Ti Pannakabalin ti Panagidanondanon

TI PANAGBEKKEL ti agtutubo a babai kinigtotna ti naulimek nga ili nga Ingles. Ti ad-adda pay a makapakigtot isu ti pangngeddeng ti hurado ti hues: ‘Isut’ pinatay ti awan nakaibatayanna a panagidanondanon!’ Nalawag, ti nagan ti agtutubo a babai, ti pakasarsaritaanna, ken ti mismo a biagna ket dinadadael ti dakes a saosao ti ili.—Rumor and Gossip—The Social Psychology of Hearsay, ni Ralph L. Rosnow ken Gary Alan Fine.

Nupay mammano a nakalkaldaang dagiti resulta, di pagduaduaan a ti panagidanondanon addaan iti nakaskasdaaw a pannakabalin. Iti maysa a dasig, daytat’ mabalin a mapadayawan kas ti gagangay a pamay-an ti panagsisinnukat iti makagunggona nga impormasion. Iti kasumbangirna, mabalin a maibilang a gapu iti riribuk ti gobierno, ti panagsisina dagiti pamilia, ti pannakadadael dagiti karera.

Napabasolen ti panagidanondanon kadagiti di pannakaturturog iti rabii, sakit ti nakem, ken ti di pannakatunaw. Ket awan duadua nangipaayen kadakayo iti personal a pakadanagan iti naminsan wenno dadduma a tiempo. Kinapudnona, ti mannurat a ni William M. Jones namakdaar nga iti lubong ti negosio, “masapul nga awatenyo ti posibilidad a bayat ti karerayo adda maysa a mangpadas a mangdadael iti pakasarsaritaanyo.”

Ti negatibo a panagidanondanon dandani di maawat iti intero nga uniberso. Kadagiti Seminole Indians iti Estados Unidos, “ti panagsao iti dakes maipapan iti asinoman” maipada iti panagulbod ken panagtakaw. Iti maysa a komunidad iti Makinlaud nga Africa, agpegpeggad dagiti manangsarsarita iti pannakaputed ti dilada wenno, ti dakdakes pay, ti pannakapapatayda! Kinapudnona, iti intero a historia, addan dagiti addang a manglapped iti panagidanondanon.

Iti nagbaetan ti maika-15 ken maika-18 a siglo, ti makuna a ducking stool nalatak a nausar idiay Inglatera, idiay Alemania, ken, kalpasanna, idiay Estados Unidos tapno padasen a babainen dagiti managidanondanon nga isardengda ti makadangran a panagsasaoda. Ti masarakan a nakabasol maigalot iti maysa a tugaw ket maulit-ulit a mailemmes iti danum.

Nupay no ti ducking stool nabayagen a napukaw kas iti paratengnged ken ti tul-ong, ti pannakidangadang iti panagidanondanon nagtultuloy uray pay iti moderno a tiempo. Bayat ti 1960’s, kas pangarigan, naipasdek dagiti makunkuna a sentro ti panagidanondanon idiay Estados Unidos a sumungbat kadagiti saosao a mabalin a makadangran kadagiti ar-aramid ti gobierno. Nagandar met dagita a serbisio idiay Makin-amianan nga Ireland ken Inglatera. Naipaulog pay dagiti linteg a mangpasardeng iti panagidanondanon a nairanta a mangipaay iti pannakadadael ti ekonomia dagiti dadduma a pinansial nga institusion.

Nupay adda dagita a panangikagumaan, nagtalinaed pay laeng ti panagidanondanon. Sibibiag ken umad-adu. Awan ti linteg wenno aniaman a sabali a pamay-an ti tao a nagballigi a mangpukaw iti makauram a pannakabalinna. Addat’ sadinoman ti panagidanondanon. Adda ti panagidanondanon iti sangakaarrubaan, panagidanondanon iti opisina, panagidanondanon iti paglakuan, panagidanondanon iti party, panagidanondanon iti pamilia. Ringbawanna ti amin a kultura, rasa, ken sibilisasion, ket rimmang-ay iti tunggal tukad ti kagimongan. Kinuna ti maysa nga eksperto: “Gagangay unayen ti panagidanondanon a dandani kaslan iti panaganges.” ‘Daytat’ naigameren a paset ti kasisigud ti tao.’

Pudno, masansan a ti panagidanondanon ipalgakna ti dakes a kasisigud ti tao, ti panagragsak iti panangibabain, panangballikug iti kinapudno, ken panangdadael kadagiti biag. Kaskasdi, saan a kasisigud a dakes ti panagidanondanon. Adda positibo a paset ti gagangay a panagsao. Ket ti panangammo iti pagdumaan ti makadangran ken di makadangran a panagidanondanon isut’ sekreto iti panangliklik iti panangbiktima kadagiti dadduma—ken ti panagbalinyo a biktima a mismo.

[Ladawan iti panid 4]

Ti panangusar iti ducking stool isut’ maysa a pamay-an dagiti lokal a gobierno iti panangtamingda kadagiti managidanondanon

[Credit Line

Historical Pictures Service