Aniat’ Napasamaken Kadagiti Dinosaurs?

“TI PALEONTOLOHIA ket panagadal kadagiti fossils, ket dagiti fossils isu dagiti tedtedda dagiti kita iti biag idi napalabas a panawen.” Ngem kas kinuna ti maysa a paleontologo, daytat’ “siensia a nakarot’ panangipagpagarupna ken agpannuray laeng iti bukodna a kapanunotan.” Daytoy ket nalawag a makita no maipapan kadagiti dinosaurs. Iti panangilista iti dadduma kadagiti pagpagarup no aniat’ napasamak kadakuada, ti sientista iti Princeton a ni G. L. Jepson kinunana:

“Dagiti autor a nagduduma ti laingda kunaenda a nagpukaw dagiti dinosaurs gapu ta dimmakes ti klima . . . wenno dimmakes ti taraonda. . . . Dadduma a mannurat pabasolenda ti sakit, parasito, . . . panagbalbaliw iti presion wenno kasasaad iti atmospera, dagiti makasabidong a gas, bulkaniko a tapuk, nalabes nga oksihena manipud kadagiti mulmula, dagiti meteorites, kometa, panangpukaw dagiti babassit a mamalia a mangmangan kadagiti itlog, . . . radiasion kosmiko, panagbaliw iti panagrikos ti Daga, dagiti layus, panagbalbaliw dagiti kontinente, . . . panagmaga dagiti baresbes ken dagiti aglawlaw ti danaw, dagiti sunspots.”—The Riddle of the Dinosaur.

Nalawag manipud kadagita a panangipagarup a dagiti sientista ket saanda a kabaelan, a sungbatan, a siuumiso, ti saludsod nga: Aniat’ napasamak kadagiti dinosaur?

Teoria ti Kellaat a Pannakapukaw

Ti nabibiit pay a teoria ket inruar ti grupo ti ama-anak, ni Luis ken Walter Alvarez. Nasarakan ni Walter Alvarez, iti ruar ti ili iti Gubbio iti makintengnga nga Italia, ti nakaskasdaaw naingpis, nalabaga a rutap iti pitak a naipasngat iti nagbaetan dagiti dua a rutap iti limestone a maporporma a bato. Ti makimbaba a rutap iti limestone nangipaay kadagiti adu a fossils. Ti makinngato a rutap ket dandani awanan kadagiti fossils, isu a nangiturong kadagiti geologo a mangikuna a kellaat a nagpukaw ti biag ket ti naingpis, nalabaga a rutap ti pitak adda pakainaiganna iti pannakapukawna.

Ipakita dagiti panangusig a ti pitak ket aduan iti iridium (maysa a metal), 30 a daras nga ad-adu ngem ti gagangay a masarakan kadagiti batbato. Ammoda a ti kasta a nakaro a kinaadu daytoy mammano nga elemento ket mabalin nga agtaud laeng iti uneg ti daga wenno manipud kadagiti gubuayan iti ruar ti daga. Kunaenda a ti iridium ket indeposito sadiay ti maysa a dakkel nga asteroid a natinnag iti daga, isu a nangpataud iti kellaat a pannakapukaw dagiti dinosaur.

Kalpasan ti pannakasarak iti aduan iti iridium a pitak idiay Gubbio, dagiti umasping a deposito ket nasarakan kadagiti dadduma a paspaset iti lubong. Daytoy kadi ket maitunos iti pagarup maipapan iti asteroid? Dadduma a sientista ti addaan iti panagduadua. Ngem kas bigbigen ti libro a The Riddle of the Dinosaur, ti pagarup ni Alvarez innayonna “ti baro a panagregget iti panagadal iti pannakapukaw ken ti ebolusion.” Ket aminen ti paleontologo a ni Stephen Jay Gould a dayta mabalin a pakapuyenna “ti kinapateg iti panagsasalisal dagiti kita.”

Iti panagkomentona maipapan itoy baro a teoria ken ti nalawag a kellaat a pannakapukaw dagiti dinosaur, aminen ti maysa a mannurat iti siensia: “Dagitoy mabalin a gunggonenda dagiti pamuon iti itataud ti biag ket pagduaduaanna ti agdama a kapanunotan maipapan iti natural selection.”

Ti sientista iti University of Arizona a ni David Jablonski kunaenna a ‘para kadagiti adu a mulmula ken an-animal, kellaat ti pannakapukaw ken kasla naisangsangayan. Ti pannakapukaw dagiti adu saan laeng nga epekto dagiti main-inot nga ipapatay. Adda napasamak a naisangsangayan.’ Kasta met ti kaso kadagiti dinosaurs. Ti kellaat a panagparangda ken pannakapukawda a mismo suppiatenna ti gagangayen a maawat a kapanunotan maipapan iti nabannayat nga itataud.

Ti Panangipetsa kadagiti Dinosaurs

Dagiti tultulang dagiti dinosaurs ket kankanayon a masarsarakan kadagiti nababbaba a rutap iti daga ngem kadagiti tultulang ti tao, isu a mangiturong kadagiti adu nga agkuna a dagitoy mairamanda kadagiti immun-una a panawen. Dagiti geologo awaganda daytoy a tiempo ti panawen ti Mesozoic ket nabingbingay dayta iti panawen ti Cretaceous, Jurassic, ken Triassic. Ti tiempo a saklawen dagitoy a panawen ket adda iti urnos a pinulpullo a milion a tawtawen. Ngem naipasdek kadi daytoy nga addaan iti kinapudno?

Ti maysa a pamay-an a nausar a mangrukod iti edad dagiti fossils isut’ maawagan radiocarbon dating. Daytoy a sistema ti panagipetsa rukodenna ti kapartak ti panagrupsa iti radioactive carbon manipud iti ipapatay ti organismo. “Apaman a matay ti organismo, dayta saanen a mangagsep kadagiti baro a carbon dioxide manipud iti aglawlawna, ket ti kaadu ti isotope bumassit bayat ti panaglabas ti tiempo bayat ti panagrupsana gapu iti radioaktibidad,” kuna ti Science and Technology Illustrated.

Nupay kasta, addada nakaro a parparikut iti sistema. Umuna, inton maibilangen a 50,000 a tawenen ti edad ti fossil, ti kaadu ti epekto ti radioaktibo ket nakababbaban ta daytat’ narigaten a madlaw. Maikadua, uray kadagiti nabiit pay a pangarigan, daytoy a kaadu ti epekto ti radioaktibidad nakababbaban ta nakarigrigat payen a rukoden a siuumiso. Maikatlo, dagiti sientista mabaelanda a rukoden ti agdama a pannakaporma ti radioactive carbon ngem saan a marukod ti kaadu ti karbon iti nakaad-adayon a napalabas.

Gapuna uray no usarenda ti pamay-an a radiocarbon a panangipetsa kadagiti fossils wenno dagiti dadduma a pamay-an, kas ti panangusarda iti radioactive potassium, uranium, wenno thorium, a maipaay iti panagipetsa kadagiti batbato, dagiti sientista saanda a maipasdek ti dati a kaadu dagidiay nga elemento bayat dagiti nakabaybayagen a tiempo. Gapuna, ti propesor iti metallurgy a ni Melvin A. Cook kunana: “Ti maysa mabalin a pattapattaenna laeng dagitoy a kaadu [iti material a radioaktibo], ket ti edad a magun-odan saan a nasaysayaat ngem dagitoy a pattapatta.” Nangnangruna a pudno daytoy no panunotentayo a ti Layus idi kaaldawan ni Noe a nasuroken a 4,300 a tawtawenen a napalabas ket nangiyeg iti kasta unay a panagbalbaliw iti atmospera ken iti daga.

Dagiti geologo iti Dartmouth College a da Charles Officer ken Charles Drake nagduaduada pay iti kinaumiso ti radioactive dating. Kunaenda: “Kunaenmi a ti iridium ken dagiti dadduma a nainaig nga elemento ket saanda a naideposito a naggigiddan . . . no di ket adda ti nakaro ken nagduduma nga iseserrek dagitoy nga elemento iti nakaab-ababa a tiempo a saklawen ti 10,000 agingga iti 100,000 a tawtawen.” Ikalinteganda a ti panagsisina ken panaggaraw dagiti kontinente dinadaelna ti intero a globo, isu a nangpataud kadagiti panagbettak dagiti bulkan, a nanglapped iti silnag ti init ken nangmulit iti atmospera. Kinapudnona, dagita a mangdadael a paspasamak mabalin a balbaliwanda ti kaadu ti epekto ti radioaktibidad, iti kasta dadaelenda dagiti resulta iti moderno-aldaw a radioaktibo a relo.

Ti Salaysay ti Genesis ken dagiti Dinosaurs

Nupay no ti pamay-an a radioactive dating ket aduan kadagiti panagbalbaliw, daytat’ naibatay pay laeng iti pattapatta ken pagpagarup. Maisupadi iti dayta, ti salaysay iti Biblia iti umuna a kapitulo ti Genesis basta ibagana ti kaaduan nga urnos iti panamarsua. Mabalin nga ipalubosna ti rinibo a milion a tawtawen a pannakaporma iti daga ken dagiti adu a milenio iti innem a panawen iti panamarsua wenno “al-aldaw,” a mangisagana iti daga a maipaay a pagtaengan ti tao.

Dadduma kadagiti dinosaurs (ken dagiti pterosaurs) mabalin a pudno a naparsuada idi maikalima a panawen a nailista iti Genesis, no kunaen ti Biblia a ti Dios pinarsuana dagiti “agtayab a parparsua” ken dagiti “dadakkel nga animal iti taaw.” Nalabit dagiti dadduma a kita dagiti dinosaurs naparsuada idi maikanem a panawen. Dagiti nakaad-adu a kita dagiti dinosaurs a nakarawrawet mabalin a maitutop no panunoten ti nakaad-adu a mulmula a nalawag a napataud idi tiempoda.—Genesis 1:20-24.

No dagiti dinosaurs natungpaldan dagiti panggepda, mabalin nga impatinggan ti Dios ti panagbiagda. Ngem ti Biblia naulimek maipapan iti no kasano ti panangaramidna iti dayta wenno kaano. Masiguradotayo a dagiti dinosaurs ket pinarsua ni Jehova a maipaay iti maysa a panggep, uray pay no ditay naan-anay a maawatan dayta a panggep iti daytoy a tiempo. Dagitoy ket saan a biddut, saan a bunga iti ebolusion. A dagitoy ket kellaat a nagparangda kadagiti rekord iti fossil nga awan ti nakaikonektaranda iti aniaman a fossil dagiti nagtaudanda, ken kasta met nagpukawda nga awan ti imbatida a pakaikonektaran a fossil, ket pammaneknek a maibusor iti kapanunotan a dagita nga animal ket nagin-inot a timmaud bayat dagiti minilmilion a tawtawen. Gapuna, ti rekord ti fossil dina suportaran ti teoria ti ebolusion. Imbes ketdi, dayta maitunos iti panangmatmat ti Biblia iti ar-aramid ti Dios a panamarsua.

[Blurb iti panid 10]

Ti fossil rekord dagiti dinosaurs suportaranna ti panamarsua saan a ti ebolusion