Panangsapul ti Kappia iti Panawen ti Gubat
Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Panama
TI Panama ket maysa nga ubing unay a pagilian sigun iti pagalagadan iti lubong. Ti historiana kas maysa a nasion agsubli idi 1903, idi isut’ nakisina manipud iti Colombia ket nagbalin nga agwaywayas a republika.
Manipud iti nangrugianna ti Panama nasinged ti pannakaisinggalutna iti Estados Unidos gapu iti pannakaibangon ken ti panagandar iti Panama Canal, nga imbangon dagiti inheniero iti E.U. manipud 1904 agingga iti 1914. Nupay kasta, bayat ti panaglabas dagiti tawen, daytoy a natalna a relasion nadadael kamaudiananna a nagbalin nga awan ti panagtalekna ken panagbinnusor.
Kamaudiananna, idi agarup ala una iti agsapa iti Disiembre 20, 1989, ti panagbinnusor nagbanag a gubat bayat a rinaut ti tropa ti E.U. ti Panama. Repasuentayo iti apagkanito dagiti dadduma a kasasaad a nangiturong iti dayta a panangraut.
Aniat’ Nangiturong iti Panangraut
Idi 1968 ti demokratiko a gobierno iti Panama ket intuang ti maysa a rebolusion iti sidong ti panangiturong ti maysa nga opisial ti militar, ni Omar Torrijos Herrera. Ti baro a namilitaran a gobierno impaganetgetna ti nasional a kinaturay, ket ti mapagsusuppiatan isu ti Lugar ti Kanal, isu a direkta nga iturturayan iti Estados Unidos.
Idi 1977 ti agdama a Panama Canal Treaty ket pinirmaan ni Heneral Torrijos ken ni Jimmy Carter, presidente iti Estados Unidos idi a tiempo. Daytoy a katulagan nangipaay iti probision maipaay iti Panama tapno ibaklay ti responsabilidad iti panangimaton, panangpaandar, ken panangtaginayon iti kanal inton tawen 2000.
Idi 1981 natay ni Torrijos iti maysa a helicopter crash ket sinunuan kamaudiananna ni Heneral Manuel Antonio Noriega. Idi Pebrero 1988 naidarum ni Noriega idiay Florida maipapan iti basol a panaglako iti droga, ket nanipud idin ti relasionna iti Estados Unidos nadadaelen. Iti sumaganad a tawen, naaramid ti eleksion idiay Panama, ngem dagiti resulta pinagbalin ti gobierno ni Noriega nga awan ti mamaayna. Ad-adda ngarud nga inkagumaan ti Estados Unidos nga ikkaten ni Noriega babaen iti diplomatiko ken ekonomiko a linlinteg. Idi Disiembre 15, 1989, indeklara ti National Assembly iti Panama a makigubgubat ti Panama iti Estados Unidos. Iti sumaganad nga aldaw maysa a marino iti E.U. ti napaltogan ket natay. Di nagbayag kalpasan dayta imbilin ni Presidente Bush ti panangusar iti puersa militar.
Nalawag, ti panangraut iti Panama isu ti panangsalaknib iti biag dagiti agarup 35,000 nga umili iti E.U. idiay Panama, ti panangtaginayon iti kinatalged ti kanal, ti panangisubli iti demokrasia, ken ti panangtiliw ken Noriega ket iyeg iti pannakabista maipapan iti pammabasol a droga. Ti panangraut isu ti kadadakkelan a namilitaran a pannakidangadang nanipud idi Gubat ti Vietnam. Daytoy ti nangilaban iti agarup 26,000 a buyot a maibusor iti 12,000-katao a Puersa ti Depensa iti Panama agraman ti sumagmamano a ribo a miembro iti makunkuna a Dignity Battalions, dagiti boluntario a sibilian a sinanay ti turay ni Noriega.
Idi agarup ala una iti agsapa iti Disiembre 20, 1989, ti populasion iti Siudad ti Panama, a Colón, ken dagiti dadduma nga agnanaed iti asideg ti puntiria ti militaria nariingda babaen iti timek ti gubat: dagiti putok ti paltog ken masingan, bumbumtak a bala ken dagiti patayaben ti raket a bomba. Dadduma a moderno nga armas ti inusar ti puersa ti E.U., agraman ti innem a $50 milion F-117A nga eroplano a pakigubat nga Stealth, dagiti infrared a maiturturong a misil, ti helicopter nga Apache, dagiti tangke, ken dagiti soldado nga addaan kadagiti antipara a maipaay iti panagkita iti rabii. Iti sumagmamano nga or-oras kalpasan ti panangraut, narbeken ti organisado unay a panagkedked, ngem dagiti sagpaminsan a panagpaltog a maibusor iti Dignity Battalion nagtultuloy iti adu nga al-aldaw.
Nakristianuan a Neutralidad iti Tengnga ti Anarkia
Nalatak unay dagiti Saksi ni Jehova iti sangalubongan gapu iti neutral a takderda no maipapan kadagiti napolitikaan a bambanag. Kasano ti panagtakderda bayat daytoy a nasional a didigra? Addada agarup 6,000 a Saksi iti pagilian, ket apaman a naisubli ti komunikasion, naaramid ti surbey tapno ikeddeng no adda natay. Nupay sumagmamano a pamilia ti nakapukaw kadagiti pagtaengan ken sanikuada, makaparagsak ta awan ti natay, ket awan ti nakaro a nasugatan.
Maysa a Saksi nga agnanaed iti kuartel iti militaria iti Panama idiay Chorrillo ti nangibaga itoy a salaysay: “Addaak iti pagtaengan a kaduak ti asawak idi kellaat a bimtak ti maysa a bomba iti asideg ti kanal. Kinunak kenkuana: ‘Rummuartay ditoy ta daytoy ket balay a naaramid iti kayo ket nalaka a mauram.’ Timmaraykami nga immadayo iti balay ket di nagbayag nasarakanmi dagiti bagbagimi iti nakapegpeggad a lugar a pagbabakalan dagiti soldado a taga Panama ken America. Nagkamangkami iti maysa a patakder, ket nagtultuloy ti panangbomba.
“Iti sumaganad nga aldaw pinanawanmi ti lugar iti peggad. Pinarami ti maysa a kotse ket dinawatmi nga ipannakami iti balay ti maysa a gayyem ti asawak. Idi nakastrekkamin iti kotse, nabigbigko a daytat’ okupado dagiti soldado iti Dignity Battalion, ket naarmasanda amin. Di nagbayag kinunan dagiti lallaki, ‘Rummuarkayo.’ Daytat’ nakagunggona kadakami agsipud ta no nakasabetkami koma kadagiti soldado nga Americano, mabalin a pinaputokanda koma dagiti soldado iti Dignity Battalion, ket mabalin a nataykam koma.
“Napankami iti balay ti maysa kadagiti gagayyem ni lakayko. Dagitoy ket napeklanda a Katoliko, ket agad-adal nga agbalin a padi ti anakda a lalaki. Nupay kasta, nakipasetda iti panagtakaw ket nanganda kadagiti tinakaw a taraon. Gapuna kinunak iti asawak: ‘Saan nga umiso daytoy para kaniak ta maysaak kadagiti Saksi ni Jehova, ket dinak palubosan ti konsiensiak nga agnaed ditoy.’ Gapuna napankami nakipagnaed kadagiti dadduma a Saksi, a nangaywan a naimbag kadakami.
“Maldaangan unay ti asawak agsipud ta napukawmi ti balaymi ken isuamin a naurnongmi iti dakkel unay a sakripisio. Ngem adda biagmi, nga isu ti napateg a banag. Nagbaliwen ti kababalin ti asawak, ket itan dinan busbusoren ti itatabunok kadagiti gimong dagiti Saksi ni Jehova a kas ti inaramidna idi. Kinuyognak pay iti maysa a palawag ket naawis iti urnos ken talna sadiay.”
Ti sabali pay a Saksi, a dandani 80 ti edadnan, ket agnanaed iti lugar a paggugubatan ket insalaysayna ti kapadasanna: “Idi agarup ala una iti agsapa, kimmatok iti ruangan ti kaanakak a babai ket kinunana: ‘Nangrugin ti gubat!’ Idi linukatak ti ruangan, nadlawko a tunggal maysa ket agap-apura nga umulog. Napno kadagiti tattao ti kalsada nga agtartaray iti isuamin a direksion a padpadasenda a lisian dagiti bomba ken dagiti putok ti paltog. Ngem basta inserrak ti ruangan ket nagsubliak a naturog.
“Iti sumaganad nga aldaw agtataray manen dagiti tattao iti kalsada, ngem iti daytoy a tiempo saan a tapno lisianda dagiti bala no di ket tapno agtakaw kadagiti tiendaan. Mangilakoda kaniak iti nakalaklaka a taraon, ngem diak kayat ti gumatang iti dayta, ta ammok a tinakaw. Kalpasanna kayatdan nga ipadawat, ngem imbagak kadakuada a diak pay kayat dayta a regalo. Sinaludsodko kadakuada no aniada a kita ti Kristiano no takawenda ti saanda a kukua. Simmungbat ti maysa kadakuada: ‘Palubosannak ti Diosko a mangaramid iti dayta.’ Kinunak: ‘Mabalin a palubosannaka ti Diosmo ngem saan a ti pudno a Dios, ni Jehova.’”
Nasaknapen ti Panagtakaw
Iti agarup 80 kilometros manipud iti Siudad ti Panama idiay pungto ti Atlantico naisaad ti Colón, maysa a siudad a nasurok a sangagasut a ribo nga umili. Daytoy met ket buya iti panaggugubat ket adda adu a panagtakaw kalpasan ti pannakaatake dagiti estratehiko a puntiria ti militaria. Maysa a manangaywan iti maysa a kongregasion dagiti Saksi ni Jehova ibagana ti estoriana: “Sakbay la unay ti ala una iti agsapa iti Mierkoles, nariing ti siudad babaen iti timek dagiti bomba a nagtinnag iti kuartel ti navy iti Panama Defense Forces, sumagmamano laeng a kilometros iti ruar ti Colón. Nagtultuloy ti panaggugubat iti intero a rabii, ket no dadduma agtinnag ti bomba a nakaas-asideg.
“Idi Biernes ti suidad ket naan-anayen a nariribuk ket tengtenglen dagiti kriminal nga addaan kadagiti armas. Awan ti panangsipsiput wenno panangsalaknib ti polis. Adda nanglukat iti maysa a pagitulod a container a napnapno iti armas, ket ti siasinoman mabalin a manggun-od kadakuada, uray dagidiay a nawayawayaan manipud iti pagbaludan. Mailako dagiti paltog ken maidisplay iti publiko iti tiendaan. Uray pay dagiti menor de edad makita a mangaw-awit kadakuada.
“Agpagunggan dagiti tattao, ket dadduma a luglugan ti mangipaputok kadagiti armasda iti angin. Dagidiay a natured a magna kadagiti kalsada pagpeggadenda ti biagda. Nupay kasta, inkeddengko ti rummuar a mangkita iti kasasaad dagiti padak a Saksi. Iti dayta nga agsapa nakitak ti dadduma kadakuada, ket inorganisarmi dagiti gimong a maipaay iti malem. Idi nagawidak, dandani mangaldawakon idi nangngegko ti timek dagiti helicopter. Nagturongak iti tawa, ket iti dayta a kanito maysa a helicopter nga Americano ti agtaytayab iti asideg ket nangipaputok iti tallo a raket iti 15-grado a patakder, ti katatayagan iti siudad.
“Mabutbutengak agsipud ta daytoy ket maysa a puntiria a sibilian a sadiay agnanaed ti nasurok a sangagasut a pamilia, agraman dagiti uppat a pamilia a Saksi. Dagiti raket tinamaanna a siuumiso dagiti grado a pagnanaedanda. Nalawag dadduma a tattao a saan a Saksi ken bumusor iti panangraut ti nangpaltog iti helicopter manipud iti uneg ti patakder, ket bimmales dagiti Americano. Maysa a napuskol nga ulep iti nangisit nga asuk ti nagpangato manipud iti patakder. Tenileponuak ti maysa a Saksi nga agnanaed sadiay, ngem awan ti simmungbat, gapuna mapanunotyo no kasanot’ riknak. Kamaudiananna immawagak iti sabali a pamilia, ket imbagana kaniak nga amin dagiti Saksi natalgedda, isu a nakabang-arak iti kasta unay.”
Iti panagkomentona iti panagtakaw a naaramid, kuna ti sabali a Saksi iti isu met laeng a siudad: “Iti agarup maysa a lawasen ket kagudua, awan ti autoridad iti siudad, ket nagari dagiti butangero ken rinugianda ti sistematiko a panagtakaw. Mairaman kadagidiay makiramraman iti panagtakaw isu dagiti mannakimisa a tattao ken dagiti tattao a nangatot’-sueldona, kas dagiti abogado ken dodoktor. Italawda dagiti paglutuan, refrigerator, sound equipment, kompiuter, ken dadduma pay a bambanag. Ti pagtartrabahuak nga opisina addaan kadagiti tinakaw a bambanag nga aggatad iti $22,000.
“Napukaw ti dadduma a tattao ti biagda iti panagtakaw a mismo. Maysa a grupo dagiti managtakaw ti mangtaktakaw iti maysa a container nga adda iti ballasiw laeng ti Kingdom Hall of Jehovah’s Witnesses. Sumagmamano ti natay a natupakan idi natinnag ti maysa a container kadakuada, ngem dagiti dadduma intultuloyda ti nagtakaw a kasla awan ti napasamak. Nagaapada nga addaan kadagiti kutsilio ken paltog gapu iti panangtagikua iti samsam. Daytoy ipakitana ti mapasamak no awan ‘dagiti nangat-ngato nga autoridad,’ kayatna a sawen, dagiti autoridad ti gobierno, a mangtengngel kadagiti bambanag. Kadagita a tiempo, no awan ti linteg ni Jehova iti puspusoda, basta aramidenda laeng no ania ti idiktar ti konsiensiada.”—Roma 13:1-4.
Organisado a Panangtulong
Apaman a nangngegan ti sanga nga opisina dagiti Saksi ni Jehova ditoy Panama ti bilang dagidiay a nakapukaw kadagiti pagtaenganda ken ti kasapulan a material a tulong, naikeddeng ti panangorganisar iti panangtulong kadakuada. Idiay Siudad ti Panama, a sadiay ti pagnanaedan ti dandani kagudua iti populasion iti pagilian, adu kadagiti tiendaan ti naraut. Gapuna ti Branch Committee nakiuman kadagiti Saksi nga agnanaed kadagiti dadduma a lugar a sadiay magun-odan pay laeng ti taraon. Kayat dagiti Saksi ti mangidonar iti kuarta ken taraon, gapuna dinawatda kadakuada a gumatangda iti adu nga arina, bagas, utong, lana, ken dadduma a saan a nalaka a madadael a taraon.
Maysa a dakkel a trak a napno iti tinontonelada kadagitoy a bambanag ti nakargaan, ket iti uneg laeng ti sumagmamano nga aldaw, dagitoy magun-odanen ket naited a libre kadagiti agkasapulan. Naipasdek dagiti sentro a pagiwarasan kadagiti adu a Kingdom Hall iti isuamin a naapektaran a luglugar agingga a naikkan ti tunggal maysa. Adda dadduma a nabati a taraon, a naipaay kadagidiay a nakapukaw kadagiti pagsapulanda kas direkta a resulta ti gubat.
Sumagmamano met kadagidiay a nakapukaw kadagiti namaterialan a sanikuada ti agkedked a dumawat iti tulong, nga isut’ pakaidumaanda unay kadagiti managtakaw, isuda a natignay gapu iti kinabuklis. Kas iti pudno a mapasamak no panawen iti didigra, kankanayon nga adda dagiti manggundaway iti kasasaad a maipaay iti namaterialan a gunggona.
Dadduma a taga Panama optimistikoda unay maipapan iti masanguanan iti Panama iti sidong iti baro nga urnos ti gobierno. Dadduma ti mangibilang pay laeng iti gubat a kas aramid iti imperialistiko a panangraut. Kabayatanna, itultuloy dagiti Saksi ni Jehova ti mangibaga kadagiti nasingpet-panagpuspusona a tattao ti maipapan iti Pagarian ti Dios, ti kakaisuna a gobierno a mangsolber kadagiti parparikut saan laeng nga iti Panama no di ket ti intero a lubong.—Daniel 2:44; Mateo 6:9, 10.
[Dagiti Ladawan iti panid 24, 25]
Nadadael ti lugar a Chorrillo iti gubat; natakawan dagiti tiendaan; nadadael dagiti kuartel ti militaria
[Dagiti Ladawan iti panid 26]
Dinadadael dagiti mannanakaw ti supermarket ken titiendaan