Dagiti Paripa Apay Popularda Unay?

APAY makiay-ayam ti tattao iti paripa? “Daytat’ makaliwliwa, daytat’ makaay-ayo,” kunat’ babai a pannakangiwat dagiti mangay-aywan ti paripa. Mabalin a kasta, ngem ti sigurado a kangrunaan a mangguyugoy isut’ kuarta nga abaken. Ngangngani isuamin mausardat’ kanayonan bassit a kuarta. Ket dagiti paripa ikaridat’ adu a kuarta. Iti daytoy mapagduaduaan a lubong ti ngumatngato a presio, pannakalugi dagiti stock-market, ken kinaawan ti pagtrabahuan, patien ti minilion a tattao a ti panangabak iti paripa isut’ kakaisuna a mapanunotda a pamay-an tapno bumaknangda.

Ti mangnayon pay iti panangawisna, dagiti paripa di komplikado ken nalaka nga ay-ayamen. Adda adu a nagduduma, kas iti Lotto, numero, ken dagiti ay-ayam isu a kuskusem ti papel tapno maipalgak dagiti nailemmeng a numero, ngem amin dagitoy adda dua a pasetna. Ti umuna ket dagiti agay-ayam mangabakda no ti tiketda katupag ti nabunot dagiti nangorganisar. Maikadua, saan a kas kadagiti dadduma a porma iti sugal, awan ti naisangsangayan a kinasigo wenno pannakaammo a kasapulan tapno mangabak. Ti panangabak wenno pannakaabak ket basta tsansa laeng.

Agay-ayam met dagiti tattao iti paripa agsipud ta nalaka ti gumatang iti tiket. Kaaduan nga Americano magatangda ida iti lokal a tiendaan ti groseria. Iti sadinoman, no awan asideg a paglakuan ti paripa, dagiti agay-ayam mabalin a tumayada babaen iti surat, telepono, telex, wenno fax.

Aniat’ Kabbaro Maipapan kadagiti Paripa?

Baro kadi dagiti paripa? Saan. Kadagiti pipiesta ti kadaanan a Roma, ni Emperador Nero ken Augustus nangited kadagiti ad-adipen ken sanikua kas premio. Maysa kadagiti immuna a nairekord a premio a kuarta ket nalabit binayadan ti maysa a paripa idiay Florence, Italia idi 1530. Kadagiti simmaruno a siglo, immadu dagiti paripa idiay Europa. Dagiti paripa rumang-ayda met idiay immuna nga America, isu a nangiyeg iti kuarta a nakatulong iti gastos ti Jamestown, ti Continental Army, ken ti pannakaibangon dagiti mabigbigbig nga unibersidad, kas iti Harvard, Dartmouth, Yale, ken Columbia.

Idi maika-19 a siglo, nupay kasta, nagparikut ti negosio. Dagiti bumusbusor binusorda ti panagsugal ti kaaduan ket namabasolda a nainget ti pannakabolana. Napnapno iti pasuksok, kinadakes, ken pannakairaman iti krimen dagiti paripa. Makaurnong dagiti pribado a manangitandudo kadagiti ganansia iti apagbiit. Kas banagna, dagiti paripa idiay Estados Unidos, Francia, ken Britania nalapdanda.

Patinggan iti estoria? Nalawag a saan. Nagtultuloy a rimmang-ay dagiti paripa iti dadduma a lugar—Italia, kas pangarigan, ken Australia. Ni Carlos III iti España binuangaynat’ loteria idi 1763; ti moderno a bersionna ket impasdek ti linteg idi 1812. Nagsasaruno dagiti pagilian a nakikadua iti paripa.

Idi 1933, inikkaten ti Francia ti pananglappedna ket impasdekna ti Loterie nationale. Kasta met idi 1930’s, ti Ireland imbangonna ti nalatak nga Irish Hospitals’ Sweepstake. Ti Takarakuji iti Japan nangrugi idi 1945. Inanamongan ti Britania dagiti sosio iti football ken bayad iti pannakabola dagiti bond, a pudno a paripa no saan nga iti nagan laeng. Ket idi 1964 ti Estados Unidos nagsubli manen iti negosio.

Kalpasanna idi 1970’s, dua a pasamak ti nangbalbaliw iti panagandar ti paripa. Ti umuna isut’ pannakairugi iti kompiuter a naikabit kadagiti terminal a paglakuan. Itan posiblen ti mangorganisar iti adu, masansan a panagay-ayam a dagiti agay-ayam mabalinda a pilien dagiti numeroda. Din masapul ti aguray iti adu a lawas wenno bulan tapno makitada no nangabakda; dagiti nagay-ayam mabalin a masarakanda dayta iti uneg dagiti al-aldaw, or-oras, wenno minutos pay.

Ti maikadua a pasamak isut’ pannakairugi ti Lotto, maysa nga ay-ayam a sadiay ad-adu ti gundaway a maabak. Iti Lotto, no saan a maala ti jackpot, mainayon dayta iti sumaganad nga ay-ayam. Ngarud, ti premio dumakkel agingga iti minilion a doliar. Babaen iti Lotto, ngumato dagiti paglakuan, ket dumakkel ti negosio, pudno a dakkel.

Pangawis kadagiti Manangitandudo

Apay nga itandudo dagiti gobierno ti panagsugal? Agsipud ta daytat’ nalaka a pamay-an ti pananggun-od ti kuarta a di ipangpangato ti buis. No dagiti slot machines ken roulette isublida ti premio a kuarta agingga iti 95 porsiento iti masapulanda, dagiti paripa bayadanda laeng ti nakurang a 50 porsiento. Kas pangarigan, idiay Estados Unidos idi 1988, agarup 48 cents iti tunggal doliar ti paripa ti naibayad iti premio ken 15 cents ti napan iti promosion, panaglako, ken ti administrasion. Ti nabati a 37 cents ket nausar a gastosen iti panangparang-ay ti publiko, edukasion, pangaywan iti salun-at, ken pangtulong kadagiti lallakay/babbaket. Iti intero a nasion, dayta aggatad iti $7.2 ribo a milion.

Ngem saan nga organisaren dagiti gobierno dagiti paripa a pagsapul laeng iti kuarta. No dida sumrek iti negosio, mabalin a makapukawda iti kuarta. Dagiti umilida mabalin nga agay-ayamda iti sabali a lugar. Gapuna no ti maysa a pagilian wenno estado rugianna ti paripa, dagiti kaarrubana mapilitda a mangaramid iti kasta met laeng. Daytoy mangpaadu nga epekto nalawag a makita idiay Estados Unidos. Idi 1964 adda maysa a paripa ti Estado; idi 1989 addan 30.

Arapaap a Kinabaknang

Siempre, adu a tattao ti mangpadpadas a manggun-od iti kuarta dagiti managusar. Gapuna kasano ti panangkumbinsir dagiti manangitandudo iti publiko a mangbusbos iti kuartada kadagiti paripa? Adbertising! Ayabam dagiti propesional iti panangallukoy!

Dagiti kadi adbertismen ipaganetgetda a paset (kasano man kabassit) iti masapulan tumulongto iti edukasion wenno mangipaay iti pannakaaywan dagiti lallakay/babbaket? Adayu a kasta! Pulos a di madakdakamat dayta. Imbes ketdi, ipaganetget dagiti ads no kasano a nakaay-ayat ti mangabak iti minilion a doliar. Adtoy ti sumagmamano a pangarigan:

◻ “Ti Di Nakapapati nga Estilo ti Panagbiag dagiti Baknang ken Nalatak Mabalin a Magun-odanyo a Dagus . . . No Agay-ayamkayo iti Nalatak, Multi-Milion a Doliar a LOTTO 6/49 iti Canada.”

◻ “TI PARIPA ITI FLORIDA . . . Bumaknangkayo iti Kadadakkelan a Paripa iti America.”

◻ “Kuarta a naaramid idiay Alemania—BUMAKNANGKAYO A DAGUS ket agbalinkayo a Milionario iti agpatnag.”

Makaallukoy? Pudno a kasta! Gagangay nga agpatingga ti panangikagumaan a mangpakapuy iti adbertismen no saanen a malako dagiti tiket. Kinapudnona, dagiti manangitandudo agturongda pay kadagiti ad-adda a mangawis nga ay-ayam ken panaglako tapno allukoyenda dagiti kabbaro a managay-ayam ken taginayonen dagiti dati nga interesado. Dagiti manangitandudo masapul a kankanayon a mangitukonda ti maysa a banag nga kasla kabarbaro. Ti direktor iti paripa iti Oregon a ni James Davey kinunana: “Addaankam kadagiti tema iti sugal, mangaramidkami kadagiti Olympics. Iti Krismas aramidenmi ti Holiday Cash. Babaen iti Lucky Stars gundawayanmi dagiti senial dagiti tattao iti astrolohia. Madlawmi a no adda dua wenno tallo, uppat wenno lima nga ay-ayam nga aggigiddan, ad-adu ti malako a tiket.”

Ngem ti kadadakkelan pay laeng a pakaawisan isut’ dakkel a jackpot. Iti Lotto, no agpangato ti premio a kuarta, kas ti naaramid idi nagtenganna iti $115 milion idiay Pennsylvania idi 1989, nagbalin dayta a dakkel a damag. Naglilinnetlet dagiti tattao a gumatang kadagiti tiket iti awagan ti maysa nga autor a “naariwawa a pannangan dagiti sugador.” Iti sidong ti panagragragsak, uray pay dagidiay gagangay a saan nga agay-ay-ayam iti paripa inruarda ti kuartada.

[Kahon iti panid 6]

Gatel iti Paripa ken Relihion

“Insuronak ti Iglesia Katolika nga agsugal. Ti bingo ken dagiti pabola awan dumana kadagiti paripa. No mangidaulo ti Iglesia Katolika ket pasardengenna amin a panagsugal, mabalin nga usigek ti panangidian iti panagay-ayam iti paripa. No nabuklisak, ti makagapu ket daytat’ kasla maysa a sakramenton iti Iglesia.”—Managbasa iti magasin a U.S. Catholic.

“Kalpasan ti Misa iti Domingo, ti maikadua a kaaduan ti umatender nga aramid kadagiti simsimbaan a Katoliko isu dagiti linawas nga ay-ayam iti bingo, sigun iti maysa a surbey ti Notre Dame University kadagiti paruko a Katoliko.” Nupay kasta, kunaen ti sumagmamano a papadi a kaaduan kadagidiay mapan kadagiti ay-ayam ti bingo dida mapan makimisa.—The Sunday Star- Ledger, New Jersey, E.U.A.

“Inyeg ni Santo Pancras ti Suerte iti Madrid” isut’ paulo iti linawas a pagiwarnak nga Español nga ABC, internasional nga edision. Intuloy a kinuna ti edision: “‘Ni Santo Pancras dayta’ maulit-ulit a kunkunaen dagiti dua nga empleado iti paglakuan iti paripa . . . a sadiay nakailakoda iti kakaisuna nga agsasaruno a 21515, ti ‘gordo’ [dakkel] a gatad a 250 milion [pesetas, wenno itatta, $2,500,000, E.U.], isu a naiwaras idiay Madrid. [Dagiti empleado] impudnoda a nagkararagda iti santo, a ti ladawanna ti mangay-aywan iti establisimientoda ket nangikabilda iti sanga ti kinsay, tapno nasuerte ti aglako iti ‘gordo’ iti Krismas.”

“Iti panangpadpadas a mangilawlawag iti suerteda, dagiti lallakayen a mangab-abak patienda a ti Dios ken ti signo ti nangilasin kadakuada a mangabak iti kuarta. . . . ‘Mamatikami a ti suerte ken ti malas ket maigapu iti maysa a banag, saan nga aksidente,’ kinuna ni Dr. Jack A. Kapchan, maysa a propesor iti sikolohia idiay University of Miami. ‘Ket ania pay no di naggapu dayta iti Dios?’”—The New York Times.

Aniat’ kunaen ti Biblia maipapan iti suerte? Kadagiti di matalek idiay Israel, kinuna ni Jehova: “Ngem dakayo a nangidian ken Jehova, a nanglipat iti nasantuan a bantayko, a nangsagana iti maysa a lamisaan a maipaay ken Gasat ken nangpunno iti naggampor nga arak ken Signo.”—Isaias 65:11.

Mano kadagiti sumagmamano laeng a mangabak ti agsardeng ken mangpanunota ti naisangsangayan a suerteda ket naibatay iti malas dagiti minilion a naabak? Iparangarang kadi ti sugal ti ‘ayat iti kaarruba’ iti aniaman a pamay-an? Nainkalintegan kadi wenno naibatay ti Biblia ti mangpanunot a ti Soberano nga Apo iti uniberso makiraman iti kasta nga inaagum a bisio a kas iti sugal?—Mateo 22:39.