Di Panagtimbeng ti Panga—Ti Dakkel a Manangallilaw

PAGARUPEN ni Larry a mapukpukawna ti isipna. Iti uneg ti pito a bulan makangkangeg iti napipigsa a panagkiriring ken ungor. Napan iti maysa nga internist ken kasta met iti maysa nga espesialista. Awan kadakuada ti nakasarak iti parikut.

Gimmasto ni Robert iti nasurok a $3,000 (E.U.) a padpadasenna nga agasan ti makatuok a sakit ti ulona. “Napanak kadagiti espesialista, kadagiti ospital iti isuamin a lugar . . . napadasak dagiti amin a panangsukimat,” kinunana. Nangiresita dagiti doktor kadagiti droga a mangep-ep ti ut-ot ken pangpagin-awa kadagiti piskel, ngem nagtultuloy ti sakit ti ulo.

Nagsagaba ni Pauline iti agtultuloy a sakit ti ngipen. Awan masarakan ti dentistana a dakes kadagiti ngipenna ket inturongna iti maysa a doktor. Pinasubli ti doktor iti dentista, isu a nangparut iti maysa a ngipen. Idi insarangna ti ngipen iti lawag babaen kadagiti plais, kinuna ti dentista: “Nagsayaatan daytoy a ngipen.” Idi awanen ti anesthesia, nagsubli ti sakitna.

Nupay nagduduma dagiti sintomas, agpapada ti sakit dagitoy tallo a tattao. Daytat’ maysa a mangapektar iti nasurok a sangapulo milion a tattao iti Estados Unidos laeng. Agsipud ta tuladenda dagiti adu a dadduma a saksakit, daytat’ napanaganan “ti Dakkel a Manangallilaw.” Adu a biktima ti di makaammo nga addaanda iti dayta. Kaaduanna ti di pay nakangkangeg iti dayta.

Ti sakit ket maawagan TMJ (temporomandibular joint) syndrome.a Mainayon pay kadagiti nadakamat a parparikut iti ngato, ti TMJ syndrome palettegenna met dagiti piskel, pagsakitenna ti tengnged ken dagiti abaga, pagut-otenna ti mata, ti sinus, pagulawennaka, ken pagtulengennaka pay. Gapu kadagitoy a nadumaduma a sintomas ti saksakit a TMJ masansan a di umiso ti pannakaresitana. Kas banagna, adu a tattao ti mapan kadagiti nagduduma a doktor, espesialista, a dida makasarak ti agas ti an-anayenda. Dadduma, gaput’ pannakaupay, agturongda kadagiti sikiatrista, ket dagiti dadduma agtomarda kadagiti mangep-ep ti ut-ot a droga. Ngem nasaysayaat ti panangkita iti maysa nga aduan pannakaammo a dentista. Mabalin a makaipaay iti bang-ar—bang-ar a masansan nga awan sakitna ken permanente.

Naibutaktak ti Manangallilaw

Usigenyo ti kasasaad. Ti temporomandibular joints (tunggal maysa addaan ti dua) ti mangikonekta iti makimbaba a panga, wenno mandible, iti bangabanga. Dagitoy a suop ti mangipangato ken mangipababa ti pangatayo, mangipauneg ken mangiruar, ken mangkuti nga agpasikigan. Agtrabahoda no agsaotayo, agngalngal, agsuyaab, agalimon, wenno agisem. Agtrabaho ti temporomandibular joints a kadua ti narikut ken agnanaig a sistema dagiti pennet, tultulang, piskel, nerbio, ken ur-urat. Iti kaaduan a tattao amin dagitoy agtutunosda nga agtrabaho ket awan pataudenda a parikut.

Nupay kasta, no di agtimbeng ti panga, ti resulta ket nakaro nga ut-ot. Ti kasasaad maipadis iti pilit a panangpatakder iti 180 centimetro a tao iti 175 centimetro ti langasna a kuarto. Mabalin nga isut’ saan a komportable nga agtakder iti sumagmamano a tiempo, ngem kabayatanna mabalin a maktanganen. Kasta met, no di umiso ti posision ti panga, masapul a kankanayon a suportaran dagiti piskel. Ti resulta ket pumada iti natayag a tao nga adda iti sirok ti nababa a bubida—kettang.

Kunaen ti American Equilibration Society a no di agtimbeng ti temporomandibular joints, pataudenda “ti kadaksan a kita iti pisikal a pannakabannog ta awan ti pamay-an a pakabang-aran ti bagi.” Saan a kas iti nasugatan a saka wenno ima, a mabalin a painanaan, ti panga ken dagiti mairaman a piskel aktiboda a kankanayon, aldaw ken rabii.

Iti panagkomentona kadagiti pagbanagan ti kasta a kanayon a kettang dagitoy a susuop ken piskel, ti dentista ti Nueva York a ni Harold Gelb, maysa nga autoridad iti parparikut ti TMJ, nagsurat: “Ti pannakakettang pakebbetanna ti nabannogen a piskel iti ulo, tengnged, ken kadagiti abaga. Ti panagrikos ti dara kadagitoy a piskel limitado gaput’ kinairtengdan, ket no nakapuy ti panagrikos ti dara, agurnong dagiti rugit iti metabolismo ket pagsakitenna dagiti tisyu. Dagitoy a nasakit a lugar pagsakitenna ti aniaman a paset ti bagi; ti sakit iti abaga pataudenna ti nakaro nga ut-ot iti pispis, a tuladenna dagiti migraine. . . . Agsipud ta kaaduan a kettang a patauden ti di panagtimbeng ti panga addat’ sentrona iti aglawlaw ti ulo, tengnged, ken abaga, kaaduan a sintomas mapasamakda iti dayta a lugar.”

Aniat’ Mamataud iti Saksakit a TMJ?

Ngem kasano a di agtimbeng dagitoy a susuop iti damo? No dadduma dayta ket resulta iti pannakadanog ti ulo, tengnged, wenno panga. Ti di umiso a panagngalngal wenno panagalimon mabalin met a pakaigapuan. Ti kaaduan a makagapu, nupay kasta, isut’ malocclusion, maysa a kasasaad a sadiay di agtupa a naimbag ti makingngato ken makimbaba a ngipen.

Masansan ti di panagtimbeng ti temporomandibular joint kumaro babaen kadagiti makadangran nga ugali, kas iti panagngaretnget ti ngipen, panangkagat ti tubo, panangkagat ti lapis wenno pluma. Wenno ti di panagtimbeng mabalin a kumaro babaen ti di nasayaat a postura, kas no agpannimidka iti lamisaan wenno ugaliyo a tukudan ti timidyo iti imayo.

Ilawlawag ti American Dental Association a no dagiti piskel ken susuop ti panga saanda a makapagtrabaho nga agtutunos a siuumiso, masansan a ti resulta isut’ panagkebbet ti piskel. Ti panagkebbet ti piskel pataudenna ti ut-ot, kinalukneng, ken pannakadadael ti tisyu. Kabayatanna dagiti susuop ken dagiti piskel a mismo madadaeldan, ket malapdan pay ti abilidadda nga agtrabaho a siuumiso.

Ti Maaramidanyo

Kasano a mapasardeng ti TMJ? No dadduma ti panangbabasa iti rupa iti napudot makabang-ar. Dadduma a droga mabalin a makatulong met iti dadduma a kaso, ngem nasaysayaat daytoy iti mabiit laeng a panangagas. Ti pannakasarak iti permanente nga agas kaaduanna ramanenna ti panangkorehir iti dakes nga ug-ugali a mangkettang iti temporomandibular joints ken dagiti mainaig a pempennetna, piskel, nerbio, ken dadduma pay. Dayta ramanenna met ti panangbalbaliw iti posision ti panga.

Ti nangnangruna a makadangran nga ugali isut’ panagngaretnget iti ngipen. Gagangay, ti ngipen ti maysa a tao mapagsina bassit malaksid no agngalngalngal wenno agal-alimon. Nupay kasta, agarup 40 porsiento kadagiti agsagsagaba iti TMJ ugalidan ti agngaretnget no dagitoy ti mapagsina koma, nangnangruna iti rabii no matmaturog. Gagangay, daytoy a panagngaretnget ket maysa a panagtignay iti pannakaparigat ti emosion wenno ti di nasayaat a panagtupa ti ngipen.

Gapuna, aniat’ maaramidan maipapan iti panagngaretnget? Dadduma naisardeng ti ugali babaen ti panangpabassit wenno panangikkat iti rigat a mangpatpataud iti dayta. Nakatulong dagiti dentista babaen ti panangikabilda iti ngipen iti (pakagat) unobtrusive bite plate (occlusal splint), isu a manglapped iti makadangran nga epekto iti panagngaretnget. Gagangay a maikabil iti rabii, daytoy a plastik nga alikamen lapdanna ti di umiso a panagtupa ti ngipen. Masansan, dagus a mangbang-ar ti panangusar itoy nga alikamen.

Addada pay dadduma a bambanag a maaramidyo a mangpabassit iti rigat dagiti panga. Liklikanyo ti panagpannimid. Dikay agrukob iti lamisaanyo, ken dikay tenglen ti telepono babaen iti timidyo. Garawenyo ti pangayo iti nanam-ay ken natimbeng a pamay-an. Ket dikay kagaten dagiti pluma wenno lapis.

No Aniat’ Maaramidan ti Dentistayo

No agsagsagabakayon iti ut-ot ti TMJ, mabalin a kasapulanyo ti panangagas ti maysa a dentista. Yantangay ti posision ti ngipen no nakakaem ti ngiwat ti mangikeddeng iti posision ti panga, ti dentista mabalin nga ikeddengna a baliwan ti pamay-an ti panagtupa ti ngipen. Aramidenna daytoy babaen ti panangpatasna kadagiti ngipen—maysa a pamay-an a maawagan equilibration. Daytoy palubosanna ti panga a maaddaan iti umiso ken komportable a posision. Ti equilibration sapulenna ti tiempo ken kinasigo ti dentista, ngem gagangay a daytoy saan a nasakit iti pasiente.

Masansan a nakaskasdaaw ti resulta. Ni Robert, a nadakamat iti pangrugian, nabalbaliwan ti kagatna iti kastoy a pamay-an. “Kellaat a mariknak a kasla addaanak iti interamente a baro a ngipen,” kinunana. “Ket ti kasasayaatan ngem amin, awanen ti sakit ti ulo.” Adda pay nagkuna: “Mariknak a kasla addaanak iti interamente a baro a ngiwat!”

Kaskasdi, nupay adda balligi a nangagas kadagidiay addaan ti TMJ syndrome, saan pay laeng a maawatan. Ania, kas pangarigan, ti talaga a makagapu kadagiti sintomas? Ken apay a dadduma nga addaan iti nakaro a di panagtimbeng ti panga dida agsagaba a pulos nupay no dagiti dadduma a bassit laeng ti di panagtimbeng ti pangada makariknada ti kasta unay nga ut-ot? Maysa kadi a makagapu ti personalidad? Kasta met, kasano a maiyakar ti ut-ot manipud iti maysa a paset ti bagi iti sabali a paset?

Dagiti sungbat kadagitoy a salsaludsod ken dagiti pay dadduma ket siniraraken ken pinagsuppiatan dagiti doktor iti dentistry. Kaskasdi, adda Daydiay naan-anay a makaawat kadagiti amin nga ar-aramid ken kinarikut ti bagi ti tao. Daytoy Daydiay nangikari a mangipatingga kadagiti amin a di kinanaan-anay a mangpataud iti ut-ot ken panagsagaba ti sangatauan.—Apocalipsis 21:4.

Kabayatanna, no suspetsayo nga addaankayo iti TMJ syndrome, apay a dikay bisitaen ti maysa a dentista a makaammo ti maipapan iti dakkel a manangallilaw? Isut’ mabalin a makatulong kadakayo.

[Footnote]

[Kahon iti panid 22]

Di Kadi Agtimbeng ti Pangayo?

No wen ti sungbatyo kadagiti sumaganad a salsaludsod, mabalin a kasta.

1. Ikabilyo dagiti ramayyo iti sikigan ti rupayo iti sango ti tunggal lapayag, isu a pakariknaanyo iti temporomandibular joints. Ita ngangaenyo ken kaemenyo ti ngiwatyo iti sumagmamano a daras. Madlawyo kadi ti panaglanitek, panagranetret, wenno itatadol dagiti susuop?

2. Sumaganad iparabawyo a silalag-an ti kikityo iti tunggal lapayag, nga italmegyo ti sango ti lapayagyo. Manen, ngangaenyo ken kaemenyo ti ngiwatyo. Mariknayo ti tulang ti pangayo a mangiduron kadagiti ramayyo. Nadnadlaw kadi iti maysa ngem ti bangir? Nasakit kadi no aramidenyo daytoy?

3. Marigatankayo kadi a mangnganga iti ngiwatyo, wenno mariknayo kadi a nasakit no ngangaenyo a naimbag dayta?

4. Adda kadi nalukneng wenno nasakit ti panga wenno rupayo wenno ti aglawlaw ti lapayagyo?

5. Mariknayo kadi a nasakit no agngalngalkayo wenno agsuyaabkayo?

6. Agngaretnget kadi ti ngipenyo no matmaturogkayo? (Ti mangipamatmat nga agngaretngetkayo isut’ pannakadlaw iti limteg wenno nabannog a panga no mariingkayo.)

7. Nairteng kadi ti pangayo ta diyo manganga wenno makaem ti ngiwatyo?