Ti Panagidanondanon—No Kasanot’ Panangliklik iti Pannakadangranyo ken ti Dadduma

AGINGGA nga adda tattao, addanto panagidanondanon. Uray pay ti naan-anay a baro a lubong a naipadto iti Biblia mabalin nga addanto ti panagidanondanon.a (2 Pedro 3:13) Ti di inggagara, gagangay a panagsasarita maipapan kadagiti gagayyem ken am-ammo ket paseten iti pamay-an ti komunikasiontayo kadagiti dadduma ken ti panangtaginayon iti nasalun-at a relasion.

Nupay kasta, awan a pulos ti pagpambar iti dakes a panagidanondanon, wenno pammardaya! Dayta a kita iti panagsasarita makadangran ken makasugat; mabalin pay a dadaelenna ti biag, relasion, ken pakasarsaritaan. Gapuna kasano a maliklikanyo ti lumbes iti nainkalintegan ken mangaramid iti makadangran a panagidanondanon? Kasanot’ panangsalaknibyo iti bagiyo iti dayta? Dadduma kadagiti kasayaatan a balakad a naitukon itoy a tema isut’ naisurat iti Biblia. Kitaentayo ti dadduma itoy a balakad.

Agulimekkayo: Makuna a ti “panagsasarita ket panangarsisio iti panunot, ngem ti panagidanondanon ket panangarsisio iti dila.” Pudno, kaaduan a di makadangran a sao iparangarangna, saan a ti dakes a panggep, no di ket ti di panagpampanunot sakbay ti panagsao. Daddumat’ agsao maipapan kadagiti dadduma; nayonanda, lablabsenda, ken dadaelenda ti saoda a dida pampanunoten dagiti pagbanaganna. Ibutaktakda kadagiti dadduma dagiti biddut dagiti gagayyemda, assawada, ken annakda a dida pampanunoten ti pannakadangran nga ipaayda.

Ngarud ipaay ti Biblia daytoy a balakad: “Kadagiti adu a sasao saan nga agkurang ti pannakasalungasing, ngem ti manengngel kadagiti bibigna agaramid a sisisirib.” (Proverbio 10:19) Iti sabali a pannao, agpanunot sakbay ti panagsao. Agpanunotkayo sakbay a sawenyo ti maysa a banag iti sabali. Imtuodenyo ti bagiyo: ‘Maibagak aya dayta no sisasango ti tao? Kasanot’ riknak no maibaga daytoy kaniak?’ (Mateo 7:12) Kuna ti Salmo 39:1: “Annadakto dagiti dalanko tapno diak makabasol babaen itoy dilak. Pakagatakto toy ngiwatko bayat ti kaadda ti nadangkes itoy sanguanak.”

Aminentayo, mabalin nga adda dagiti kasasaad a mabalin a ti panagulimek dandani imposible. Kas pangarigan, mabalin a nabileg ti panagsuspetsayo nga adda nakaro a kinadakes a maar-aramid a maibusor iti pamiliayo. Mabalin nga awan ti pammaneknekyo, ngem marikna a masapul nga agtignaykayo maipapan iti dayta. Panangpardaya kadi ti mangisarita iti dayta iti maysa a mapagtalkan a gayyem wenno iti maysa nga addaan ti autoridad? Maibilangkayo kadi a dakes a managidanondanon no umadanikayo iti maysa maipaay iti balakad? Nalawag a saan. Bigbigen ti Biblia ti kinasirib iti pannakisarita maipaay iti pammalakad. Siempre, nasken ti nasayaat a pangngeddeng ken kinatimbeng no tamingen dagita a delikado a kasasaad.—Proverbio 15:22.

Dikay Dumngeg iti Makadangran a Panagidanondanon: Dagidiay kankanayon nga agsasao ti awan mamaayna ket paset laeng ti parikut; dagidiay pagay-ayatda ti dumngeg makabasolda met. Ti basta panagimdeng mabalin a ramanenna met ti naulimek a pananganamongyo ket makatulong a mangisaknap iti panagidanondanon. Kunaen ti Proverbio 17:4: “Ti managdakdakes imdenganna dagiti nadangkes a bibig. Ti naulbod ipangagna ti dila a naranggas.”

Gapuna no kumaro ti saosao maipapan ti maysa a tao, mabalin nga ipakitayo ti tured ket kunaenyo, ‘Baliwantayo ti tema.’ Ket no ti agdama a gagayyemyo din mabalbaliwan ti panangar-aramidda iti makadangran a panagidanondanon, mabalin pay a panunotenyo ti mangsapul kadagiti kabbaro a kakadua. Kuna ti Biblia: “Ti managidanondanon agipalgak kadagiti palpalimed. Dika ngarud makikuykuyog iti daydiay manginganga unay kadagiti bibigna.” (Proverbio 20:19, Today’s English Version) Mabalin, nga apagkanito laeng sakbay nga agbalinkayo a topiko ti pagsasaritaan.

Dikay Aglablabes nga Agtignay iti Panagidanondanon: Kaaduan a tattao tagiragsakenda ti panagidanondanon no la ketdi ti panagidanondanon di maipapan kadakuada. Iti kasumbangirna, no ngay dakayo ti biktima iti dakes a saosao wenno ulbod nga estoria. No dadduma mabalin a tuntonen ti gubuayan ti estoria ket sikakalma a lintegen dagiti bambanag. Ngem ania ngay no dikay matunton?

Ti panagungetyo awan ti maaramidanna. Kinapudnona, “Ti nadaras nga agpungtot minamaag ti panagaramidna,” kuna ti Biblia. (Proverbio 14:17) Ngarud itden ni Salomon daytoy a balakad: “Dika ikankano dagiti amin a sasao a naisao . . . Ta masansan met a ta pusom met laeng ammona a sika met laeng ilunodmo met dagiti sabali.” (Eclesiastes 7:21, 22) Maysa a kinapudno iti biag ti panagidanondanon, ket iti maysa a tiempo wenno iti dadduma, nalabit maysakay met a mangar-aramid iti dayta. Pudno kadi a pakaupayan dayta a banag? Agpukawto kadi dayta kalpasan ti sumagmamano a tiempo? Adda “panawen ti panagkatawa,” ken nalabit ti panangipakita nga addaankay iti panagpakatawa, ti panangkatawa iti dayta isut’ kasayaatan a pamay-an a mangpukaw iti saosao.—Eclesiastes 3:4.

Dikay Pakaruen ti Kasasaad: No saan a sumardeng ti saosao, imtuodenyo ti bagiyo: ‘Mabalin kadi a mangar-aramidak ti rason a pagidanondanonan dagiti dadduma? Agtigtignayak kadi nalabit iti mapagduaduaan a pamay-an, a kasla agparparang a mangar-aramidak iti dakes?’ Usigenyo dagiti sumaganad a kasasaad:

◻ Maysa a babai ti sililimed nga aw-awagan dagiti katrabahuanna iti sadut ken di mapagtalkan—uray no nakasaysayaat ti panangar-aramidna iti rebbengenna. Apay a dakes ti pakasarsaritaanna? Ti maysa a banag ket, isut’ mangiparangarang iti di naannad, awan panagdandanagna a kababalin a nalaka laeng nga ipapan a kinasadut. Ti panagay-ayusna ket gagangay unay maipaay iti kasasaad ti negosio a pagtartrabahuanna. Kamaudiananna, isut’ di nasirib iti panangtamtamingna kadagiti personal nga awag, nga agsao a nakalalaaw tapno awisen ti atension ti intero a kameng ti opisina. Gapuna, adda panagidanondanon!

◻ Maysa a lokal a tindero ti topiko a pagsasaritaan iti bassit a komunidadna. Sasawenda nga isut’ di matalek iti asawana. Kasta unay ti panangilibak ti lalaki iti ulbod a saosao. Ti makagapu iti saosao? Ti pakasarsaritaanna a kasta unay ti kinasingedna kadagiti suki a babbai.

◻ Masarsarita a ti maysa a tin-edyer a babai ket nalulok ti moralna. Kunaen dagiti dadduma nga isut’ addaan iti sumagmamano a kaayan-ayat ket isut’ agus-usar iti cocaine. Ulbod amin dagiti estoria. Ngem isut’ nalatak a makilanglangen kadagiti indibidual nga agus-usar iti droga. Nakalablabes ti panagkawkawesna, panagbubuokna, ken panagusarna iti make-up.

No biktimakayo iti dakes a panagidanondanon, mabalin a makatulong ngarud no ikeddengyo no ti kababalinyo, ti pannakilanglangenyo kadagiti dadduma, uray pay ti panagkawkawesyo ken panagay-ayusyo, ket naynayonanda iti dadduma a pamay-an ti saosao. Nalabit masapul ti panangbalbaliw iti estilo ti panagbiagyo tapno sumardeng ti saosao. “Gapu iti kaawan ti pagsungrod maiddep ti apuy,” kuna ti Biblia. (Proverbio 26:20) Maysa pay, no dagiti tigtignayyo ket addadan iti pagbedngan ti nainkalintegan a tignay, kanayon nga adda peggad iti pannakatnag iti kinadakes—isu a mamagbalin a pudno ti sasao laeng idi.—Idiligyo iti Galacia 6:7, 8; 1 Corinto 10:12.

“Bianganyo ti Bukodyo nga Aramid”

Adda a kankanayon ti panagidanondanon. Nupay kasta, masapul a pagaammotayo ti makadadael a pannakabalinna. Maliklikanyo ken dagiti dadduma ti adu a sakit ti nakem ken ladingit babaen iti basta panangsurot kadagitoy nainsiriban a sasao: “Aniaman a bambanag a napudno, dagiti aniaman a bambanag a nadayaw, dagiti aniaman a bambanag a nalinteg, dagiti aniaman a bambanag a nadalus, dagiti aniaman a bambanag a makaay-ayo, dagiti aniaman a bambanag a naimbag ti damagda, no adda aniaman a kinasingpet, ken no adda aniaman a kinadayaw, itultuloyyo a panunoten dagitoy a bambanag . . . ket ti Dios ti talna addanto kadakayo.”—Filipos 4:8, 9.

Wen, interesado a mismo ti Dios iti pamay-an ti panangsarsaritatayo kadagiti dadduma. Namakdaar ni Jesu-Kristo: “Amin a sao nga awan kapapaayanna a sawento dagiti tao, isu ti sungbatandanto iti Aldaw ti Panangukom; ta gapu kadagiti saom maibilangkanto a nalinteg, ket gapu kadagiti saom maibilangkanto a dakes.”—Mateo 12:36, 37; idiligyo iti Salmo 52:2-5.

Kayatyo kadi ti maaddaan iti nasayaat a relasion kadagiti dadduma, talna ti isip, ken, kangrunaan iti amin, ti nasayaat a takder iti imatang ti Dios? Ngarud surotenyo ti napaltiingan a balakad iti Sao ti Dios: “Ikagumaanyo koma ti natalna a panagbiag ket bianganyo ti bukodyo nga aramid.” (1 Tesalonica 4:11) Mangipakitakayo iti interes kadagiti dadduma, ngem aramidenyo dayta iti naasi, nadayaw a pamay-an. Iti kasta maiyadayukayo nga interamente manipud iti dakes, makadangran a panagidanondanon.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 9]

Panawanyo ti makadangran a saosao

[Ladawan iti panid 10]

Ti kadi di nainsiriban a kababalinyo ti makagapu iti panagidanondanon dagiti tattao maipapan kadakayo?