Panangibtur iti “Down’s Syndrome”

DAGITI parikut ni Suzanne, a naduktalan idi pannakaipasngayna, ket kasta unay ti panangkigtotna iti asawak, ni Gil, ken siak. Ni Suzy isut’ maikadua nga anakmi. Agedadak iti 24, nasalun-at, ken normal ti panagsikogko, panagpasikalko, ken panagpasngayko.

Idi naipasngay ni Suzy, agdagsen iti 3,300 gramo. Iti uneg laeng ti dua nga oras a pannakaipasngay ni Suzy, immay ti pediatrician ket kinunana: “Ti ubing kasla nasalun-at, ngem agamakkami nga isut’ addaan parikut. Siguradokamin nga isut’ addaan iti Down’s Syndrome.” Inlistana dagiti mabalin a lappedna: depekto iti puso, parikut iti panagdengngeg ken panagkita, nakaro a pannakatiltil iti isip, nalaka a maimpeksionan iti pagangsan, sakit ti patong a mabalin a kaipapanannat’ dinan pannakapagna a normal, nakapuy a panagtutunos ti panaggunay, ken ababa a panagbiag. Kalpasanna dagus a pimmanaw ti doktor iti kuarto. Kamaudiananna naammuak a rimmuar a dagus gaput’ agsangsangit.

Dinawatko iti nars nga iyegna ti ubing kaniak. Idi inubbak ni Suzy, ammokon nga isut’ naiduma. Nakataltalna, nakaluplupoy, a saan a kas iti kabsatna idi isut’ kappasngay a maladaga. Ngem isut’ napateg a biag a mataraken ken maayat.

Nagkararagkami ken ni Gil ken Jehova a Dios, a kepkepkepanmi ti bassit a balasangmi. Inkeddengmi ti mangaywan kenkuana agingga iti kasayaatan a kabaelanmi babaen iti tulong ti Dios.

Adu kadagiti kamkameng ti ospital ti nasdaaw idi naammuanda nga implanomin nga iyawid ni Suzy imbes nga ikabilmi iti maysa a pagaywanan. Ngem makaparegta ti pediatrician ken ti obstetrician, nga imbagada kadakami a dagiti panagadal ipamatmatda a dagiti ubbing nga addaan iti Down’s syndrome kasla nasaysayaat ti kasasaadda no mataraken idiay pagtaengan. Manangsuportar unay dagiti gagayyem ti pamilia. Dagus nga immaydakami kinita ket nangitugotda kadagiti sabsabong ken regregalo a maipaay ken ni Suzy.

Trabaho a Makatignay

Nagsuratkami a maipaay iti impormasion maipapan iti pannakatiltil ti isip ken ti Down’s syndrome manipud iti isuamin a gubuayan a masarakanmi. Iti dayta a tiempo awan pay ti programa a makatignay kadagiti maladaga a kas itatta. Ngem ti University of Minnesota mangar-aramid iti eksperimento a panagadal iti daytoy a lugar ket inramanda ti impormasion kadakami.

Determinado ni Gil ken siak a mangipaay ken Suzy iti adu a pisikal ken mental a pakatignayan a kabaelanmi. Imbes a baybay-anmi laeng a nakaidda iti kunana, ipanmi iti aniaman a kuarto iti balay a sadiay adda maar-aramid a trabaho. Makikatugaw kadakami iti lamisaan bayat a mangmangankami, ket kaduami nga ag-shopping ken mapan kadagiti restauran ken dadduma a luglugar.

No isut’ adda iti kuartomi, siguraduenmi nga isut’ addaan kadagiti matmatan a naraniag ti kolorna a ladladawan, ket masansan a mapatokar ti radio wenno agpatokarkami ti plaka a denggenna. Mangbusboskami met iti tiempo a makiay-ayam ken Suzy tapno maparegta a mangehersisio kadagiti piskelna. Masansan a makiay-ayam ti kabsatna a babai kenkuana ken makisarita met kenkuana.

Buyogen ti pammaregta, rimmang-ay ni Suzy. Idi 11 a bulannan isut’ nagtugawen nga agsolsolo kamaudiananna. Nagnan nga agsolsolo idi agedad iti tallo ket kagudua a tawen. Dagitoy a naaramidan ti nangtignay kadagiti kangrunaan a selebrasion iti pamiliami. Pagtangsit ni Susy ti bagina met laeng ta agisem ken pumalakpak a buyogen iti ragsak. Nupay no agtignay kadagiti timtimek a mangpaariwawa iti gagangay nga ubing, innalana ti sumagmamano a tawen sakbay a nagsao kadagiti umuna a sasaona.

Nanipud idi sumagmamano pay laeng a lawasna, innalami ti tunggal gundaway a mangibasa kenkuana. Pagay-ayatna ti publikasion a Ti Librok dagiti Estoria ti Biblia. Rinabii sakbay ti pannaturog, kunaenna, “Libro, libro,” ket makikatugawak kenkuana ket mangbasaak iti maysa kadagiti estoria. Diak sigurado no kasano kaadu ti naawatanna, ngem maysa a rabii intudona ti ladawan ni Adan ken ni Eva a napapanaw idiay minuyongan ti Eden ket kinunana, “Napilia, napilia!”

Kankanayon a mairamraman iti panagadal ti Biblia iti pamiliami, ket nupay no limitado ti pannakipasetna, agtugaw a siuulimek ket kasla pagay-ayatna ti panagadal. Isut’ addaan bukod a libro, siempre. Ket napateg ti kararag kenkuana. Kas pangarigan, saan a mangan agingga a makapagkararag. No adda makalipat, isut’ mangipalagip babaen ti panangmisuotna kenkuana ket kunaenna iti napigsa a timek. “Kararag!”

No pagsasaritaanmi ti Biblia, ibagak kenkuana ti maipapan iti Paraiso nga umay ditoy daga ket dumtengto ti aldaw a pagbalinen ni Jehova dagiti isuamin a banag a naan-anay manen. Ni Suzy makabasanton ken makapagsaonton, makatarayen ken makalagto, ket saanto nga agsakiten a pulos.

Dagiti gimgimong idiay Kingdom Hall dagiti Saksi ni Jehova makaparagsak ken Suzy. Inay-ayatna dagiti gagayyemna sadiay ket isut’ pagay-ayatda. Pagay-ayatna dagiti kanta ket makigiddan iti panagkanta ti kongregasion babaen ti panangipayapayna kadagiti takkiagna a maitunos iti tiempo ti musika. Iti nasapa nga edad, nasursurona met ti agtugaw a siuulimek kadagiti gimgimong.

Naisangsangayan nga Eskuelaan

Idi agtawenen iti lima ket nangrugin nga ageskuela iti maysa a naisangsangayan nga eskuelaan a maipaay kadagiti natiltil ti isipna nga ubbing, nasdaaw dagiti mannursurona ta makapagtugawen a siuulimek. Ngem dayta dina kayat a sawen a ni Suzy ket kankanayon a modelo nga estudiante. Naammuanmi a nasapa a mabalin nga agbalin met a napilia a kas ti aniaman nga ubing ket kasapulanna ti disiplina.

Agsipud ta naibaga kadakami a saanto a pulos a makapagna ni Suzy, idi isut’ nakapagna, naragsakankami. Idiay eskuelaan isut’ immawat iti occupational therapy a mangtulong kenkuana a magna a normal. Nasursuruankami tapno matulonganmi babaen kadagiti ehersisio idiay pagtaengan. Siaannad a naibanag dagiti programana idiay eskuelaan babaen ti pannakiuman kadagiti mannursurona ken dagiti therapist iti tinawen. Kas nagannak, inapresiarmi ti pannakipasetmi. Daytat’ nangipasigurado a maitultuloy ti nasursuro ni Suzy idiay eskuelaan ken idiay pagtaengan. Naipaganetget ti bukodna a paglaingan, kas ti panagsukat, pannangan, panagayus, panagluto kadagiti simple a taraon, panagugas kadagiti pinggan, panangurnos iti kama, agraman ti panagsao.

Nupay nalabit saanto a pulos a makabasa ni Suzy, masursurona nga ilasin dagiti napapateg a sasao. Anian a makaparagsak ngarud idi, iti edad a sangapulo, mabigbigen ni Suzy a bukodna dagiti dadduma a sasao!

Maysa kadagiti karirigatan a bambanag a suruen dagiti addaan lapped iti isip isu ti panangipamaysa iti maysa a proyekto agingga a daytat’ makompleto. Dagus a mapukaw ni Suzy ti interesna kadagiti kasisimplean a trabaho, uray pay ti panangay-ayam iti munieka wenno dadduma nga ay-ayam. Tapno maparang-ay ti abilidadna nga agtalinaed iti maysa a proyekto, dagiti mannursurona idiay eskuelaan ken dakami idiay pagtaengan mangrugikami babaen ti panangnamnamami iti sumagmamano laeng a segundo a panangipamaysa sakbay ti panangitedmi iti gunggona, uray ti laeng panangibaga iti “nasayaat a trabaho” wenno nalabit ti sangkabassit a makan. Iti kastoy a pamay-an marikna ni Suzy nga adda naaramidanna. Nagin-inot, bayat ti panaglabas ti tawen, immatiddog ti tiempo ti pananginanama.

Idi agedaden ni Suzy ti 13, inkeddeng dagiti panangsubok nga isut’ agtigtignayen a kas iti 2-años nga ubing. Gapuna ti panangaywan kenkuana kasapulanna ti adu nga anus, nangnangruna no maipapan iti panangsanay kenkuana a mangusar iti kasilyas ken panangpakan ken panagsukatna. Ngem mariknami a nasken kenkuana ti panagsolsolona no mabalin. Nabannayat ti irarang-ay, ngem adda panagrang-ay.

Agyamankami a maaywananmi ni Suzy idiay pagtaengan, imbes nga iti maysa a pagaywanan. Ngem daytat’ pangngeddeng nga aramiden ti tunggal pamilia a mismo, yantangay nagduduma ti kasasaad. Dadduma nga addaan lapped nga ubbing nakaro ti parikutda ta nakarigrigat nga aywanan ida idiay pagtaengan.

Adut’ bambanag a dikam maaramid kas maysa a pamilia gapu iti pagkapuyan ni Suzy, ket gagangay a kayatmi met nga agbiag dagiti dadduma nga annakmi iti normal a panagbiag agingga a mabalin. Nasarakanmi a nupay no adda dadduma a bambanag a napalabesda, nasursuro dagiti annakmi ti aganus ken agbalin a mannakaawat ken nasukayda ti kinamanangngaasi kadagiti dadduma a saan a pulos a napadasan dagiti adu a tattao iti panagbiagda.

Kamaudianan a Sakit

Dagiti saksakit ni Suzy nangipaay ti adu a panagdandanag kadakami bayat dagiti adu a tawtawen. Narigrigat ti panangtamingmi kadakuada ngem ti pannakatiltil ti isipna. Mariknami a kanayon a makasursuronto kadagiti baro a bambanag, nupay nabannayat, ngem mariknami nga awan gawaymi no maipapan iti sakitna. Nupay kasano ti panangsalimetmetmi kenkuana a nasalun-at, kankanayon nga agsakit. Pulos a dina malasatan ti maysa a kalam-ekna a saan nga agsakit iti nakaro.

Ti maudi a sakit ni Suzy nangrugi iti maysa a kalam-ekna sakbay nga ag-15 años. Isut’ masapul a maiyospital gapu iti pneumonia. Iti daytoy a tiempo makaibalikasen kadagiti simple a grupo dagiti sasao ken sentensia. Bayat ti maysa a panagbisitak idiay ospital kinunana, “Hi, Nanang. Awan klase itatta.” Saan a nalapdan dagiti narses ken siak ti nagkatawa. Adda sadiay ni Suzy, iti oxygen-humidity a toldana (ti balayna, kas pangawagna iti dayta), nakaro ti pneumoniana, ket maseknan maipapan iti panageskuelana.

Maysa a lawas kalpasan ti pannakaiserrekna, kinuna ti doktor a nasaysayaaten. Maysa a rabii pimmanawkami idiay ospital iti alas dies. Di nagbayag kalpasan ti alas 11, kalpasan la unay ti panagiddami, nagkiriring ti telepono. Agsangsangit ti nars. “Umaykayo a dagus. Kimmaro ti anakyo a babai.”

Napankami a dagdagus idiay ospital, ngem natayen ni Suzy. Inlawlawag dagiti dodoktor a dua a narses ti kadua ni Suzy, a mangay-aywan kenkuana iti rabii, idi kellaat a marigatanen nga aganges. Dagus a nangayabda iti tulong, ngem basta simmardengen ti puso ni Suzy, ket didan napaganges.

Pulos a saanmi a nabigbig no kasano kaadu a tattao ti nagladingit iti anakmi a ni Suzy. Dandani intero a kamkameng iti eskuelaanna, agraman dagiti dadduma a gagayyem ken kakabagian, ti immay iti pomponna. Nakaawatkami kadagiti kard ken sursurat manipud kadagiti tattao a dandani dikam am-ammo ngem am-ammo ni Suzy. Makaliwliwa unay dayta.

Kalpasan ti ipapatayna, nakarkaro pay ti panagladingitmi ngem ti panagladingitmi bayat ti panagbiagna. No dadduma maringbawanak iti ladingit ket makasangitak iti di umiso a tiempo. Diak maawatan no apay a saan pay nga ipatingga ni Jehova ti panagladingit. Ngem ni Gil ken dagiti Kristiano a kakabsatko a lallaki ken babbai nakaananusda kaniak, ket nangrugin a makitak nga in-inanamaek nga ikkaten ti Dios a dagus ti panagladingit, isu a saan a napudno. Ti tiempo ken ti agtultuloy a panagtalek ken Jehova ti nangpalaka iti panangibtur ti ladingit.

Ti Namnama a Panagungar

Itan dagiti kari ni Jehova iti masanguanan iti Paraiso ditoy daga iti sidong ti panagturay ti Pagarian napatpategen ti kaipapananna kadakami. Segseggaanmi ti pannakakita manen ken ni Suzy iti panagungar. (Mateo 6:9, 10; Juan 5:28, 29) Agsipud ta isut’ matmaturog iti ipapatay itatta, para kenkuana daytat’ kasla pannaturog iti maysa a rabii, maysa nga agsakit a bassit nga ubing nga adut’ lappedna, ket kalpasanna mariingto iti sumaganad nga agsapa iti naragsak, napintas a biag iti baro a lubong ti Dios.

Ad-adda pay, bayat ti panaglabas ti tiempo, pampanunotenmi ni Suzy, a saanen a kas iti kasasaadna idi, no di ket ti kasasaadnanto iti dayta naisubli a Paraiso. Anianto ngata dagiti paginteresanna ken paglainganna? Pagay-ayatna ti musika, ammok a tagiragsakennanto dayta a naan-anay. Agipintanto kadi kadagiti ladawan a kaduak ken tagiragsakennanto aya ti agdait ken aggansilio? Tagiragsakennanto kadi ti agbasa ken agluto a kas ti kabsatna a babai, ni Cari? Nalaingto kadi kadagiti detalye ken iti matematika a kas ken tatangna ken ti kabsatna a lalaki, ni Mark?

Ammomi a maragsakanto ni Suzy nga agtaray, agsala, ken agay-ayam nga awan dagiti pisikal a lappedna. Ammomi a pagay-ayatnanto ti panangiyebkasna kadagiti rikriknana. Ken ammomi a tagiragsakennanto dagiti sabsabong, ti kankanta dagiti tumatayab, ti silnag ti init, ti asul a langit, dagiti nalamuyot nga ul-ulep, ti rumimat a danum iti danaw, ken ti agburburayok a waig. Anian a nakaragragsakto ti mangbuya kenkuana a mangawat kadagiti amin a pakaskasdaawan iti biag ken mangtulong kenkuana nga agsuro!

Pudno a mailiwkam unay ken ni Suzy, ket kanayonto nga adda kurang iti pamiliami agingga a makikaduakaminto manen kenkuana. Kabayatanna, makaliwliwa ti pannakaammo nga isut’ adda iti pakalaglagipan ti naayat a Diostayo.

Ti kari ti panagungar, ti tulong manipud iti Dios babaen iti kararag, ti pannakilangen kadagiti Kristiano a kakabsattayo a lallaki ken babbai, ken ti panangiwanwan manipud iti Sao ti Dios tulongannatayo a mangsango iti karit iti panangaywan iti naisangsangayan nga anak ken ti ladingit iti pannakapukaw kenkuana.​—Naipatulod.

[Ladawan iti panid 18]

Ni Suzy mabalin nga agbalin met a napilia a kas ti aniaman nga ubing

[Ladawan iti panid 20]

Dagiti saksakit ni Suzy nangipaay ti adu a panagdandanag kadakami bayat dagiti adu a tawtawen