Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Kasano a Mapasardengko ti Tsismis?

“Napanak la nakidaya, kabigatanna addan sayangguseng a nakikaiddaak iti maysa kadagiti lallaki sadiay. Awan kinaagpaysuanna dayta!”​—Linda.a

“No dadduma, maipalapayag kaniak nga adda kadedeytko​—maysa a babai a diak man la am-ammo! Di man la siertuen ti adu nga agtsistsismis no umiso dagiti impormasion nga iwarwarasda.”​—Mike.

NO AGPAYSO amin a tsismis, pagbalinenna ti biagmo nga ad-adda a dramatiko ngem iti maysa a pelikula. Alaentayo a pagarigan ti agtawen iti 19 a ni Amber. Kunana: “Kanayondak nga itsistsismis. Nagdinamag a masikogak ken namin-adun a nagparegregak. Kinunada pay nga aglaklako, gumatgatang, ken agus-usarak iti droga. Apay ngata a kasta ti itsistsismisda maipapan kaniak? Talaga a diak maawatan no apay!”

Tsismis Babaen ti Teknolohia

Idi kabambanuagan ti dadakkelmo, masansan nga agwaras ti kaudian a tsismis babaen iti mismo a panangisao iti dayta. Ngem ita, maus-usaren ti teknolohia. Babaen ti e-mail ken panag-text, ti maysa nga agtutubo nga addaan dakes a panggep mabalinna a perdien ti reputasionmo uray no saan nga agsasao. Sumagmamano la a talmeg, makaipatuloden iti makadangran a damag iti nagadu a magagaran a mangbasa iti dayta.

Adda dagiti agkuna a kaano laeng idi a telepono ti maus-usar a pangyallatiw iti tsismis ngem ita, Internet ti maus-usaren. No dadduma, mairanta ti intero a Web site tapno laeng mangpadakes iti maysa a tao. Dagiti online blog, wenno Web site nga aglaon kadagiti personal nga impormasion, ket gagangayen a napno kadagiti tsismis a saan a pulos a maibaga iti sangonsango. Kinapudnona, iti maysa a surbey, 58 a porsiento kadagiti agtutubo ti nagkuna a napadasandan ti napadakes babaen iti Internet.

Ngem kanayon kadi a dakes a pagsasaritaan ti maipapan iti sabsabali? Ket adda kadi makuna a . . .

Nasayaat a Tsismis?

Umiso kadi wenno di umiso dagiti sumaganad?

Kanayon a dakes ti tsismis. ◻ Umiso ◻ Di Umiso

Ania ti umiso a sungbat? Kinapudnona, agdepende dayta no ania ti pannakaawatmo iti sao a “tsismis.” No ibilangmo dayta a gagangay a panagsasarita laeng, mabalin nga adda dagiti kasasaad nga umiso dayta. Ngamin, ibagbaga ti Biblia nga “interesadotayo koma iti biag ti sabsabali.” (Filipos 2:4, New Century Version) Saanna met ketdi a kayat a sawen nga agbalintayo a mannakibiang kadagiti banag a ditay pakaseknan. (1 Pedro 4:15) Nupay kasta, masansan nga adda dagiti nasayaat nga impormasion a maammuantayo kadagiti tungtongan, kas koma iti no asino ti agkasar, nagpasngay, ken agkasapulan iti tulong. Kinaagpaysuanna, ditay maibaga a maseknantayo kadagiti sabsabali no ditay man la pulos madakamat ti maipapan kadakuada.

Nupay kasta, ti gagangay a panagsasarita ket nalaka laeng nga agturong iti makadangran a tsismis. Kas pagarigan, ti nadalus ti intensionna a panangibaga iti, “Nagsayaat koma no agnobio da Bob ken Sue” ket mabalin a maiwaras kas “Agnobio da Bob ken Sue”—uray no awan a pulos ti ammo da Bob ken Sue maipapan iti maipagarup a relasionda. ‘Bassit la a banag dayta,’ nalabit kunam​—malaksid, siempre, no sika ni Bob wenno ni Sue!

Ni Julie, nga agtawen iti 18, ket nasaktan idi nagbalin a biktima iti kasta a kita ti tsismis. Kinunana: “Nakapungtotak, ket kasla diak kayaten ti agtalek iti sabsabali.” Kasta met la ti napasaran ti agtawen iti 19 a ni Jane. Inlawlawagna: “Liniklikak ti lalaki nga ibagbagada a kadedeytko. Masuronak. Ngamin, aggayyemkami ket mabalinmi latta koma ti agtungtong no awan koma dayta a sayangguseng.”

Nalawag a nagadu ti pagdaksan ti makadangran a tsismis. Ngem aminen ti adu a biktima ti tsismis nga uray isuda ket agtsistsismisda met. Ngamin, makaguyugoy ti makiraman iti saritaan maikontra iti sabali. Apay? “Pangyaw-awan dayta kadagiti problema,” kinuna ni Phillip nga agtawen iti 18. “Kaykayat dagiti tattao a pagsasaritaan ti problema ti sabsabali imbes a dagiti bukodda.” Ania ngarud ti maaramidam no agturongen a tsismis ti nadalus ti intensionna a saritaan?

Siaannad a Kontrolem ti Taray ti Saritaan!

Panunotem ti kinaalerto a kasapulan no agmanehoka iti maysa a haywey. Mabalin a kellaat a kasapulan nga umakarka iti sabali a benneg ti kalsada, paunaem ti sabali a lugan, wenno agsardengka. No alerto ken sipapanunotka iti kinatalged, makapagtignayka a nasaksakbay.

Umasping dayta iti saritaan. Kaaduanna a madlawmo no ti tungtongan ket agturturongen iti makadangran a tsismis. No kasta ti mapasamak, kabaelam kadi a baliwan ti taray ti saritaan? No saan, agannadka, ta talaga a makadangran ti tsismis. Kinuna ni Mike: “Adda nasaok a nakasairan ti maysa a babai. Imbagak nga isu ket nadekket unay kadagiti lallaki. Nakadanon dayta kenkuana. Diak pulos malipatan ti timekna idi sinalangadnak. Nasair unay iti imbagak. Nagkinnapiakami, ngem madi latta ti riknak gapu ta ammok nga adda napasaktak!”

Pudno a kasapulan ti tured tapno mapasardeng ti saritaan nga agturturongen iti tsismis. Ngem kas iti kinuna ti agtawen iti 17 a ni Carolyn: “Nasken nga annadam ti ibagbagam. No saan a mapagtalkan ti nakadamagam, mabalin nga agiwarwaraska iti kinaulbod.”

Tapno mapasardengmo ti makadangran a tsismis, surotem ti balakad dagitoy a teksto ti Biblia:

“Iti kinaruay ti sasao saan a maaw-awan ti salungasing, ngem daydiay mangmedmed kadagiti bibigna agtigtignay a simamasirib.” (Proverbio 10:19) No ad-adu ti masaom, ad-adda a makaisawangka iti pagbabawyamto laeng. No kasta, nasaysayaat laengen no am-ammodaka kas naulimek a managimdeng imbes a maysa a mannanao!

“Ti puso daydiay nalinteg agmennamenna tapno makasungbat, ngem ti ngiwat dagidiay nadangkes agyesngaw iti dakes a bambanag.” (Proverbio 15:28) Agpanunotka sakbay nga agsaoka!

“Sawenyo ti kinapudno tunggal maysa kadakayo iti padana a tao.” (Efeso 4:25) Sakbay nga idanonmo ti impormasion, siertuem pay no agpayso dayta.

“Kas iti kayatyo nga aramiden kadakayo dagiti tattao, isu met laeng ti aramidenyo kadakuada.” (Lucas 6:31) Uray no agestoriaka iti umiso nga impormasion maipapan iti maysa a tao, iyimtuodmo nga umuna iti bagim, ‘Ania ngata ti mariknak no siak isuna, ket adda nangibuyboy kadagitoy nga impormasion maipapan kaniak?’

“Surotentayo koma ti bambanag a mamataud iti talna ken ti bambanag a makapabileg iti maysa ken maysa.” (Roma 14:19) Mabalin a makadangran uray ti umiso nga impormasion no saan a makapabileg dayta.

“Pagbalinenyo a kalat ti agbiag a siuulimek ken asikasuenyo ti bukodyo nga aramid ket agtrabahokayo babaen iti im-imayo.” (1 Tesalonica 4:11) Saanmo nga ibusen ti panawenmo kadagiti pakaseknan ti sabsabali. Adda nasaysayaat a pangusaram iti tiempom.

No Sika ti Maitsismis

Mabalin nga umanamongka a rumbeng nga annadan ti maysa a tao ti panagsaona ken liklikanna ti agtsismis maipapan iti sabsabali. Ngem no sika ti maitsismis, mabalin nga ibilangmo a serioso dayta a banag. Kinuna ti agtawen iti 16 a ni Joanne a biktima ti makadangran a tsismis: “Impagarupko no awanen ti mayat a makigayyem kaniak. Adda dagiti rabii nga agsangsangitak iti iddak. Nariknak a kasla nadadaelen ti intero a reputasionko!”

Ania ti maaramidam no nagbalinka a biktima ti awan nakaibasaranna a sayangguseng?

◼ Ammuem no apay nga imbagada dayta. Ikagumaam a tarusan no apay nga agtsismis dagiti tattao. Agtsismis ti dadduma tapno agbalinda a popular, tapno agparang nga adu ti ammoda. “Kayatda nga ipadlaw a saanda a paudi iti damag gapu ta adu ti maibagada maipapan iti sabsabali,” kinuna ti agtawen iti 14 a ni Karen. Gapu ta kurang ti panagtalekda iti bagida, dadduma nga agtutubo padaksenda ti sabsabali tapno laeng sumayaat ti panangmatmatda iti bagida. Adda pay sabali a makagapu nga imbaga ti agtawen iti 17 a ni Renee. Kunana: “Maum-uma dagiti tattao iti biagda. Tapno rumayray ti biag, mangpataudda iti kontrobersia babaen ti panagsayanggusengda.”

◼ Agteppelka. No nasaktan ti maysa gapu iti makadangran a tsismis ket dina mapengdan ti riknana gapu iti pannakapabain ken panagsakit ti nakem, mabalin a makapagtignay iti pamay-an a pagbabawyannanto. “Daydiay nadaras nga agunget makaaramidto iti kinamaag,” kuna ti Proverbio 14:17. Nalaka nga ibaga ngem narigat nga aramiden. Nupay kasta, awan pagimbaganna no agtignayka a sidadarasudos. Ngamin, no kasta ti aramidem, awanen ti nakaidumaam iti daydiay nangitsismis kenka.

◼ Anagem ti kasasaad iti realistiko a wagas. Imtuodem ti bagim: ‘Siguradok kadi a ti nangngegko ket talaga a maipapan kaniak? Sayangguseng kadi dayta wenno sabali laeng ti nangawatak iti dayta? Arsagidak kadi unay?’ Siempre, uray an-anuem, talaga a makadangran ti tsismis. Ngem mabalin a lallalo a makadangran kenka ti dimo panagteppel ngem iti epekto ti aktual a tsismis. No kasta, apay a dimo suroten ti singasing a nakatulong kenni Renee? “Gagangay laeng a masairak no adda dakes a masaoda maipapan kaniak, ngem ikagumaak ti agteppel,” kinunana. “Ngamin, inton umay a lawas, nalabit sabalinton ti pagsasaritaanda.”b

Ti Kasayaatan a Depensam

Kuna ti Biblia a “maitibkoltayo amin iti adu a daras,” sana innayon: “No ti asinoman saan a maitibkol iti sao, daytoy ket perpekto a tao, a kabaelanna met a ngedngedan ti intero a bagina.” (Santiago 3:2) Gapuna, saan a nainsiriban no patientayo ti amin nga ibagada maipapan kadatayo. Kuna ti Eclesiastes 7:22: “Ti bukodmo a puso pagaammona unay uray iti adu a daras a sika, mismo a sika, indawdawatmo ti pakadaksan ti sabsabali.”

No maysaka a biktima ti makadangran a tsismis, ti kasayaatan a depensam ket ti nasayaat a kababalinmo. Kinuna ni Jesus: “Ti kinasirib mapaneknekan a nalinteg babaen iti ar-aramidna.” (Mateo 11:19) Isu nga ikagumaam ti agbalin a pudpudno a mannakigayyem ken managayat. Nalabit masdaawkanto no kasano kabiit a mapasardeng ti tsismis​—wenno uray kaskasano dagita ti makatulong kenka a mangibtur kadagiti epektona.

Ad-adu pay nga artikulo manipud iti serye ti “Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .” ti masarakan iti Web site www.watchtower.org/​ype

[Footnotes]

UTOBEM DAGITOY

◼ Kasano a malapdan ti panagwaras ti tsismis maipapan iti sabsabali?

◼ Ania ti aramidem no sika ti maitsismis?