Pinadasko a Balbaliwan ti Lubong
NAIPASNGAYAK idiay New Orleans, Louisiana, idi Hunio 1954. Siak ti maika-5 kadagiti 11 nga anak. Napasnek a Katoliko dagiti dadakkelko gapuna imbaondak iti maysa nga eskuelaan ti parokia. Siak ti sakristan iti simbaan, mariingak a masapa iti adu nga agsapa tapno mapan Makimisa, ket idi ubingak pay laeng tinarigagayakon ti agbalin a padi a Katoliko ken agserbi iti Dios ken iti tao. Gapuna idi nagraduarak iti maika-walo a grado, simrekak idiay St. Augustine’s Divine Word Seminary idiay Bay St. Louis, Mississippi.
Apaman nga addan sadiay, naammuak a saan met gayam a nakasansanto dagiti papadi a kas iti impagarupko. Nakitak ti panagulbod, panagtabbaaw, ken panagbartek. Maysa a padi ti addaan panagayat iti kinahomoseksual. Ti sabali ti kankanayon a bisbisitaen ti kaanakan a babai ti sabali a padi, ket kamaudiananna insikognan ti anakna. Ti solusion dayta isut’ pannakaiyakarna iti sabali a relihiuso nga institusion. Addan ti pannakaupay, ket ti ambisionko nga agbalin a padi napukawen, ngem ti tarigagayko nga agserbi iti Dios nagtalinaed.
Nagnaedak idiay seminario ken nagdayaw sadiay, ngem tumabtabunoak iti high school nga ad-adu ti puraw. Sadiay napadasak ti racismo. Saan a gapu ta saanak a nabiktima idi iti panangidumduma kadagiti adu a pammarangna, nangnangruna dagidiay kankanayon a mangipalagip iti “nababa a kasasaadko,” dagiti pagilasinan kadagiti fountain ti danum ken kadagiti kasilias nga agkunkuna “Puraw Laeng” ken “Nangisit Laeng” ken dagiti pananglais iti rasa a naisurat kadagiti patakder a, “Saan a maawat dagiti negro.”
Ngem idiay high school, daytat’ ad-adda a personal. Ti makaipababa a panangberngas, ti di agpatpatingga a panagaangaw iti rasa, ti paboritismo a maipakita kadagiti estudiante a puraw, ti panangidumduma kadagiti nangisit—daytat’ mangparurod kaniak. Marikna dagiti dadduma kadagiti mammano a nangisit nga estudiante a nasken ti panangawitda kadagiti kutsilio ken labaha, en kaso. Nairamanak kadagiti ar-aramid ti aktibista, kas iti panangidaulo iti di iseserrek.
‘Kasano a Maaramid dagiti Tattao Daytoy kadagiti Tattao?’
Iti maika-11 a tawenko iti high school, nabasak ti The Autobiography of Malcolm X. Nakapaspasnek ti panangbasak iti dayta a libro. Iti rabii, kalpasan a maiddepen dagiti silaw, alaek ti libro iti pagiddaak ket babaen iti flashlight basaek dayta iti sirok ti ules. Binasak met dagiti liblibro maipapan iti negosio ti Africa kadagiti adipen. Addaanak kadagiti liblibro nga addaan diagrama a mangdeskribir kadagiti barko dagiti adipen, a mangipakita no kasano a maipenpen dagiti nangisit a kasla sardinas; no matay ti maysa kadakuada, basta maibellengdan iti baybay a kanen dagiti pating a sumursurot kadagidiay a barko. Dagita a bambanag ti malaglagipko. Iti pannaturogko, makitak a mapaspasamak dagidiay a banag kadagiti tattao ket agpanunotak, ‘Kasano a Maaramid dagiti Tattao Daytoy kadagiti Tattao?’ Nagrurodak kadagiti tattao a puraw.
Idi addaakon iti kolehio ket dimteng iti eskuelaan dagiti Black Panthers, nakasaganaakon a maipaay kadakuada. Patienda a ti pannakabalin agtaud iti paltog ket masapul nga adda ti pannakaibukbok ti dara iti nagbabaetan dagiti rasa idiay America. Nakiramanak kadagiti kapanunotanda. Kayatda a makikaduaak kadakuada, ngem nagmadiak. Agilakoak iti diarioda a Black Panther, agusarak ti droga a kaduada, ngem diak makiraman iti kinaateismoda. Mamatiak pay laeng iti Dios, nupay naupayak iti Katolicismo gapu iti imoralidad ken ti kinamanaginsisingpet dagiti papadi idiay seminario. Iti daytoyen a tiempo a serioso nga inusigko ti panagbekkel babaen ti itatappuakko iti rangtay ti Karayan Mississippi.
Di nagbayag kalpasan dayta, maysa a Black Muslim ti immay idiay eskuelaan, nga aglaklako iti diario a Muhammad Speaks. Nagsaritakami maipapan ti kasasaad ti nangisit a tao, ket rinugiak ti timmabuno kadagiti gimong ti Black Muslim. Kagurada dagiti puraw a tattao—dagitoy ti nangiyam-ammo kaniak iti kapanunotan a ti tao a puraw isu ti Diablo. Saan, saan a gapu ta isu ket kasla diablo, wenno dinidiablo, no di ket isu, kinapudnona, ti Diablo—a nangilawlawag no apay a dagiti puraw mangaramidda kadagita a kinaranggas kadagiti nangisit a tattao. Ania ti inaramidda kadagiti American Indian ken kadagiti nangisit iti negosio ti adipen? Pinapatayda dagiti minilion, ket ania dayta!
Sigurado a Saan nga Amin ket Diablo
Gapuna nagbalinak a Black Muslim. Indianko ti maudi a naganko, Dugué gapu ta daytat’ Pranses, ket sinukatak iti X. Nagbalinak a Virgil X. Kas maysa a Black Muslim, naregtaak a mangilaklako iti diarioda ken kadagiti dadduma nga ar-aramid. Mariknak nga umiso daytoy a pamay-an ti panagserbi iti Dios. Ngem kalpasan ti sumagmamano a tiempo a pannakikadua kadagiti Black Muslim, nangrugin a nagduaduaak dagiti sursuroda, dadduma kadagiti ar-aramidda—uray pay ti kapanunotan a ti tao a puraw isu ti Diablo.
Pudno, addda dagiti dakes a kapadasak kadagiti puraw iti panagbiagko, ngem isuda kadi amin ket diabloda? Napanunotko ti puraw a coach ti basketball a mannakipagrikna kadagiti nangisit. Kalpasanna adda ti agtutubo a puraw nga abogado a nangibagi kaniak iti maysa a kaso ti panangidumduma a maibusor iti New Orleans School Board. Adda pay dagiti dadduma a naemma a puraw a naam-ammok iti panagbiagko—sigurado a saan nga aminda ket diablo.
Kasta met, pinampanunotko ti panagungar. Dagiti Black Muslim isuroda a no matayka, nalpaskan—agpatinggakan iti dayta! Ngem nagrasonak, ‘No makaparsua ti Dios iti tao manipud iti daga, sigurado a kabaelanna ti mangpagungar kenkuana manipud iti tanem.’ Kalpasanna adda ti pinansial a paset kadagiti Black Muslim. Agilaklakoak ti 300 a diario a Muhammad Speaks iti maysa a lawas, 1,200 iti binulan, a mangipapaay iti kuarta kadakuada. Dagiti babayadanmi masapul a bayadanmi. Kaaduan iti panangasaba ket agrikrikos iti aglawlaw ti kuarta. Uppat laeng nga oras ti turogko iti rabii. Ipampamaysak ti intero a panagbiagko kadagiti Black Muslim. Ket umad-adun dagiti panagduaduak maipapan iti dadduma kadagiti sursuroda. Dagita amin ti pampanunotek, ti mangrirriribuk iti panunotko.
Maysa nga aldaw idi Disiembre 1974 iti pagtrabahuak idiay community center, maulit-ulit a pampanunotek dagitoy. Daytat’ rikna a diak pay idi narikrikna. Pagarupek nga agmauyongakon. Masapul a rummuarak a sidadaras sakbay nga adda mapasamak. Masapul nga aginanaak a mangpanunot iti kasasaad, maaddaan iti tiempo a mangpanunot no sadino ti pangiturturongan ti biagko kaniak. Imbagak kadagidiay adda iti center a masapul nga agawidak iti dayta nga aldaw. Diak inlawlawag kadakuada.
Dinawatko iti Dios nga Ipakitana Kaniak ti Kinapudno
Pimmanawak iti trabaho ket nagawidak. Nagparintumengak ket nagkararagak iti Dios. Inkararagko ti kinapudno. Iti damdamo unay, dinawatko iti Dios nga ipakitana kaniak ti kinapudno, ipakitana kaniak ti organisasion nga addaan iti dayta. Idi inkararagko ti pamay-an ti panangtulong kadagiti nangisit a tattao, ti umiso nga organisasion a mangidumduma iti rasa a manggura kadagiti puraw. Ngem itan basta nagkararagak a maipaay iti kinapudno, aniaman dayta, sadinoman ti ayanna. “No sika ni Allah, tulongannak. No saan a sika ni Allah, siasinoka man, pangngaasim ta tulongannak. Tulongannak a makasarak iti kinapudno.”
Iti daytoy a tiempo us-usarek manen ti umiso a nagankio, Virgil Dugué. Makipagnanaedak pay laeng iti ina ken amak idiay New Orleans. Idi makariingak iti sumaganad nga aldaw kalpasan ti sipapasnek a panagkararagko iti Dios, nakasarakak iti maysa a magasin a Pagwanawanan iti balay. Diak ammo no kasano ti pannakagtengna sadiay. Daytat’ nakaskasdaaw ta diak pay nakakitkita iti aniaman a literatura manipud kadagiti Saksi ni Jehova idiay balay idi. Sinaludsodko no adda asinoman iti pamilia a makaammo no sadino ti naggapuanna. Awan ti makaammo. Mabalin a daytat’ naipasirok iti ruangan.
Daytat’ bilang a Disiembre 15, 1974. Iti akkubna adda ladawan ni Maria ken Jose ken ni Jesus nga adda iti kulloong—puraw a tattao! Ken ti saludsod a: “Kastoy Aya ti Pammadayaw ken Jesu-Kristo? Impagarupko a, ‘Sumungbatda iti wen ket kunaenda masapul a dayawenyo ni Jesus.’ No daytat’ sabali koma a bilang iti magasin, nalabit nga imbellengko koman dayta. Ngem inukagko ket pinalabasak a binasa ti umuna nga artikulo ket nabigbigko a kunkunaenda a ni Jesus ket saan a Dios ken saan a masapul a dayawen ni Jesus. Para kaniak daytat’ maysa a paltiing! Impagarupko nga amin dagiti sekta iti Kakristianuan daydayawenda ni Jesus ket aminda pagarupenda a ni Jesus ket Dios.
Ngem ammok babaen ti panagbalinko a Black Muslim a ni Jesus ket saan a Dios. Binasada dagiti adu a kasuratan a mangipakpakita a ni Jesus ket saan a Dios, agraman daydiay adda iti Juan 14:28: “Ti Ama dakdakkel ngem siak.” Insuroda a ni Jesus ket maysa a mammadto, ket ni Elijah Muhammad, maysa a pangulo iti Black Muslim, isut’ maipagarup a maudi a propeta. Gapuna ammok a ni Jesus saan a Dios, ket idi nabasak dayta iti daytoy nga artikulo, kasla naikkatanak kadagiti awit. Idi naturposkon ti artikulo, nakatugawak sadiay a di makatagari. Diak ammo ti panunotek. Diak makumbinsir a daytoy ti kinapudno. Ngem iti damdamo unay, nabigbigko a saan nga amin a makunkuna a relihion a Kristiano selebraranda ti Krismas wenno dagiti dadduma a pagano a ngilin. Ket gapu ta inkararagko ti kinapudno, nagpanunotak, ‘Mabalin kadi nga isu daytoy? Daytoy kadi ti sungbat ti kararagko?’
Iti libro ti telepono, sinapulko dagiti amin a makuna a Kristiano nga ig-iglesia. Inawagak ida ket basta inimtuodko, “Selebraranyo aya ti Krismas?” No wen ti sungbatda, idissokon ti telepono. Kamaudiananna nabatin ti Saksi ni Jehova. Daytoy kadi ti sungbat ti kararagko? Diak pay imim-imdeng kadakuada. Nalabit tiempon nga umimdengak kadakuada. Nagteleponoak iti Kingdom Hall da. Maysa a puraw a tao ti simmungbat. Kayatna ti umay iti pagtaengak a mangiyadal iti Biblia kaniak. Ngem naannadak. Imbagak a saan. Isut’ puraw; mabalin nga isu ket diablo pay.
Nagsaludsodak, Nasungbatanak
Gapuna nagsaritakami iti telepono. Iti damdamo unay iti biagko, nariknak a napnekak. Inaldaw nga umawagak kenkuana, agsaludsod kadagiti ad-adu pay, nakagun-odak kadagiti ad-adu a sungbat. Nangted ti pammaneknek kaniak. Sinuportaranna ti saona babaen kadagiti kasuratan manipud iti Biblia. Naallukoyak. Daytat’ damdamo unay a ti siasinoman inusarna ti Biblia a mangsungbat kadagiti saludsodko. Nagbannawag ti namnama kaniak. Nangalaak iti New World Translation of the Holy Scriptures nga addaan iti bassit a konkordansia iti likudan. Binasak nga interamente dayta ket naammuak ti ad-adu pay a kinapudno.
Maysa a bulan kalpasanna, immakarak idiay Dallas, Texas. Kalpasan a nakapirmiakon, immawagak iti lokal a Kingdom Hall. Ti simmungbat dinagasnak ket impannak iti maysa a gimong idiay hall. Sadiay naiyam-ammoak iti maysa a Saksi nga immanamong a mangiyadal iti Biblia kaniak. Napanak iti pagtaenganna a maipaay iti panagadal. Mariknak a nabisinanak iti naespirituan, gapuna nagadalkami iti mamitlo iti maysa a lawas, sumagmamano nga oras iti tunggal panagadal. Ti naganna ket Curtis. Agur-urayakon iti ruanganna no isut’ sumangpet nga aggapu iti trabaho. Isut’ nakaan-anus kaniak. Diak nabigbig a dagiti panagadal ti Biblia ket gagangay a maikonkondukta iti maminsan iti maysa a lawas ken iti maysa nga oras laeng, ket pulos a di imbagbaga ni Curtis dayta kaniak. Rinugianna ti nangiyadal kaniak idi Enero wenno Pebrero iti 1975; naturposmi ti libro a Ti Kinapudno a Mangiturong iti Biag nga Awan Inggana idi Mayo iti dayta a tawen.
Di nagbayag kalpasanna, nagsubliak idiay New Orleans, nakitimpuyogak kadagiti Saksi idiay Kingdom Hall, ken rinugiak ti napan iti balaybalay, a mangipabpablaak iti naimbag a damag ti Pagarian. Mariknak a yantangay nakaregregtaak kas maysa a Black Muslim, a mangbusbos iti 100 wenno 150 nga oras iti makabulan nga aglaklako iti diario a Muhammad Speaks ken maturogak laeng iti uppat nga oras, masapul nga agbalinak a naregta a Saksi ni Jehova. Gapuna malaksid iti panagadalko, nangasabaak ken nangiyadalak iti Biblia iti pagtaengan dagiti sabsabali. Kinapudnona, malagipko nga iti maysa a programa iti gimong ti Panagserbi, sinaludsodannak ti tsirman:
“Mano nga oras ti binusbosmo iti tay-ak ti serbisio idi napan a bulan?”
“Agarup sangagasut nga oras.”
“Mano a panagadal ti Biblia ti ikonkonduktam?”
“Sangapulo.”
Adda panagaarasaas iti intero nga agdengdengngeg kadagitoy a nagngato a bilang, ngem ‘Adda kadi biddut iti imbagak? Bassit kadi ti maar-aramidak?’
Natungpal dagiti Arapaapko
Rimmang-ayak agingga iti punto iti dedikasion ket nagbautisarak idi Disiembre 21, 1975. Iti sumaganad a tawen binendisionannak ni Jehova iti nagsayaatan nga asawa, ni Brenda. Kinapudnona, damo a nasabetko ni Brenda idi aldaw ti pannakabautisarko. Isut’ maysa nga amin-tiempo a manangibunannag iti Pagarian idi ket nagtultuloy a kasta kalpasan ti panagasawami. Dua a tawen kalpasanna, idi 1978, rinugiak ti amin-tiempo a panangibunannag a kaduana. Dua a tawen kalpasan dayta, idi 1980, ni Bernda ken siak ti naawis nga agbalin a miembro iti Pamilia ti Bethel idiay Brooklyn, Nueva York, ti sangalubongan a hedkuarter dagiti Saksi ni Jehova. Agserserbikami pay laeng ken Jehova sadiay.
No subliak ti panagbiagko, panunotek dagiti tawen ti kinaagtutubok idi inarapaapko ti agbalin a padi a Katoliko ken agserbi iti Dios ken tao. Pampanunotek ti panangsapulko iti panggep, umuna kadagiti Black Panthers ken kalpasanna kadagiti Black Muslim, ket malagipko dagiti al-aldaw iti pannakaupay kadagitoy a movimiento, a kas met ti immuna a pannakaupayko iti kinapadi. Ngem kadagitoy amin, saan a kimmapuy ti pammatik iti Dios. Agyamanak ken Jehova ta inalawnak manipud kadagiti ulbod a relihiuso ken napolitikaan a nangrugian ket inkabilnak iti dalan nga agturong iti kinapudno ken biag.
Kamaudiananna, dagiti arapaapko idi ubingak nga agserbi iti Dios ken tao ket natungpaldan!—Kas insalaysay ni Virgil Dugué.
[Ladawan iti panid 23]
Ni Virgil ken ni Brenda Dugué