnga nga Europeo. Dagitoy ket ad-adda a managbabainda, a limitaranda ti kinasingedda iti pannakirelasionda ken managraemda iti panagbukbukod dagiti dadduma. Dagiti taga abagatan, nupay kasta, ket ipapanda daytoy a kababalin a kas kinakurang iti interes iti pagimbagan dagiti padada a tao. Babaen iti panamagdilig, addaanda iti gagangay a rikrikna dagiti taga Balkan: manangiyebkas kadagiti rikriknada, manangapresiar iti kinasinged ti relasion, mannakitinnulong, ken, dadduma kunaenda, managsaludsod agingga iti punto a mannakibiangen!
Kas pangarigan, iti abagatan makakita ti maysa iti bunggoy, gagangay iti rabii, a magmagna nga agsubli-subli iti kalsada, a nalawag nga awan iti panggep. Daytoy ket korzo—maysa a panagpasiar iti kalsada a sigurado a panangsabet kadagiti gagayyem wenno mangaramid iti baro a gagayyem. Ti maysa mabalin met a makakita kadagiti grupo dagiti lallaki nga agtutugaw wenno agmasngaad iti sango ti pagtaenganda wenno kadagiti paboritoda a paglakuan. Dagiti ganggannaet saanda a makalabas a di madmadlaw kadagitoy a sangakaarrubaan. Ta, no damo a mapanka iti maysa a pagtaengan, di agbayag malikmutkan kadagiti ub-ubbing ken dagiti nataengan nga agsaludsod kadagiti nakaad-adu a salsaludsod: “Siasinoka?” “Sadino ti naggapuam?” “Ania ti kayatmo?” Ngem no umaykanton iti sumaganad, isuamin nga adda iti dayta a kalsada ti makaammon no siasinoka!
Relihiuso a Panagduduma
Daytoy ket addaan iti makapainteres nga epekto iti trabaho dagiti Saksi ni Jehova. Dagiti Saksi ni Jehova ket nalatakda iti intero a lubong gapu iti panagsarungkarda kadagiti pagtaengan, ket kasta iti daytoy a pagilian a sadiay ti damo a panagsarungkar ti masansan a mangawis iti adu nga atension manipud kadagiti kakaarruba. Inton agsublikan, dagiti Saksi masansan a masarakanda a tunggal maysa iti sangakaarrubaan nakapatauddan kadagiti nabibileg a kapanunotan maipapan kadakuada. Kadagiti luglugar a sadiay addaan iti positibo a komento, makasarakda iti nabara a panangabrasa.
Iti trabahoda, dagiti Saksi ni Jehova makasabetda kadagiti nagduduma a relihiuso a pammati. Ti Serbian Orthodox Church, ti Iglesia Katolika Romana, ti pammati nga Islam, ken ti Macedonian Orthodox Church ti mangikut kadagiti kadadakkelan a bilang dagiti paspasurot. Manen, dagita a panagduduma ket banag iti puersa iti historia. Dagiti misionero iti Kakristianuan—dagiti misionero a Griego iti daya ken dagiti misionero a Frankish iti laud—kinumberteda dagiti Slavic a tattao idi maika-siam a siglo. Ngem kamaudiananna nakisinada iti Kakristianuan a napan iti makinlaud a Romano Katoliko ket ti Eastern Orthodoxy Churches met ti nangbingaybingay kadagiti tattao nga Slavic. Agingga ita nga aldaw, ti Romano Katoliko ti nangdominar iti makin-amianan a laud ket ti Eastern Orthodox ti nasaknap iti makin-abagatan a daya a paset iti Yugoslavia. Ti panangraut ti Ottoman iti Balkan ti nangiyeg iti pammati nga Islam iti daytoy a daga.
Iti pakaidayawanna, ti gobierno ti Yugoslavia nangipaay iti pammalubos iti daytoy a relihiuso a panagdudumaduma. Dagiti Saksi ni Jehova ket apresiarenda unay ti pannakabaelda nga agdayaw a sangsangkamaysa a siwayawaya. Kadagiti nabiit pay a tawtawen naikkanda iti pammalubos iti rehion iti Slovenia a mangusar kadagiti pasilio publiko ken dagiti gymnasium a maipaay kadagiti asambleada. Maragsakanda a nairamanda ti kinapudno iti Biblia kadagiti dadduma iti daytoy a daga a nakaskasdaaw ti panagdudumana.
[Mapa/Ladawan iti panid 13]
(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)
YUGOSLAVIA
Belgrade
AUSTRIA
HUNGARY
ROMANIA
ITALY
BULGARIA
Adriatic Sea
ALBANIA
GREECE
[Credit Line]
Mladinska knjiga; Turistička štampa
[Picture Credit Line iti panid 15]
Mladinska knjiga; Turistička štampa