Koriente Manipud iti Tengnga ti Bantay

“TI ALDAW a panagdaliasat a malaglagipmonto iti tungpal-biag.” Kastat’ panangdeskribir dagiti broshur iti panagbaniaga iti panagdaliasatko iti makin-abagatan a laud ti South Island idiay New Zealand. Ket pudno dayta. Ti panagdaliasat manipud Manapouri agingga idiay Doubtful Sound, a bumallasiw iti taaw ken bambantay, imparangarangna kaniak dagiti naisangsangayan a buya ken makapasiddaaw a gapuanan ti enhenieria. Kasla maim-imatangak ti maikawalo a pagsidsiddaawan iti lubong—maysa a planta ti koriente manipud iti danum iti tengnga ti bantay.

Ti panagdaliasatko impalagipna met kaniak ti kapautan nga umili ti New Zealand, dagiti Maori, ken dagiti kadaanan a sarsarita ken pagsasaoda. Sigun iti dua a salaysay ti Maori, ti “Manapouri” mabalin a kaipapananna ti ‘danaw ti liday wenno lulua’ wenno ‘danaw ti naliday a puso.’ Para kaniak dayta isu met laeng ti nagan ti ili a pangrugian dayta di malipatan a panagdaliasat.

Di Ninamnama a Buya

Bayat a siiinayad a bimmallasiw ti balotomi iti natalinaay a danaw, nagparang dagiti nakaskasdaaw a ginget nga U ti tabasna ken agkakangato a bantay. Nagasatkami a nakarana ti nasin-aw nga aldaw, ta agtudtudo ditoy a disso iti nasurok a 7,500 milimetro iti makatawen. Isut’ gapuna a daytat’ maysa a paraiso ti retratista, nga addaan kadagiti kaykayo ken narukbos a mulmula nga agtubtubo iti igid ti danum nga agpangato iti ansad ti bantay. Ti ungor ti balotomi isut’ kakaisuna a pagilasinan ti iseserrek ti tao iti disso iti 75-minuto a panagballasiwmi iti danaw. Ngem maysa a panagdaliasat nga agturong iti ania?

Iti di ninamnama a buya—idiay West Arm, iti adayu a surong ti danaw, iti tengnga ti di am-ammo a disso, nagsaad sadiay ti switchyard ti planta ti koriente manipud iti danum. Aniat’ nangguyugoy iti siasinoman a mangibangon iti planta ti koriente ditoy, a napalalot’ kaadayuna? Ti laeng naisalsalumina a geograpiko ken geolohiko a kasasaad sadiay ti nangipaay iti asinoman nga enheniero wenno surbeyor iti inspirasion.

Immay ti inspirasion idi 1904 idi a ni P. J. Hay, maysa a surbeyor, napaliiwna ti kabalinan daytoy a bagi ti danum. Ti rabawna agrukod iti nasurok a 180 metros iti ngato ti patas ti baybay, ket addaan kaadalem nga agarup 450 metros, ti arisadsadna ket agarup 260 metros iti baba ti patas ti baybay! Kaskasdi, naisina dayta iti taaw babaen laeng ti agarup sangapulo kilometro a kabambantayan. Ngem kalpasan laeng ti 60 a tawen pay sakbay a maipatungpal ti ideyana. Aniat’ nangtignay a mangaramid iti dayta? Maysa nga Australiano a kompania a mangrunrunaw iti landok idiay New Zealand ti agkasapulan iti koriente maipaay iti smelter (pangrunaw) daytoy idiay Tiwai Point, nga asideg iti Invercargill, agarup 160 kilometro ti kaadayuna iti nagtengngaan ti dua a disso. Ngem kasano a mapataud ti elektrisidad?

Pimmudno nga Arapaap

Ti plano, nga inaramid ti Bechtel a kompania ti enhenieria idiay E.U., isu ti panangabbutaw iti bantay a maawagan ti Leaning Peak ken panangibangon iti generating station iti baba a mismo ti surong ti Lake Manapouri. Iti kasta, ti danum tumbaenna dagiti shafts ken paandarenna dagiti pito a makina a mangpataud ti elektrisidad. Maipadalan ti bileg ti elektrisidad iti nasional a linea ti koriente babaen ti switchyard iti igid ti danaw. (Kitaenyo ti diagrama, panid 17.) Ngem kasano a makabulos ti amin a danum? Nasken a mangkali dagiti minero iti usok a 9 metros ti diametrona a pagayusan ti danum manipud iti planta a ti kawatiwatna ket 10 kilometros iti uneg ti bantay. Daytat’ mangwaya iti danum a rumuar iti Deep Cove idiay Doubtful Sound, maysa kadagiti kasayaatan a fiord (lipit a pagayusan ti danum iti nagbaetan dagiti rangkis) ti New Zealand. Kasapulan a maikkat ti 760,000 metro kubiko a bato tapno maaramid laeng dayta nga usok.

Panunotenyo ti kaadu ti bato a masapul a maabutan iti bantay a maipaay laeng iti pagayusan ti danum ken pangipuestuan kadagiti makina. Daytoy a silid ti makina laeng ket 111 metros ti kaatiddogna, 39 metros ti langasna, ken 18 metros ti kalawana. Ti kaatiddogna ket umanay a pagaay-ayaman iti football wenno soccer iti America. Ngem masapul nga umuna ti usok tapno madanon ken makali ti silid ti makina, a nakaikabilan dagiti turbines ken generators. Daytat’ naidumduma a karit!

Daytoy a dalan nga usok, a nasurok a dua kilometro ti kaatiddogna nga addaan parepareho a salog a maysa metro iti kada sangapulo metros, aglikaw nga agpababa agturong iti silid ti makina. Bayat a simrekkami iti bantay babaen ti bus a pangturista, nasimbeng a panunoten a sumalsalogkami iti kaungan a paset ti bantay.

Idi nakababakamin iti bus ken simrekkami iti silid ti makina, daytat’ kasla parparbu ti siensia—maysa a nagdakkelan a katedral ti siensia iti alinedned ti bantay! Ngem maysa a saludsod ti nangburburtia kaniak, kasanoda nga inserrek dagiti nagdadakkelan a makina maipaay itoy narikut a proyekto? Ti pannakagteng dita ket babaen laeng iti taaw wenno danaw. Awan dagiti kalsada. Natakwatan a nalaklaka nga idaliasat ti kaaduan a makina babaen iti taaw. Agbanag dayta iti panangabbeng ti kabambantayan iti dalan nga agturong iti lugar a pakaipasdekan ti planta. Ti solusion? Mangaramid iti dalan.

Kasang-atan a Kalsada iti Estado ti New Zealand

Nangrugi ti trabaho idi 1963 iti dalan a namagsilpo iti Deep Cove ken West Arm, “maysa kadagiti karirigatan a panangaramid iti kalsada iti lubong,” sigun iti maysa a gubuayan. Apay a kasta? “Ti tudo, niebe, agay-ayus a pitak ken nasamek a mulmula pinawatiwatna ti panawen ti panangileppas manipud 12 agingga iti 24 a bulan.” Agarup 23 kilometro ti kaatiddogna, kamaudiananna daytat’ agpateg iti NZ$1.57 kada centimetro—maysa a nagastos unay a kalsada! Sumang-at iti maysa a metro iti kada lima a metros a kawatiwat, daytat’ nagbalin a kasang-atan a kalsada ti New Zealand. Kaskasdi, daytat’ napateg a dalan a pangidaliasatan iti 87,000 a tonelada a material manipud iti patas ti baybay, a bumallasiw idiay Wilmot Pass (670 m) agingga iti patas ti danaw. Ti maysa a karga laeng ket agdagsen iti 290 a tonelada ken agkasapulan iti pagluganan nga addaan ti 140 a dalig a guyguyoden ti bulldozer ken grader ken idurduron ti sabali pay a bulldozer! Ngem nairingpas ti trabaho.

Epekto iti Ekolohia

Kasano nga apektaran daytoy a nagdakkelan a proyekto ti lokal nga ekolohia? Yantangay adda iti uneg ti daga ti kaaduan a planta ti koriente, daytat’ di unay makita malaksid iti switchyard ken transmission lines a bumallasiw iti bantay. Iti kinadakkel ti lugar, agparang a bassiusit uray dagiti torre ti koriente. Ngem adda pay sabali a saludsod a sungbatan.

No ti Lake Manapouri ket, iti kayariganna, agayus manipud iti surong, kasano a mataginayon ti patasna? Maysa a kangrunaan a banag isut’ masansan a panagtudona iti rehion iti tinawen. Ti ili ti Manapouri addaan iti tinawen a promedio a 1,250 milimetro a tudo, bayat nga umaw-awat ti planta ti koriente idiay West Arm iti 3,750 milimetro. Kasta met, masursurot dagiti nainget a pagalagadan iti panangtengngel iti patas ti danaw tapno agtalinaed no mabalbalin ti sigud a patasna. Yantangay ti Lake Manapouri ket makinsurong a pagayusan iti danum a nangiraman iti Lake Te Anau ken ti Makinsurong ken Makimbaba a karayan Waiau, maus-usar dagiti pangkontrol a prinsa tapno mataginayon ti patas a kasapulan ti planta ti koriente. No adu unay ti danum a tamingen dagiti generator, malukatan dagiti ruangan ti danum tapno makaruar ti sobra.

Asinot’ Magunggonaan?

Ti pannakaipasdek ti kadadakkelan a planta ti koriente manipud iti danum ti New Zealand ket maysa a pangarigan ti sangalubongan a panagtitinnulong. Naaramid dagiti turbines idiay Scotland, dagiti generators idiay Alemania, ken dagiti transformers idiay Italia. Naaramat dagiti immuna a generators idi 1969. Idi Setiembre 1971 nausaren amin dagiti pito. Asinot’ magunggonaan iti mapataud a koriente? Kaaduanna isu dagiti kompania a mangrunrunaw iti landok idiay Tiwai Point, ket ti dadduma isu ti nasional a linea ti elektrisidad ti New Zealand. Ti panagandar ti estasion ti koriente iti Manapouri ken ti agtultuloy a suplay ti elektrisidad ket napateg unay iti trabaho a panangrunaw iti landok. Ti pannakaguped ti suplay ti koriente iti dua laeng nga oras agbanag iti panagsardeng ti panagrunaw iti sumagmamano a bulan. Gapuna agtitinnulong ti planta ti koriente idiay Manapouri ken dagiti kompania a mangrunrunaw iti landok tapno masigurado a kanayon nga agandar.

Nagturong ti bus a pagluglugananmi idiay Wilmot Pass ken simmalog idiay Doubtful Sound. Nakitami sadiay ti agay-ayus a danum manipud iti planta ti koriente idiay Manapouri nga agturong iti natalingenngen a lipit. Adda makapaawis a banag iti daytoy a lipit. “Ti rabaw ti lipit ket natamnay a danum iti tukad ti naapgad a danum. Iti lipit ti natamnay a danum ket maysa a naidumduma a rutap—maysa a karayan nga agayus a siaalumamay iti taaw a napalawlawan iti bambantay.”—Manapouri to Doubtful Sound, ni Barry Brailsford ken ni Derek Mitchell.

Impannakami ti sabali pay a de motor a baloto iti lipit. Iti sumagmamano a kanito iniddep ti kapitan ti motor, ket immimdengkami iti narimbaw a kinatalinaay ti di pay nakutkuti a paraiso. Sagpaminsan nga agkallangogan ti timek ti billit iti danum. Anian a pannakaidumana iti naungor a planta ti koriente manipud iti danum idiay Manapouri a sumagmamano a milia laeng ti kaadayuna, a nailemmeng iti tengnga ti bantay!—Naipatulod.

[Diagram/Dagiti Ladawan iti panid 17]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Plano ti planta ti koriente

Lake Manapouri

Lift shaft

Intake gate shaft

Intakes ken screens

Usok a pagayusan ti danum agturong iti Deep Cove Penstock

Pang-emerhensia a pagruaran

Estasion iti ruar

Power-cable shaft

Usok a pagserkan

Silid ti transformer

Silid ti makina

Pangserbisio nga usok

[Dagiti Ladawan]

Switchyard

Silid ti makina

Ti planta ti koriente iti Manapouri

[Ladawan iti panid 15]

Doubtful Sound, New Zealand

[Ladawan iti panid 16]

Ti usok nga agturong iti bantay ken aglikaw nga agpababa iti silid ti makina