Walang nga Ubbing—Siasinot’ Mapabasol?
Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Brazil
MAYSA a rabii impan ni Francisco ti asawana ken dagiti annakna iti lokal a pizzeria. Iti paradaan, maysa nga ubing a lalaki a rutayrutay ti badona ti nangitukon a mangbantay iti kotse ni Francisco bayat ti panangtagiragsak ti pamilia iti pannangan. Idi pumanawen ni Francisco ken ti pamiliana iti restaurant, sigagagar nga inyunnat ti ubing a lalaki ti imana a dumawat iti sumagmamano a sinsilio maipaay iti serbisiona. Iti naladawen iti rabii kadagiti kalkalsada, dagiti ubbing a kas kenkuana ikagkagumaanda ti agsapul iti pagbiagda. Saanda nga agap-apura a pumanaw, yantangay ti kalsada ti pagtaenganda.
DAGITI walang nga ubbing mamatmatmatanda kas maipupuera iti sosiedad ket maibilbilangda a kas “awanan nagannak” wenno “napagtalaw nga ubbing.” Nakaad-adu ken nakaam-amak ti bilangda—nalabit 40 milion. Ti eksakto a bilangda, nupay kasta, ket narigat a magun-odan. Nakalkaldaang, nupay kasta, umanamong dagiti amin nga eksperto a ti parikut ket kumarkaro iti sangalubongan, nangnangruna idiay Latin America. Ti pannakakita kadagiti walang nga ubbing a nakakukot kadagiti ruangan wenno agpalpalimos iti kuarta ket nakakaasi ta ti kagimongan ibilangna ida iti listaan dagiti biktima, a dina ikankano ida, ket mapanen iti sabali. Ngem ti kagimongan dinan maaramid ti kasta. Sigun iti UNICEF (United Nations International Children’s Emergency Fund), 60 porsiento kadagiti awan pagtaenganna nga agtawen iti nagbaetan ti 8 ken 17 ti agus-usar kadagiti makaulaw a sustansia, 40 porsiento ti agusar kadagiti inumen nga alkoholiko, 16 porsiento ti adikto iti droga, ken 92 porsiento ti agtabako. Ket yantangay awan ti paglainganda a pakatangdananda, masansan nga agbiagda babaen iti panagpalimos, panagtakaw, wenno panagbalangkantis. Gaput’ idadakkelda nga “awanan nagannak,” dagitoy agpeggadda nga agbalin a bandido, ket dagiti bandido ti pagbutbutngan iti kinatalged iti aniaman a komunidad.
Ti pagiwarnak iti Brazil nga O Estado de São Paulo impadamagnat’ maipapan iti grupo dagiti walang nga ubbing: “Dagitoy awan pamiliada, awan kakabagianda, ken awan ti namnamada iti masanguanan. Inaldaw nga agbibiagda a kasla daytan ti maudi nga aldaw. . . . Dagiti ubbing . . . awan sayangenda a tiempo: Alaenda, iti sumagmamano a segundos, ti relo ti maysa a tin-edyer, rabsutenda ti kuentas ti maysa a babai, kautenda ti bulsa ti maysa a lakay. Ket awan met ti sayangenda a tiempo iti panagpukawda iti kaaduan ti tattao. . . . Ti panagdenna mangrugi iti nasapa nga edad kadagiti . . . menor de edad. Dagiti sangapulo ket maysa ti edadna nga ubbing a babbai ken 12-años nga ubbing a lallaki agtiponda ket kalpasanna ipatinggada ti panaginnayatda iti maysa wenno dua a bulan, a nakalaklaka a kas ti panangrugi dayta.”
Apay Agnaedda kadagiti Kalkalsada
Saan a nalaka ti tumulong kadagiti walang nga ubbing. Impakita ti maysa a report a 30 porsiento kadagiti ub-ubbing iti kalsada ti mabutbuteng iti kasta unay ta agkedkedda a mangipaay kadagiti autoridad iti aniaman nga impormasion maipapan iti nalikudanda, uray pay ti nagnaganda. Ngem apay nga agnaedda kadagiti kalkalsada? Mabalin kadi a tarigagayanda laeng ti agwaywayas? Kastoy ti kaso iti maysa nga agtutubo a taga Brazil isu a nagkuna a dina kayat ti agawiden agsipud ta saan nga ipalubos ti amana ti panangaramidna iti kaykayatna. Nupay kasta, sigun iti pagiwarnak a Mexicano nga El Universal, ti kangrunaan a rason iti adu unay nga ub-ubbing iti kalsada isu ti panangpanaw dagiti ammada kadakuada. Gapuna, ti panagsina ti mapabasol kas ti kangrunaan a makagapu iti iyaadu ti bilang dagiti ub-ubbing iti kalsada.
Mainayon iti dayta, dadduma a nagannak ket irresponsable a mangaywan kadagiti annakda, a malmaluenda ida, abusuenda ida iti sekso, papanawenda ida, wenno basta dida ikankano ida. Kas banagna, ti naabuso wenno nabaybay-an nga ubing masansan a mariknana a nasaysayaat ti kasasaadna no isut’ agsolsolo nga agbiag, uray no agnaed kadagiti kalsada.
Kaskasdi, kasapulan dagiti ubbing ti naayat a panangaywan ken panangiwanwan. Daytoy ket inyebkas a naimbag ni James Grant, maysa nga opisial iti UNICEF. Naadaw iti maysa nga editorial iti Latin America Daily Post a napauluan “Dagiti Ubbing ken ti Masanguanan,” kunaenna: “Inton agtawendan iti tallo wenno uppat a tawen, 90 porsiento iti selula ti utek ti tao nagkakawingen ket ti pisikal a panagdakkel rimmang-ayen iti punto a sadiay dagiti padron ket naipasdeken a maipaay iti dadduma a paset ti panagbiag ti tao. Dagidiay nga umun-una a tawen ngarud ti mangkalikagum iti pannalaknib, agpadpada iti panangidepensa iti kalintegan ti ubing tapno maparang-ay ti naan-anay a kabaelanna ken tapno agserbi iti pagimbagan dagiti tattao tapno naan-anay a makaipaayda iti pagimbagan kadagiti pamiliada ken iti nasionda.”
Gapuna, dagiti managpaliiw madanaganda, a pabasolenda ti ekonomia, dagiti gobierno, wenno ti publiko kadagiti walang nga ubbing. Ti isu met laeng nga editorial intuloyna a kinuna: “Awan ti rinang-ayan a naaramidan dagiti addang a tumulong iti tao wenno ti ‘programa a panangtulong kadagiti ubbing’ iti ekonomia. . . . ‘Dagiti panagbalbaliw iti ekonomia’ masansan a kaipapananna ti panangkissay iti tulong maipaay iti taraon ken dagiti inaldaw a kasapulan. . . . Malaksid pay iti umad-adu a di pannakaiyempleo ken ti nakababbaba a sueldo, dagita a panangkissay kaipapananna a ti ad-adda a marigatan iti panagbaba ti ekonomia ket naipabaklay kadagidiay di makabael a manggun-od iti dayta—dagiti kapanglawan a pamilia ken dagiti annakda.”
Awan duadua, ti nababa nga ekonomia kadagiti adu a pagilian isut’ maysa a makagapu iti umad-adu a bilang dagiti ub-ubbing iti kalsada. Dagiti nagannak ti mangiduron kadagiti annakda iti kalsada nga agsapul iti kabaelanda a masapulan, kasano man ti pamay-anda. Apay, nupay kasta, a nakarigrigat a marisot ti parikut kadagiti walang nga ubbing?