Ti “Bill of Rights”—Apay a Kasapulan Dayta?

TI Bill of Rights ti Estados Unidos nangtignay iti kasta unay a panaginteres ta iti 50 a tawtawen, agarup 700 a libro ti naisurat maipapan itoy—nasurok 40 ita a tawen laeng. Yantangay ti 1991 isut’ maika-200 a bisperas ti pannakaaprobar ti Bill of Rights, ad-adda pay nga interesado dagiti tattao iti daytoy a tema. Kaskasdi, 59 porsiento kadagiti napagsaludsodan nga Americano ti di makaammo no ania ti Bill of Rights.

Idi napasingkedan ti Konstitusion ti Estados Unidos idi 1788, daytat’ nangipalubos iti panagbalbaliw a mangilawlawag kadagiti takder a di unay nailawlawag iti Konstitusion. Idi 1791 nainayon ti umuna a sangapulo a panagbalbaliw iti Konstitusion. Mainaig dagitoy a sangapulo a panagbalbaliw iti wayawaya ket nagbalin a pagaammo kas ti Bill of Rights, ta impanamnamana kadagiti umili ti Estados Unidos ti sumagmamano nga indibidual a wayawaya.

Apay a Kasapulan?

Apay a kasapulan ti Estados Unidos ti Bill of Rights? Addaanen a sigud dayta iti natibker a Konstitusion a nairanta a “mangpatalged kadagiti Bendision ti Wayawaya” kadagiti umilina. Kasapulan dagiti panagbalbaliw ta adda nagpateg a banag a nailaksid iti Konstitusion a mismo: Awan dagiti nabatad a naisalaysay a garantia iti indibidual a kalintegan.

Ti peggad a pinagamkan ti kaaduan nga Americano isut’ kinaulpit ti mannakibiang a gobierno nasional a mangrabsut iti indibidual a wayawaya, kangrunaanna ti wayawaya iti relihion. Inlawlawag bassit ti historiador a ni Charles Warren ti pakaigapuan itoy a panagamak. Kunaenna:

“Inkalintegan dagiti tao iti amin a benneg a, nupay ti kangrunaan a panggep ti Konstitusion isut’ panangipasdek iti gobierno, ti maikadua a panggepna, a maipada ti kinapategna, masapul a salakniban dagiti umili maibusor iti gobierno. Daytat’ banag nga insuro ti isuamin a historia ken natauan a kapadasan. . . .

“Nagbibiagda kadagiti nasaem a tawtawen, idi a naimatanganda dagiti gobierno, agpadpada naarian ken estado, a nangilupitlupit iti natauan a kalintegan isu a sipipinget a nakidangadanganda agraman dagiti inapoda kadagiti sakup ti Britania ken sadi Inglatera tapno magun-odanda. . . . Ammoda no aniat’ inaramid ti gobierno iti napalabas, no aniat’ padasen nga aramiden ti gobierno iti masanguanan, ti turayna man ket naarian, estado, wenno nasional . . . Ket inkeddengda nga, idiay America, ti kasta a turay masapul a malapdan iti rugina pay laeng.”

Pudno a ti nadumaduma a konstitusion ti estado addaanda ti limitado a bill of rights. Ngem kinapudnona ti nakaal-alinget a rekord ipalgakna a ti panangipaidam iti wayawaya ket gagangay kadagiti dadduma nga estado.

Dagiti manangsakup intugotda ti adu nga ugali ti Daan a Lubong iti Baro a Lubongda. Indadanesda dagiti babassit a grupo ken kinanononganda dagiti relihiuso a grupo maibusor kadagiti sabsabali. Gapuna idi nagsaknap ti damag a maputputar ti konstitusion, inyusuat dagiti managayat-wayawaya a tattao ti movimiento maipaay iti sangapagilian a bill of rights a mangipanamnama iti wayawayada ken mamagsina iti Simbaan ken Estado.

No maam-amak dagiti umili iti sentralisado a gobierno nasional, apay a binukelda dayta? Kalpasan a napirmaan ti Deklarasion ti Panagwaywayas idi 1776, kasapulan ti baro a sistema ti gobierno. Nagpatinggat’ turay a Briton iti tunggal sakupna. Inabrasa dagiti estado ti Articles of Confederation, a namagkaykaysa kadakuada kas maysa a pagilian—ngem iti nagan laeng. Kas kunaen ti maysa a historiador: ‘Tunggal maysa tinarigagayannat’ aggaraw nga agwaywayas, ket ti apal ken panagsasalisal riningbawanna ti pannakilangen dagiti estado iti maysa ken maysa.’

Gapuna, nabukel ti gobierno nasional, a buklen ti katan-okan a lehislatibo, ehekutibo, ken hudisial. Nagtignay dagitoy a tallo a sanga iti sistema a checks and balances tapno mangsalaknib maibusor iti naulpit a panagturay. Ti hudisial a sanga ti nangnangruna a mannalaknib ken manangipatarus kadagiti kalintegan iti konstitusion. Ti Korte Suprema isut’ kangatuan a pangukoman ti pagilian, ket nagbalin dayta a manangipatarus iti linteg.

Ti umuna a Kongreso, a nagtaripnong idi 1789, sipipinget a tinamingna ti naikari a Bill of Rights. Ti banagna: sangapulo a panagbalbaliw iti Konstitusion. Dagitoy a panagbalbaliw nagbalinda a paset iti Konstitusion 200 a tawenen a napalabas, idi Disiembre 15, 1791—agarup tallo a tawen kalpasan ti pannakaaprobar ti Konstitusion.

Wayawaya iti Relihion

Kadagiti amin a kalintegan nga ingarantia ti Bill of Rights, maysa kadagiti kapapatgan isut’ wayawaya iti relihion. Ti damdamo unay a paset ti Umuna a Panagbalbaliw (First Amendment) kunaenna: “Di mangpanday ti Kongreso iti linteg panggep iti panangipasdek iti relihion, wenno ti panangipawil iti nawaya a panangalagad iti dayta; wenno panangkettel iti wayawaya iti panagsao.”

Paliiwenyo a naiturong daytoy a panagbalbaliw iti Kongreso, saan a kadagiti mammanday-linteg ti estado. Ngem babaen ti pannakaaprobar ti Maikasangapulo-ket-uppat a Panagbalbaliw idi 1868, agaplikar met ti Umuna a Panagbalbaliw kadagiti estado. Nangipaay dayta iti pannakasalaknib ti konstitusion ti nasion maibusor iti pananglabsing ti estado iti inidibidual a wayawaya.

Linapdan ti Umuna a Panagbalbaliw ti Kongreso a manglimitar iti wayawaya iti relihion. Pinaritanna met ti Kongreso a mangipasdek iti simbaan wenno mangaramid kadagiti linteg panggep iti relihion. Ti ebkas a ‘maibusor iti panangipasdek iti relihion babaen ti linteg’ ket nairanta a mangibangon, kas kuna ni Thomas Jefferson, “iti pader ti panagsina ti Simbaan ken ti Estado.”

Impanamnama ti Umuna a Panagbalbaliw ti wayawaya iti kapanunotan ken panangiyebkas, agpadpada relihiuso ken sekular, ket daytoy a panagbalbaliw agbalinto a natan-ok nga isyu iti konstitusion iti masanguanan. Ammo dagiti Nangipasdek nga Amma a ti wayawaya iti relihion ken ti sibil a wayawaya dakkel panangapektarda iti maysa ken maysa.

Apay nga Umuna ti Relihion?

Nakadidillaw a ti tema iti relihion ti immuna a sinalaysay dagiti nangputar iti Bill of Rights. Gapu iti relihiuso a riribuk iti adu a siglo kadagiti nakayanakanda a dagdaga, naibati iti panunot ken pusoda ti di malipatan a pasamak. Determinadoda nga agaluad maibusor iti pannakaulit dagidiay nasaem a panagdadangadang.

Nangnangruna a napateg ti wayawaya iti relihion ta naggapu dagitoy a tattao kadagiti dagdaga a sadiay addada linteg maibusor iti apostasia, kinaerehes, panagturay ti papa, ken panagtabbaaw ken uray pay maibusor iti di panangsuportar iti Simbaan iti pinansial. Ti dusa iti pananglabsing kadagitoy a linteg mabalin a pannakatutuok, pannakaibalud, wenno patay. Gapuna, sipapasnek nga indarirag da Thomas Jefferson ken ni James Madison ti panagsina ti Simbaan ken ti Estado. Saanen nga ayonan ti gobierno ti bileg dagiti padi wenno idadanes dagidiay komontra!

Dadduma kadagiti kapanunotan ni Madison iti pannakaisina ti relihion iti Estado ket nailanad iti maysa a dokumento a napauluan “Maysa a Pakalaglagipan ken Pannakisupiat” (A Memorial and Remonstrance). Sitatarumamis nga inkalinteganna a ti pudno a relihion dina kasapulan ti tulong ti linteg, nga awan ti asinoman a mabuisan a mangsuportar iti aniaman a relihion, ket ti panangidadanes isut’ di maliklikan a resulta ti relihion nga impasdek ti gobierno. Namakdaar met ni Madison a ti kasta nga urnos lapdanna ti irarang-ay ti Nakristianuan a panagebanghelio.

Inanamongan ni Jefferson ni Madison ket kinunana a ti suporta ti Estado pakapuyenna ti Kristiano a relihion: ‘Rimmang-ay ti Kristianismo iti tallo gasut a tawtawen nga awan tulong ti linteg. Apaman a naipasdek iti sidong ti emperador a ni Constantino, daytat’ natulawan.’—Under God, ni Garry Wills.

Ti Korte Suprema ken Wayawaya iti Relihion

Adda 200 a tawtawen itan nanipud idi napasingkedan ti Bill of Rights. Dagiti garantiana pinennekna dagiti sosial ken napolitikaan a pakaseknan idi maika-17 ken maika-18 a siglo. Naipaay aya daytoy met laeng a Bill of Rights ti agbaliwbaliw a kasapulan dagiti umili bayat ti sumaruno a 200 a tawtawen? Wen, gapu ta nakuna nga addaan daytoy iti “manayon a prinsipio” a mabalin nga “ibagaybagay iti nagduduma a pakarigatan iti natauan nga ar-aramid.”

Iti Korte Suprema ti Estados Unidos a dagiti kapapatgan a prinsipio ket “naibagaybagay iti nagduduma a pakarigatan iti natauan nga ar-aramid,” nangnangruna iti panangpaawat iti wayawaya dagiti umili. Impaawat ti Korte dagiti wayawaya a di rumbeng a biangan ti gobierno. Kas impasimudaag ti maysa a historiador, timbengen ti Korte ti organisado a kagimongan ken ti indibidual a kalintegan.

Iti napalabas a 50 a tawtawen, nangisaklang dagiti Saksi ni Jehova iti Korte Suprema iti adu a kaso panggep iti wayawaya iti panagsao ken wayawaya iti panagdayaw. Kaaduan kadagitoy a kaso ket mainaig iti kalintegan a mangisaknap iti kapanunotan.a

Mabalin nga ipaawat ti Bill of Rights ti wayawaya, ngem ti libro a The Supreme Court and Individual Rights, ni Elder Witt, addaan paulo a kunana “Dagiti Saksi ni Jehova: Manangipaawat iti Wayawaya.” Kunaenna: “Sigun iti historiador iti konstitusion a ni Robert F. Cushman, nangiyawat dagiti miembro ti sekta iti tallopulo a kangrunaan a kaso a mangsubok kadagiti prinsipio ti wayawaya iti relihion iti Korte Suprema nangrugi idi 1938. Iti kaaduan kadagidiay a kaso, nagkeddeng ti Korte iti paborda.”

Ngem idi 1940 ti nalatak a desision a Minersville School District v. Gobitis ket maibusor kadagiti Saksi ni Jehova iti isyu ti panagsaludo iti bandera.b Intandudona ti inkapilitan a seremonia iti panagsaludo iti bandera. Ni Apo Hues Frankfurter isut’ nangiparang iti kaaduan nga opinion, ket kunana a nupay paboran ti ‘wayawaya ken panangpabus-oy ken nasin-aw a nakem’ ti pamilia Gobitas, patienna a nasken a dayawen dagiti ukom ti tigtignay dagiti pannakabagi a pinili dagiti umili. Iti sabali a pannao, rebbeng a mapalubosan dagiti politiko a mangaramid kadagiti linteg a manglimitar iti relihiuso a wayawaya. Ngem dayta a mismo ti iparit ti Bill of Rights.

Nasurok 170 a diario ti nangkondenar iti desision. Sumagmamano laeng ti kimmanunong iti dayta. Sinupiat dayta ti kaaduan a legal a komentario. Di pakasdaawan a nabaliktad ti desision iti tallo a tawen. Kalpasanna, iti West Virginia State Board of Education v. Barnette, kinuna ni Apo Hues Jackson iti Korte: “Ti panggep ti Bill of Rights isut’ panangilaksid kadagiti sumagmamano nga isyu iti nadumaduma a napolitikaan a panagsusupiat, nga iyadayo ida kadagiti kaaduan ken opisiales ken ipasdek ida kas legal a prinsipio a maiyaplikar kadagiti pangukoman. Ti kalintegan ti maysa iti biag, wayawaya, ken sanikua, iti nawaya a panagsao, nawaya a panangipablaak, wayawaya iti panagdayaw ken panaguummong, ken dadduma pay a kangrunaan a kalintegan mabalin a di mabotosan; agpannurayda iti resulta ti di naangay nga eleksion.”c

Ti kaaduan isut’ mangikeddeng iti eleksion. Ngem dagiti kangrunaan a wayawaya nga ingarantia ti Bill of Rights salaknibanna ti minoridad manipud iti kinaulpit ti kaaduan ken iti bileg ti Estado. Itay nabiit, insurat ni Justice Sandra Day O’Connor: “Iti panangmatmatko, napasingkedan ti Umuna a Panagbalbaliw tapno salakniban ti kalintegan dagidiay a ti relihiuso nga alagadenda ket di awaten ti kaaduan ken mabalin a mamatmatan a buyogen ti kinaulpit.” Nalawag a dayta ti pinanunot met dagiti nangpanday iti Konstitusion ken ti Bill of Rights.

Aprobaranto kadi amin a nasnasion dagiti konstitusion nga addaan iti bill of rights? Nagkedked ti kaaduan, ket no matmatantayo ti historia, adut’ agkitakit. Gapuna ti panangnamnama nga amin a nasnasion mangaramiddanto kadagiti dokumento a mangparmek iti kinaulpit ken mangitan-ok iti kalintegan ti amin ket agturongto iti pannakaupay.

Maysa a Gobierno a Dinto Mangupay

No kasta, dinto kadi matungpal ti sangalubongan a panagtarigagay iti wayawaya, kinahustisia, ken panagpapada? Maisupadi iti dayta, ad-adanitayon ngem idi iti pannakatungpal dagita a tarigagay. Apay a kasta? Gapu ta agbibiagtayo iti tiempo, isu nga impadto ti Biblia idi pay, inton maikkat ti isuamin a nadangkok a gobierno ket ti panangtaming iti natauan nga ar-aramid sublatenton ti gobierno nga insuro ni Jesu- Kristo nga ikararag dagiti pasurotna—ti Pagarian ti Dios.—Mateo 6:9, 10.

Dagiti makadidigra a paspasamak iti maika-20 a siglotayo paneknekanda nga addatayon iti maudi nga al-aldaw toy agdama a sistema dagiti bambanag ket iti mabiiten iturayanton ti nailangitan a Pagarian ti Dios ti daga. (Mateo 24:3-13; 2 Timoteo 3:1-5) Kas impadto ti Biblia: “Kadagiti aldaw dagita nga ar-ari [dagiti agdama a gobierno], ti Dios ti langit mamangonto iti maysa [a nailangitan] a pagarian a . . . dinto maited iti sabali nga ili. Burakennanto ken ibusennanto amin dagitoy a pagpagarian [iti agdama], ket isu agtalinaedto iti agnanayon.”—Daniel 2:44.

Aniat’ kaipapananto dayta kadagiti nalinteg panagpuspusona nga indibidual? Inkari ti Saot’ Dios: “Ta bassit pay a darikmat, ket ti dakes maawanton . . . Ngem dagiti naemma tawidendanto ti daga, ket maay-ayatandanto iti kinaruay ti talna.” (Salmo 37:10, 11) Iti sidong ti nailangitan a Pagarian ti Dios, mataginayonto ti pudno a talna ken talged ditoy daga. Iti daytanto laeng a matungpal ti pudpudno a wayawaya, kinahustisia, panagpapada, ken sangalubongan a panagkakabsat iti intero a daga.

[Dagiti Footnote]