“Kayatko Dayta Itan!” Panawen iti Giddato a Pannakapnek
Ti pustura ni bassit a Johnny ket nairanta a mangiparangarang iti nakaro a panagsagaba, ngem dika mamedmedan ti agkatawa. Nalpay ti abagana, nalap-it dagiti tumengna, akkang ken nakapuy dagiti addangna. Ti rupana ket ladawan iti ladingit—nakamurareg a muging, agpakpakaasi a matmata, ken piwis a ngiwat. Adda maysa a pampanunotenna: dulse.
“Ngem Nanang,” inngayemngemna. Dayta laeng ti pakaseknanna. Timmaliaw ni nanangna kenkuana, iggemna ti malukong ken kutsara. “Maudi daytoyen Johnny, SAAN!” kunana a sititibker. “No manganka ti dulse itan, dadaelemto ti panangrabiim. Ket mangantayon iti 15 minutos laengen!”
“Ngem kayatko ti dadduma ITAN!” inyasugna. Simmardeng a nagkiwar ni nanangna ket minulenglenganna ti anakna. Ammona dayta a panagkita; sisisirib a nagsanud, tapno agulimeken iti sumaganad a kuarto. Gaput’ nasinga, nalipatannan nga interamente ti pannangan idi sisasaganan ti pangrabii.
Dagiti ubbing no dadduma dandani maadipenda iti kanito. No kayatda ti maysa a banag, kayatda dayta itan. Ti kapanunotan nga aguray maipaay iti nasaysayaat a gunggona, wenno iti panangilaksid iti panagragsakda gapu ta daytat’ makadangran kadakuada kamaudiananna, ket narigatda a maawatan. Kaskasdi, daytoy ti kapanunotan a dagitoy—ken kaaduan kadatayo—masapul a suruentayo.
Maysa a nabiit pay a panagadal dagiti sientista idiay Columbia University idiay Estados Unidos sinukimatda ti abilidad dagiti babassit nga ubbing a mangiwalin iti pannakapnek gapu iti matarigagayan a gunggona. Natukonan dagiti ubbing ti dua a pagpilian a taraon, ti maysa ad-adda a makaay-ayo ngem ti sabali—kunaenyon, maysa a cookie kontra dua. Mabalin a magun-odanda ti nasaysayaat no makaurayda agingga nga agsubli ti mannursuro. Nupay kasta, mabalinda nga ipatingga ti panagurayda iti aniaman a tiempo babaen ti panangkiriringda iti kampana, ket iti kasta magun-odanda ti basbassit ket mapukawda ti nasaysayaat. Inrekord dagiti sientista ti kababalinda ket sinukimatda ti panagdakkel dagitoy met laeng nga ubbing sangapulo a tawen kalpasanna.
Impadamag ti magasin a Science a dagiti ubbing a sisasagana a mangitantan iti pannakapnekda nasaysayaatda a babbarito/babbalasitang. Ad-adda a makabaelda iti kagimongan ken iti eskuelaan ken ad-adda a makapagballigida iti rigat ken pannakaupay. Nalawag, ti abilidad a mangitantan iti pannakapnek—ti panangitantan iti pananggun-od iti kayattayo—ket maysa a nasken a kinasigo iti biag. Ket gunggonaanna met dagiti nataengan.
Inaldaw mapilittayo nga agpili iti dagus ken naitantan a pannakapnek. Dadduma a panagpili ket babassit laeng: ‘Kanek aya dayta a cake wenno kedngak ti ipaunegko a calorie?’ ‘Agbuyaak aya ti TV, wenno adda kadi napatpateg a banag nga aramidek itan?’ ‘Ibagak kadi dayta a sao wenno medmedak ti dilak?’ Iti tunggal kaso, masapul a tingitingentayo ti pannakaawis iti dagus a pannakapnek a maibusor iti napaut nga epektona. Ipapantayon, dagitoy mabalin a saan met a makapakigtot a bambanag.
Nasaksaknap pay dagiti moral a pangngeddeng a sangsanguen dagiti tattao: ‘Agulbodak kadi tapno makalusotak itoy a kasasaad, wenno mangsapulak iti napudno ken nataktika a pamay-an?’ ‘Tumulokak kadi iti dayta a panangaw-awis ket kitaek no aniat’ mapasamak, wenno ipategko aya ti panagasawak?’ ‘Makikaduaak kadi iti kaaduan ket agsigarilio iti marihuana, wenno tungpalek aya koma ti linteg ket salaknibak ti bagik?’ Kas ti di pagduaduaan a napaliiwyon, ti dalan a dagus a pannakapnek mapagbalinna ti biag ti maysa a tao a dagus a rebbek.
Kas ti panangibaga ti magasin a Science iti dayta: “Tapno epektibo a makagunay, dagiti indibidual masapul a boluntario nga itantanda ti dagus a pannakapnek ket agtalinaedda iti kababalin a naiturong iti kalat maigapu iti maud-udi a pagbanagan.” Gapuna mabalin a saantay a makapagbiag iti nasayaat a biag no dagdagus a pennekentayo ti tunggal kayattayo a dagus.
Nupay kasta, agbibiagtayo iti maysa a lubong a kankanayon a mangpampanunot iti dagus a pannakapnek, maysa a lubong a kasla iturturong dagiti nakaad-adu a ribo a bersion dagiti nataengan ken bassit a Johnny, nga agannayas a manggun-od iti kayatda itan, a nabulsekda kadagiti pagbanaganna. Ti kababalinda ket maysa a kababalin a nangmolde iti moderno a lubongtayo, ket saan a maipaay iti nasaysayaat.