Kinaranggas Masarangettayo Kadi ti Karit?
ADU kadagiti krimen iti Britania ti inaramid dagiti ages-eskuela nga agtutubo. Maysa a mannursuro idiay Sheffield, Inglatera, ti nagkuna a nangisuro iti maysa a klase iti 15 nga ubbing iti maysa nga eskuelaan a sadiay 3 laeng ti awanan ti kriminal a rekord. Kinapudnona, uray pay dagiti ubbing a kindergarten mairamandan iti kinaranggas iti klase.
“Nakaro ti panangdangran dagiti ageskuela nga ubbing kadagiti kamkameng ti nursery, ket panunotenyo laengen ti panagamak dagiti dadduma nga ubbing,” kinuna ti maysa a mannursuro iti Yorkshire. Innayonna pay: “No ti ubing a damona ti ageskuela makaipaay iti kasta a panangdangran, anianto ti kasasaadda iti maikadua a grado no ditay mangaramid iti addang maipapan iti dayta?”
Ngem apay nga agbalin a naranggas dagiti ubbing?
Ti Paset iti TV ken Sine
Umad-adu nga ubbing ti agbuybuya kadagiti naranggas ken sadistiko a programa ti telebision ken sine, ket adu nga autoridad ti agkuna a daytoy ket maysa a makagapu iti iyaadu ti kinaranggas. Idiay Australia, kas pangarigan, maysa a surbey ti naala maipapan iti ugali iti panagbuybuya dagiti 1,500 nga ubbing nga agtawen iti 10 ken 11. Ti review board ti pelikula iti Australia imbilangna ti kagudua kadagiti amin a pelikula a nabuyan dagiti ubbing a kas saan a maitutop a buyaen. Kaskasdi, ti kakatlo kadagiti ubbing kunaenda a naragsakanda a nangnangruna kadagiti eksena a naranggas.
Inlawlawag ti maysa: “Kayatko ti paset a sadiay ti babai pinugotna ti ulo ni tatangna ket kinnanna dayta a kas birthday cake.” Maipapan iti sabali pay a sine, kinuna ti maysa nga ubing: “Magustuak idi a ti ganggannaet kinnanna ti ulo ti babai ket isut’ kankanayon nga agtig-ab.” Kinuna pay ti sabali nga ubing: “Kayatko ti paset a pinugotanda ti babai ket pimsuak ti amin a puraw kenkuana.”
Nagkonklusion dagiti managsirarak a kas banag iti panagbuybuya iti daytoy a material, agpadpada a dagiti ubbing ken dagiti nataengan ket makapataudda iti panagayat iti kinaranggas. Kunada pay a dagiti nagannak ti butbutngen wenno sulisogen ti nabileg a panangpilit ti kagimongan a maipadalan kadagiti annakda tapno palubosanda dagiti annakda a mangbuya kadagita a pelikula.
Ti Independent Broadcasting Authority iti Britania nangaramid iti panagadal iti epekto iti panagbuybuya kadagiti programa a mangipabuya iti kinaranggas. Dua a milion a managbuya, wenno 6 a porsiento iti intero a nagbuya, ti nagkuna a kalpasan ti panagbuyada kadagiti programa iti krimen, no dadduma mariknada a “kasla naranggasda.” Ti The Times iti Londres, iti reportna iti nasarakanna, kinunana a dagiti ubbing dida maawatan a ti kinaranggas iti iskrin ket saan a pudpudno ket pampanunotenda a ti panangpapatay ket “inaldaw-aldaw nga ar-aramid.” Pagduaduaan kadi ngarud a nakaad-adu nga ubbing ti nairuamen iti kinaranggas ket mammanon ti agkedked iti panangaramid a mismo iti dayta?
Dagiti Eskuelaan ken dagiti Nagannak
Dadduma ti mangipabiang iti kaaduan iti pammabasol iti iyaadu ti kinaranggas iti saan a panangisuro dagiti eskuelaan kadagiti napapateg a pagalagadan iti moral. Maipapan iti daytoy a saan a panangisuro, maysa a report nga inaramid ti dua a mannursuro iti makin-uneg a siudad idiay Britania ti nagkuna: “Daytoy ket maysa a narikut a kasasaad ken maysa a makasapul iti napaut a panangilawlawag iti umad-adu a kinaranggas iti kagimongantayo.” Ngem nainkalintegan kadi ti panangpabasol kadagiti mannursuro iti saanda a panangipasagepsep kadagiti moral a pagalagadan kadagiti ubbing?
Maysa a report iti British National Association of Head Teachers ti sumungbat: “Dagiti pagalagadan iti kababalin idiay eskuelaan ken iti kagimongan ket agpabpababa ngem ti impluensia dagiti eskuelaan iti kagimongantayo a maipadalan kadagiti agtutubo masapul saan a laglag-anen.” Agsipud ta ti kapanunotan ti ubing ket naporman sakbay pay laeng iti panageskuelana, kinuna ti report: ‘Bassit laeng ti maaramidan ti mannursuro a mangbalbaliw iti dayta.’
Ni Roy Mudd, kasuno a pangulo idiay Boys’ School idiay Siudad iti Portsmouth, impaganetgetna met a dagiti mannursuro a makakita laeng kadagiti estudianteda iti sumagmamano nga or-oras iti inaldaw ‘awan ti maaramidanda a mangisuro iti kanayonan a moral a kababalin iti pannursuro iti eskuelaan malaksid no dagiti ubbing ket insuro dagiti dadakkelda iti nagdumaan ti naimbag ken dakes.’
Awan duadua iti dayta, masapul nga ipasdek dagiti nagannak a nasapa pay iti biag ti pamuon ti nasayaat a moral a kababalin. Isuda, imbes a dagiti eskuelaan, ti nangnangruna a mairaman iti panangisuro kadagiti ubbing kadagiti moral a pagalagadan tapno mapasardeng ti iyaadu ti kinaranggas. Kaskasdi, dagiti nagannak wenno dagiti eskuelaan saanda a masaranget ti karit iti kinaranggas, wenno mammano kadakuada ti makasaranget iti karit.
Ti Ngay Panangipaalagad iti Linteg?
Dagiti kadi opisiales a mangipapaalagad iti linteg masarangetda ti karit? Idiay Colombia, Sud America, 62 a hues ti naipadamag a napapatay gapu ta nagkedkedda nga umawat iti pasuksok kadagiti managlako iti cocaine. Kasta met, idiay probinsia ti Los Angeles, E.U.A., dagiti manangipaalagad ti linteg saanda a nalapdan ti 387 a panangpapatay ti maysa a grupo dagiti durogista idi 1987. Dagiti manangipaalagad iti linteg iti adu kadagita a luglugar bigbigbigenda a nangnangruna gapu iti droga, sangsanguenda ti saan a matengngel a krisis. Ngem apay a saanda a masaranget ti karit?
Ti makagapu isu ti panagpababa ti pannakaipaalagad ti linteg ken urnos iti sangalubongan. Idiay Gran Britania, ti hepe ti polisia ti Surrey, ni Brian Hayes, inlawlawagna: “Kadagiti naglabas a tawtawen no ibaga ti polis iti maysa a grupo nga umakarda dagitoy umakarda. Itan ti polis ket maatake.” Napaliiw ti The Sunday Times iti Londres a ti kagimongan masansan a “baliktad dagiti pagalagadanna, a dagiti polis ti maibilang a kriminal ket dagiti managlabsing-linteg ti makitkitana kas bannuar.”
Ni Richard Kinsey, maysa a managpalawag maipapan iti criminology idiay University of Edinburgh, kunaenna: “Idiay Scotland ad-adu ti ibaludmi a tattao ngem ti aniaman a sabali a pagilian iti Europa ken dua ket kagudua a daras nga ad-adu ngem iti makin-abagatan nga [Inglatera].” Ania ti resulta? Idi 1988 ti polis iti Glasgow Strathclyde impadamagna ti 20-porsiento nga iyaadu dagiti krimen a kinaranggas iti uneg ti 12 a bulan. Nakaskasdaaw, nagkonklusion ni Kinsey: “Dakami ditoy Scotland nakitami [a] ti tulbek iti selda napaneknekan nga awan ti mamaayna.”
Ti Saan a Nasaranget a Karit
Ti mangiyilustrar iti saan a pannakasaranget iti karit iti kinaranggas isu ti maysa nga editorial iti Nursing Times iti Britania. Kinunana: “Awan ti mangpakpakdaar kadagiti nakumbinsir nga agbalin a nars a makikadkaduada iti maysa a napeggad a propesion—masapul koma a mapakdaaranda.” Dagiti nasarakan iti Health and Safety Commission, intuloy a kinuna ti editorial, a ta dagiti nars sangsanguenda “ti ad-adu a kinaranggas ken pammutbuteng ngem ti intero a populasion.”
Kadagiti kapepeggadan a lugar a pagtrabahuan ti maysa a nars isu ti A&E (Aksidente ken Emerhensia), kas pangawag iti dayta idiay Britania. Daytoy ket mabalin a nangnangruna a naranggas iti ngudot’ lawas no dagiti gagangay a departamento ti ospital ket nakaserra. Pinagsaludsodan ti Agriingkayo! ti maysa a dati a nars a nangdeskribir ti panagtrabaho iti maysa nga A&E idiay Londres.
“Ti ospital ket masarakan iti maysa nga ili a sadiay adu dagiti adikto ti droga, ket addaankami ti nailasin a lugar iti departamento dagiti nadangran a naituding a maipaay kadakuada. Sadiay mabaybay-anda a maturog tapno maunawanda iti epekto ti nalabes a panagtomar ti droga, nga adayo kadagiti dadduma a pasiente. No dadduma, no agpasiarda iti aglawlaw, agbalinda a nakarangranggas. Daytat’ nakabutbuteng a kapadasan.
“Nakakitaak kadagiti tattao a naawat a nakaro ti pannakadangranda iti panaglalaban ti grupo ket intultuloyda ti panaglalabanda idiay A&E. Gapuna masansan a ti kinaranggas ket maiturong nga awan ti pakdaar kadagiti nars. Idi simrekak iti propesion a kinanars, ti uniporme ti nars ti kasla mangipaay iti proteksion—ngem saanen itatta.”
Ti kinaranggas ti nangikabilen kadatayo amin a kankanayon a makasapul iti salaknib. Dagiti sasao a kas, “Ita awanen ti natalged” ken, “Kasla saankan a natalged iti sadinoman,” ket gagangayen. Dagiti nagannak aywananda dagiti annakda, a mabutengda no saanda a makita ida. Agbibiag dagiti babbai a mabutbuteng iti pannakabugbog ken pannakarames. Dagiti lallakay/babbaket balunetanda dagiti bagbagida iti uneg ti pagtaenganda. Iti isuamin a suli, nakalkaldaang ti kasasaad.
Daytoy ti mangiyeg kadatayo iti nasken a saludsod, Ania ti maaramidantayo no mapasanguantayo iti kinaranggas?
[Ladawan iti panid 5]
Ti kinaranggas iti telebision parang-ayenna ti pudno a pasamak iti biag a kinaranggas