Ti “Holocaust”—Apay a Maseknankayo?
‘PUDNO aya a napasamak ti “Holocaust”? Napateg kadi dayta? Apay a maseknanak?’ mabalin nga imtuoden dagiti dadduma.
Ti maysa a rason no apay a masapul a maseknan ti sangatauan isu ti panangipanamnama a ti historia dina uliten ti bagina met laeng. Ti nakalasat iti kampo konsentrasion a ni Primo Levi inyebkasna ti panagduadua a ti mentalidad iti kampo konsentrasion ket pudno a natayen. Inimtuodna: “Kasano kasaknap ti simmublin wenno ti sumublinto pay? Ania ti mabalin nga aramiden ti tunggal maysa kadatayo tapno iti daytoy lubong a napnapnon iti pammutbuteng ket mabalin a mapukaw daytoy a pagam-amkan?”
Kasta, ti panangiyebkas ni Levi iti pannakaseknan dagiti adu a mangpampanunot no daytoy a kita iti pagbutbutngan ket mapasamakto manen. Kasano ti isusungbat ti nabiit pay a historia? Ti historia iti panangdadael, panangpukaw ti maysa a rasa, panangtutuok, panangpapatay babaen kadagiti iskuad, ken “napukaw” ken “napapatay” a tattao nanipud pay 1945 kadagiti nadumaduma a pagpagilian ket pammaneknek a ti mentalidad a nangibilang a nainkalintegan dagiti kampo konsentrasion ket sibibiag ken aktibo pay laeng itatta.
Ket kadagidiay a nakalasat—dagiti annak, kakabagian, ken dagiti gagayyem dagiti natay—pudno a napateg ti historikal a kinapudno. Ti historia ket naibatay kadagiti aktual a paspasamak ken pudno a tattao. Napateg kadi no ni Jesus ket sarsarita laeng? Wenno no ni Napoleon wenno ni Muhammad, ti propeta iti Islam, ket pudnoda wenno sarsarita laeng? Siempre napateg. Ti kurso ti historia ket binalbaliwan dagitoy a tattao.
Kasta met, ti “Holocaust” mabalin nga isu ti makariribuk unay iti kinatao ti sibilisado a sangatauan iti isuamin a historia. Kas kunaen ni Primo Levi iti dayta: “Pulos nga awanen ti nakaad-adu a biag a napukaw iti kasta a kaababa a tiempo, ken nakalawlawag a kumbinasion iti kinalaing iti teknolohia, kinapanatiko, ken ti kinaranggas.”
Ngem addada kadi dagiti di mamati a napasamak dayta. Pagduaduaanda no ti “Holocaust” ket maysa a historikal a kinapudno.