KAPITULO 12

Ania ti Pagdaksan ti Panagtsismis?

“Napanak la nakidaya sa kabigatanna addan sayangguseng a nakikaiddaak iti maysa kadagiti lallaki sadiay. Awan kinaagpaysuanna dayta!”​—Linda.

“No dadduma, maipalapayag kaniak nga adda kadedeytko a maysa a babai a diak man la am-ammo! Di man la siertuen ti adu nga agtsistsismis no umiso dagiti impormasion nga iwarwarasda.”​—Mike.

TI TSISMIS pagbalinenna ti biagmo a kasla pelikula nga aduan iti problema. Alaentayo a pagarigan ni Amber nga agtawen iti 19. “Kanayon a maitsistsismisak,” kunana. “Nagdinamag a masikogak, namin-adu kanon a nagparegregak, kasta met nga aglaklako, aggatgatang, ken agus-usarak kano iti droga. Diak ammo no apay a kasta ti ibagbaga dagiti tattao maipapan kaniak!”

Yantangay naglaka ti agipatulod iti mensahe babaen ti e-mail ken text, ti maysa nga agtutubo nga addaan iti dakes a panggep mabalinna a dadaelen ti reputasionmo uray no saan nga agsao. Sumagmamano la a talmeg, makaipatuloden iti makadangran a damag iti nagadu a magagaran a mangbasa iti dayta! No dadduma, mairanta ti intero a Web site tapno laeng mangpadakes iti maysa a tao. Dagiti on-line blog, wenno Web site nga aglaon kadagiti personal nga impormasion, ket gagangayen a napno kadagiti tsismis a saan a pulos a maibaga iti personal.

Ngem kanayon kadi a dakes a pagsasaritaan ti maipapan iti sabsabali? Adda kadi makuna a . . .

Nasayaat a Tsismis?

Markaam iti umiso wenno di umiso dagiti sumaganad.

Kanayon a dakes ti tsismis. □ Umiso □ Di Umiso

Ania ti umiso a sungbat? Agdepende dayta iti no ania ti pannakaawatmo iti sao a “tsismis.” No ibilangmo dayta a gagangay a panagsasarita laeng, mabalin nga adda dagiti kasasaad nga umiso dayta. Ngamin, kuna ti Biblia nga “interesadotayo koma iti biag ti sabsabali.” (Filipos 2:4, New Century Version) Saanna met ketdi a kayat a sawen nga agbalintayo a mannakibiang kadagiti banag a ditay pakaseknan. (1 Pedro 4:15) Nupay kasta, masansan nga adda dagiti nasayaat nga impormasion a maammuantayo kadagiti tungtongan, kas koma iti no asino ti agkasar wenno nagpasngay. Kinapudnona, ditay maibaga a maseknantayo kadagiti sabsabali no ditay man la pulos madakamat ti maipapan kadakuada.

Nupay kasta, ti gagangay a panagsasarita ket nalaka laeng nga agturong iti makadangran a tsismis. Kas pagarigan, ti nadalus ti intensionna a panangibaga iti, “Nagsayaat koma no agnobio da Bob ken Sue” ket mabalin nga agwaras kas “Agnobio da Bob ken Sue”​—uray no awan ti ammo da Bob ken Sue maipapan iti maipagarup a relasionda. ‘Bassit la a banag dayta,’ nalabit kunam​—malaksid no sika ni Bob wenno ni Sue!

Ni Julie nga agtawen iti 18 ket nasaktan idi nagbalin a biktima ti kasta a kita ti tsismis. “Nakapungtotak,” kinunana, “ket kasla diak kayaten ti agtalek iti sabsabali.” Kasta met laeng ti napasaran ni Jane nga agtawen iti 19. Kinunana: “Liniklikak ti lalaki nga ibagbagada a kadedeytko. Masuronak ta aggayyemkami ngamin ket mabalinmi latta koma ti agtungtong no awan koma dayta a sayangguseng!”

Siaannad a Kontrolem ti Taray ti Saritaan

Kasanom a medmedan ti dilam no agduyoska nga agtsismis? Tapno masungbatan dayta a saludsod, panunotem ti kinaalerto a kasapulan no agmanehoka iti maysa a haywey. Mabalin a kellaat a kasapulan nga umakarka iti sabali a benneg ti kalsada, paunaem ti sabali a lugan, wenno agsardengka. No alerto ken sipapanunotka iti kinatalged, makapagtignayka a nasaksakbay.

Umasping dayta iti saritaan. Kaaduanna a madlawmo no ti tungtongan ket agturturongen iti makadangran a tsismis. No kasta ti mapasamak, kabaelam kadi a baliwan ti taray ti saritaan? No saan, agannadka ta talaga a makadangran ti tsismis. Kinuna ni Mike: “Adda nasaok a nakasairan ti maysa a babai. Imbagak nga isu ket nadekket unay kadagiti lallaki. Nakadanon dayta kenkuana. Diak pulos malipatan ti timekna idi sinalangadnak. Nasair unay iti imbagak. Nagkinnapiakami, ngem madi latta ti riknak ta ammok nga adda napasaktak!”

Awan duadua a makapasakit dagiti sasao. Kuna uray ti Biblia nga “adda daydiay agsasao a siaaleng-aleng a kas kadagiti panangsugat ti kampilan.” (Proverbio 12:18) Dayta ti gapuna nga agpanunotka a naimbag sakbay nga agsaoka! Pudno a kasapulan ti tured tapno mapasardeng ti saritaan nga agturturongen iti tsismis. Ngem kas iti kinuna ti agtawen iti 17 a ni Carolyn: “Nasken nga annadam ti ibagbagam. No saan a mapagtalkan ti nakadamagam, mabalin nga agiwarwaraska iti kinaulbod.” Gapuna, tapno mapasardengmo ti posible a makadangran a tsismis, iyaplikarmo ti balakad ni apostol Pablo a ‘pagbalinem a kalat ti agbiag a siuulimek ken asikasuem ti bukodmo nga aramid.’​—1 Tesalonica 4:11.

Kasanom a maipakita ti personal nga interesmo kadagiti sabsabali a dika agbalin a mannakibiang? Sakbay nga agestoriaka maipapan iti maysa a tao, isaludsodmo iti bagim: ‘Sigurado kadi nga ammok no ania ti agpayso? Ania ti motibok a mangidanon iti daytoy nga impormasion? Ania ngata ti epektona iti reputasionko no agitsismisak?’ Nagpateg dayta a maudi a saludsod ta ti panagbalin a tsismoso wenno tsismosa ket ad-adu ti ipalgakna maipapan kenka ngem iti tao nga itsistsismismo.

No Sika ti Maitsismis

Ania ti aramidem no sika ti maitsismis? “Dika agdarasudos iti espiritum nga agrurod,” kuna ti Eclesiastes 7:9. Imbes ketdi, saanmo unay nga ipappapuso dayta. Kuna ti Biblia: “Saanmo nga ipaay ta pusom kadagiti amin a sao a sawen dagiti tattao, . . . ta ti bukodmo a puso pagaammona unay uray iti adu a daras a sika, mismo a sika, indawdawatmo ti pakadaksan ti sabsabali.”​—Eclesiastes 7:21, 22.

Siempre, uray an-anuem, talaga a makadangran ti tsismis. Ngem mabalin a lallalo a makadangran kenka ti dimo panagteppel ngem iti epekto ti aktual a tsismis. No kasta, apay a dimo suroten ti singasing a nakatulong ken Renee? “Gagangay laeng a masairak no adda dakes a masaoda maipapan kaniak, ngem ikagumaak ti agteppel,” kinunana. “Ngamin, inton umay a lawas, nalabit sabalinton ti pagsasaritaanda.”a

Tapno ngarud maliklikan ti makadangran a tsismis, nainsiriban a baliwam ti taray ti saritaan. Ket no sika ti maitsistsismis, ikagumaam ti agteppel. Bay-am a ti nasayaat a kababalinmo ti agsao para kenka. (1 Pedro 2:12) No kasta ti aramidem, makatulongka iti panangtaginayon iti nasayaat a relasion kadagiti sabsabali ken iti panangtaginayon iti nasayaat a takder iti imatang ti Dios.

[Footnote]

KANGRUNAAN A TEKSTO

“Daydiay mangaluad iti ngiwatna salimetmetanna ti kararuana. Daydiay manginganga unay kadagiti bibigna​—addaanto iti pannakarba.”​—Proverbio 13:3.

BALAKAD

No adda mangngegmo a tsismis, mabalinmo nga ibaga: “Diak kayat a pagsasaritaan ti mai- papan iti dayta. Ngamin saantay nga ammo ti dasigna.

AMMOM KADI . . . ?

Adda sungsungbatam uray no dumdumngegka laeng iti tsismis. No palubosam ti maysa a tao a mangi- tsismis iti maipapan iti sabali, ipalpalubosmo nga agramaram dayta a damag!

DAGITI ARAMIDEK!

No masulisogak nga agitsismis, masapul nga ․․․․․

No adda makapasakit a banag a nasaoda maipapan kaniak, tamingek dayta babaen ti ․․․․․

Ti kayatko a saludsoden kadagiti dadakkelko maipapan iti daytoy a banag ket ․․․․․

ANIA TI MAKUNAM?

● Kaano a maitutop nga isarsarita ti maipapan kadagiti sabsabali?

● Napadasam kadin ti naitsismis? No napadasamon, ania ti nasursurom?

● Kasano a ti panangitsismis kadagiti sabsabali dadaelenna ti reputasionmo?

[Blurb iti panid 107]

“Talaga a nakasursuroak idi kinomprontanak ti tao nga intsismisko. Saanko a mailibak ti inaramidko! Nasursurok a nasaysayaat no agbalinka a prangka iti maysa a tao ngem ti agsaoka iti likudanna!”​—Paula

[Ladawan iti panid 108]

Ti makadangran a tsismis ket mayarig iti makapapatay nga igam. Kabaelanna a dadaelen ti reputasion ti maysa a tao