Agimtuod dagiti Agtutubo

Aniat’ Aramidek no Itsismisdak dagiti Tattao?

“SIAM a pulo ket lima a porsiento kadagiti tattao iti high school a pagadalak ti agitsismis,” kuna ti maysa a segunda año iti maysa a high school iti Nueva York. Ti kangrunaan a tema ti tsismis? “Dadduma nga estudiante: dagiti personalidadda, aniat’ itsurada, no sinot’ agrayo iti siasino, ken no aniat’ kunaen ti maysa ken maysa kadakuada.”​—Magasin a Seventeen, Hulio 1983.

Masansan, nupay kasta, agbalin a negatibo ti tsismis ket agbanag iti nakaro a panangdadael iti pakasarsaritaan dagiti dadduma.a Ket yantangay ti tsismis sapasapen a maar-aramid kadagiti agtutubo agraman kadagiti nataengan, mabalin a dakayo a mismo (wenno dumtengto ti aldaw) a mabiktimakayto iti makadangran a tsismis. No kasta, aniat’ maaramidanyo? Adda kadi pamay-an a mapasardeng ti makadangran a tsismoso?

Ti Saem ti Tsismis

Awan duadua dayta: Pudno a mangdangran no maibutaktak ti personal nga impormasion kadagiti dadduma wenno biktimakayo iti ulbod a saosao. Ti pannakapungtot ken ti panagibales mabalin a kakuykuyog ti pannakadangran ken ti panagliday. “Mariknayo a kasla kayatyo a dangran ti tao,” kinuna ti maysa a biktima iti tsismis. Kinuna ti sabali: “No mariknayo a nailupitlupitkayo; daytat’ kaiyariganna a naduyokkayo iti likudan. Mariknayo a kasla dikayton kayat ti makisarita manen kadakuada. Napukawen ti panagtalekyo, ket dikay malipatan a panunoten ti parikut.”

Kinapudnona, ti tsismis ti namagbalin kadagiti adu nga agtutubo a ngangngani saan a makagunay gapu iti pannakabain. Maysa a balasitang ngarud ti immakar iti sabali nga eskuelaan imbes a sanguenna dagiti agtutubo a nakiraman a nangisaknap iti naalas a saosao maipapan kenkuana. Nupay kasta, ti panangibales, pungtot, wenno ti makaparalisado a pannakapabain dina pinarang-ay ti kasasaad iti uray bassit laeng. Addada mas epektibo pay a pamay-an a panangtaming kadagiti maikontra a saosao.

Liklikanyo ti Nalabes a Panagtignay!

Sakbay ti panangaramidyo iti aniaman, laglagipenyo: “Ti nadaras nga agpungtot minamaagto ti panagaramidna.” (Proverbio 14:17) Ti mensahe? Dikay aglablabes nga agtignay! Ti darasudos a panagtignay masansan a mangpataud ti ad-adu a parikut ngem ti risotenna. Mamakdaar ti Biblia: “Saan koma a nadarasudos ti espiritum nga agpungtot, ta ti pungtot agsaad iti barukong dagiti maag.” Apay? No maminsan, basta dika malapdan dagiti tattao nga agsao ti maipapan kadagiti dadduma a tattao. Ti mapagsasaritaan ket basta paseten iti biag. Namatigmaan pay ni Salomon: “Kasta met dika ikankano dagiti amin a sasao a naisao . . . Ta masansan met a ta pusom met laeng ammona a sika met laeng ilunodmo met dagiti sabali.”​—Eclesiastes 7:9, 21, 22.

Saan nga ikalkalintegan ni Salomon ti negatibo a tsismis. Basta bigbigbigenna laeng ti kinapudno iti biag. No dikay kayat ti mapagsasaritaan, saan kadi a pudno a mabalin a nakaisaokayo met kadagiti bambanag maipapan kadagiti dadduma a mabalin a nasaysayaat koma a saanen a naibagbaga?

Iti librona a Gossip, napaliiw ni Patricia Meyer Spacks: “Gagangayen ti tsismis a di nairanta a mangdangran no di ket . . . ti kinakurang iti panagpanunot . . . Daytat’ agtaud iti di inus-usig a tarigagay nga adda laeng maibaga a saanen a pinampanunot dayta. Di inggaggagara, dagiti tsismoso pagsisilpuenda dagiti sasao ken sarsarita maipapan kadagiti dadduma a tao.” Ti pannakabigbig itoy mabalin a makatulong a mangpalamiis iti pungtotyo.

Dagiti Pamusposan a Mangtaming iti Tsismis

Kunaen ti Proverbio 14:15 a “ti masirib a tao matmatanna a nalaing ti papananna.” Daytoy isingasingna ti sikakalma a panangiplano iti pamusposan a mangtaming a siepektibo iti tsismis.

Mabalin a mangrugikayo babaen iti panangusig no kasano kaserioso ti tsismis. Nalabit ti estoria nga agsaksaknap maipapan kadakayo, nupay nakababain wenno saan pay a pudno, ket pudno a nakakatkatawa ken pudno a dina mulitan ti kababalinyo. Iti sabali a pannao, kaykayatyo koma nga awan ti makakaammo iti panagkulongyo met laeng iti balayyo bayat ti bagio wenno ti pannakapigis ti shortsyo iti gym idi mangar-aramidkayo iti ehersisio, ngem agsipud ta naisaon, pudno kadi a didigra dayta? Nalabit ti kasayaatan a pananglipat iti saosao isu ti panangipakita iti panangkatawa iti dayta.

Ngem, kas pangarigan ngay ta saan a makapabileg wenno makainsulto? Pudno kadi a makadangran iti pakasarsaritaanyo​—wenno mabalin a sumardengton dayta? No pudno ti naud-udi, nasaysayaat nga ibturam laengen ti riribuk. Ti panangmatmat ‘iti banag a kas gagangayen’​—imbes a gumurakayo wenno agparang a kaslakay nakabasol​—lapdannanto ti panagsaknap ti saosao. Kuna ti Proverbio 26:20: “Gapu iti kaawan ti pagsungrod maiddep ti apuy, ket no awan ti agdaydayengdeng agsardeng ti riri.”

Nupay kasta, no dadduma, nakarikrikut ti banag tapno malipatan. Binalakadan ni Jesu-Kristo dagiti pasurotna no aniat’ aramidenda no adda mangpardaya kadakuada: “Inka ibaga kenkuana ti basolna a dakdakayo.” (Mateo 18:15) Mabalin a posible ngarud ti mangtunton iti makadangran a sasao iti gubuayanna ken sikakalma a pagsasaritaan dagiti bambanag a kadua ti indibidual a nangirugi iti saosao.

Pudno, dayta a tao mabalin a saan a maysa a Kristiano. Ngem no ammoyo a ti tao ket nainkalintegan, mabalin a dumngegto. Mabalin nga agbanagto a ti parikut ket gapu iti nakaro a di pannakaawat. No ti pananggura ti ramut, nalabit a marisotyo ti parikut iti nagbaetanyo.

Masansan, nupay kasta, narigat a tuntonen ti nagtaudan ti saosao. Ket uray pay no matuntonyo, mabalin a ti nangirugi iti saosao dina aminen dayta. Aniat’ aramidenen? Laglagipenyo a ni Jesu-Kristo ket biktima iti ‘sasao a panangsupring.’ (Hebreo 12:3) Nupay kasta, ni Jesus, saan a naupay a binaybay-annan ti trabahona a panangasaba ket napanna tinunton ti tao a nangirugi iti makariribuk a sasao. Imbes ketdi, kinunana: “Ti kinasirib mapaneknekan gapu kadagiti gapuananna.”​—Mateo 11:19.

Ammo ni Jesus a dagidiay awan ti panangidumdumana mapaliiwdanto dagiti nasayaat a trabahona ket kunaendanto a ti makadangran a sasao awan ti nakaibatayanna. Umasping iti dayta, bay-anyo a ti kababalinyo isu ti kasayaatan a depensayo a maibusor iti tsismis. Yantangay dagiti pudno a gagayyemyo ammoda ti kinapudno maipapan kadakayo, saandanto a patien dagiti karkarna nga estoria. Kaskasdi, mabalinyo a pakaammuan ida nga agsaksaknap ti maysa a kinaulbod maipapan kadakayo. Masansan adut’ maaramidanda a makatulong a mangpasardeng iti saosao babaen ti panangkorehirda iti siasinoman a di umiso ti pannakaammona a massbetda.

Ngem ania ngay no ti estoria ket naammuanen dagiti adu? Gagangay saan met a dakes unay a kas ti impagarupyo. Malaksid iti dayta, saan nga agsarita nga agnanayon dagiti tattao maipapan iti aniaman a kasasaad. Kanayon nga adu dagiti mapaspasamak ket malipatandakayonton. Kabayatanna, nupay kasta, dikay agulimek. Apay a dikay ibaga dayta iti maysa kadagiti naganak kadakayo wenno iti sabali a nataengan? Masansan, ti panangibaga kadagiti bambanag makatulong a mangikabil iti parikut iti umiso a panangmatmat.

Kapadasan a Pakasursuruan

Ti panagbalin a biktima iti tsismis mangiparang met kadagiti gundaway a makasursuro kadagiti napapateg a leksion. Kas pangarigan, gaput’ pannakapadas a personal no kasano a makadangran ti awan ararnasna a panagsao, apay a dikay ikagumaan ti pulos a saan a pannakiraman iti panangisaknap iti saosao?

Ti rigat iti maitsismis mabalin a nangipalgak kadagiti pagkapuyan iti personalidadyo, kas iti pagannayasan nga agibales. Wenno mabalin a ti kinatangsityo mabalin a pudno a parikut ngem ti saosao a mismo. Ti di panangikankano iti kasasaadyo ket mabalin a pinagbalinnakayo a ‘mangipapan iti bagiyo a nangatngato ngem ti rebbengna.’ (Roma 12:3) Itan ti tiempo ti panangrugiyo a saan a mangipangpangruna iti bagiyo.

No sublianyo a panunoten, mabalin a mabigbigyo a ti nakapuy a pangngeddengyo nakatulong met a nangisaknap iti saosao. Impudnoyo aya, kas pangarigan, dagiti pangpanggepyo iti maysa nga agtutubo nga adda pakasarsaritaanna a “manginganga a napalalo kadagiti bibigna”? (Proverbio 13:3) Ngarud nalabit pilienyonto a siaannad ti pagipudnuanyo iti sumaganad. Siaannadkayto met nga agtignay a sitatalna tapno di mangipaay iti dadduma iti aniaman a gundaway nga agitsismis.​—Idiligyo iti 1 Pedro 2:15.

Wen, tamingenyo dagiti bambanag a sikakalma ken siaanus, ket rumkuaskayto kadagiti minamaag a saosao​—ket nalabit mapasardengyo ida.

[Dagiti Footnote]

[Dagiti ladawan iti panid 18]

No dadduma mabalin a matunton ti nangirugi iti saosao ket kasarita a sangon-sango ti tsismoso