Panangmatmat Manipud iti Maika-29 a Kadsaaran

NO RUMMUARKA iti elebeytor iti maika-29 a kadsaaran iti patakder ti United Nations idiay New York City, adda bassit nga asul a pagilasinan a mangipakita iti dalan nga agturong iti Office of the High Commissioner for Human Rights (OHCHR). Daytoy nga opisina a mangtaginayon iti panagkikinnaawatan dagiti miembro a nasion irepresentarna ti hedkuarter ti OHCHR idiay Geneva, Switzerland​—ti sentro para kadagiti aktibidad ti UN maipapan kadagiti natauan a kalintegan. Ni Mary Robinson, ti High Commissioner for Human Rights, ti mangidadaulo iti OHCHR idiay Geneva, ngem ni Elsa Stamatopoulou, a maysa a Griego, ti pangulo ti opisina idiay New York. Idi kattapog daytoy a tawen, sidadayaw nga inawat ni Mrs. Stamatopoulou ti maysa a kameng dagiti mannurat ti Agriingkayo! ken rinepasona ti lima a dekada nga aktibidad maipapan kadagiti natauan a kalintegan. Adtoy ti dadduma a napili a paset ti interbiu.

S. Ania nga irarang-ay ti madlawyo a naaramiden iti pannakaitandudo dagiti natauan a kalintegan?

S. Ikkanka iti tallo a pagarigan ti irarang-ay: Umuna, iti 50 a tawen a napalabas, saan a mapampanunot dagiti natauan a kalintegan a pagsasaritaan iti internasional a saritaan; itatta kanayon nga adda ken agkurkurri. Daytat’ pagsasaritaanen dagiti gobierno a saan a pulos a nakangngeg maipapan kadagiti natauan a kalintegan sumagmamano a dekadan ti napalabas. Maikadua, addaantayon iti internasional a kodigo ti linteg, wenno libro ti linteg, nga addaan iti sumagmamano a katulagan a mangilanad no ania ti obligasion dagiti gobierno kadagiti iturayanda. [Kitaem ti kahon a “Ti International Bill of Human Rights,” iti panid 7.] Nabusbos ti adu a tawen a napinget a panagtrabaho tapno maurnong daytoy a kodigo. Talaga a maipagpannakkelmi unay dayta. Ti maikatlo a pagarigan ket ad-adu a tattao itan ngem idi ti makipaspaset kadagiti movimiento maipapan kadagiti natauan a kalintegan ket sibabatad a mayebkasda ti kapanunotanda maipapan kadagiti isyu a mainaig iti natauan a kalintegan.

S. Ania dagiti lapped?

S. Kalpasan ti pannakipagtrabahok iti 17 a tawen kadagiti programa ti UN maipapan iti natauan a kalintegan, nabigbigko, siempre, a maipasangokami kadagiti makapaupay a problema. Ti kadakkelan ket masansan a matmatan dagiti gobierno ti natauan a kalintegan a kas napolitikaan nga isyu imbes a mangisakit. Mabalin a saanda a situtulok a mangtungpal kadagiti tulagan maipapan iti natauan a kalintegan agsipud ta mariknada nga adda pangta iti politika. Kadagita a kaso, awan pagmamaayan dagiti tulagan maipapan kadagiti natauan a kalintegan. Ti sabali pay a pakaupayan ket saan a kabaelan ti UN a lapdan ti nakaro a pananglabsing iti natauan a kalintegan kadagiti lugar a kas iti dati a Yugoslavia, Rwanda ken, iti nabiit pay, ti Algeria. Makapaupay unay ti di pannakabael ti UN a manglapped kadagiti nadawel a panagpipinnatay a napasamak kadagidiay a pagilian. Adda dagiti alagaden maipapan iti natauan a kalintegan, ngem masapul nga adda mangipaalagad kadagitoy. Siasino koma dayta? No saan nga agpeggad ti naisangsangayan a pagimbagan dagiti pagilian a makasalaknib, masansan a kurang ti napolitikaan a panggep a mangpasardeng kadagita a panaglabsing.

S. Ania ti makitkitam iti masanguanan?

S. Adda pangta ken namnama a maaddaanto ti amin iti natauan a kalintegan. Ti pakadanagak ket ti pangta ti pannakaiwaras ti ekonomia iti sangalubongan, a mangallukoy iti dadakkel a korporasion a makaipasdekda kadagiti daga a nalaklaka ti pagsueldo kadagiti trabahador. Itatta, no kasapulan, mabalin a pabasolentayo dagiti gobierno kadagiti panaglabsing iti natauan a kalintegan ket mapuersada nga agtungpal. Ngem siasino ti pabasolentayo a naglabsing no dagiti tulagan nga agnegosio a pakipasetan ti adu a nasion ipabiangda nga ad-adda ti pannakabalin ti impluensiada iti sangalubongan nga ekonomia imbes a kadagiti gobierno? Tangay saanmi a konkontrolen dagitoy nga impluensia ti ekonomia, pakapuyenna ti puersa dagiti organisasion a buklen ti adu a gobierno a kas ti UN. No maipapan kadagiti natauan a kalintegan, makadadael daytoy a pagannayasan. Nasken itan a mairaman dagiti pribado nga organisasion kadagiti movimiento maipapan iti natauan a kalintegan.

S. Ket ti ngay namnama?

S. Ti itataud ti sangalubongan a kultura dagiti natauan a kalintegan. Ti kayatko a sawen ket babaen ti edukasion, maipabigbigtayo nga ad-adda koma a sipapanunot ti tattao kadagiti natauan a kalintegan. Siempre, nagdakkel a karit dayta agsipud ta ramanenna ti panangbalbaliw iti kapanunotan. Dayta ti gapuna a, sangapulo a tawen ti napalabasen, nangyusuat ti UN iti sangalubongan a kampania a mangipakaammo iti publiko tapno masursuruan dagiti tattao maipapan kadagiti kalinteganda ken masursuruan dagiti pagilian maipapan kadagiti rebbengenda. Kasta met, intuding ti UN dagiti tawen 1995 agingga iti 2004 kas ti “Dekada iti Edukasion Maipapan iti Natauan a Kalintegan.” Mainanama a ti edukasion mabalbaliwanna ti isip ken puso dagiti tattao. Mabalin a kasla kaasping ti Ebanghelio daytoy, ngem no maipanggep iti edukasion maipapan kadagiti natauan a kalintegan, talaga a mamatiak iti dayta. Inanamaek nga awaten ti lubong a prinsipiona ti kultura dagiti natauan a kalintegan iti sumaganad a siglo.

[Kahon iti panid 7]

Ti International Bill of Human Rights

Malaksid ti Universal Declaration of Human Rights, adda met ti International Bill of Human Rights. Kasano nga agkanaig dagitoy?

Bueno, no idiligmo ti International Bill of Human Rights iti libro a lima ti kapitulona, no kasta ti Universal Declaration maipada iti kapitulo 1. Ti kapitulo 2 ken 3 ket ti International Covenant on Civil and Political Rights (Tulagan Dagiti Nasion Maipapan Kadagiti Sibil ken Napolitikaan a Kalintegan) ken ti International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (Tulagan Dagiti Nasion Maipapan Kadagiti Kalintegan iti Ekonomia, Kagimongan ken Kultura). Ket ti kapitulo 4 ken 5 linaonna ti Optional Protocol (Dagiti Di Obligado nga Alagaden).

Nupay maipagarup a ti Universal Declaration ket napateg iti moral, ta ibagana kadagiti nasion ti rumbeng nga aramidenda, dagitoy uppat a nainayon a dokumento ket legal a maipatungpal, ta ibagada kadagiti nasion no ania ti aramidenda. Nupay nairugi ti trabaho kadagitoy a dokumento idi 1949, adu a dekada ti inurayna sakbay a naipatungpalda. Itatta, dagitoy uppat a dokumento agraman ti Universal Declaration buklenda ti International Bill of Human Rights.

Malaksid daytoy International Bill, pinatalgedan ti UN ti nasurok a 80 pay a katulagan maipapan kadagiti natauan a kalintegan. “Isu a di umiso nga ipagarup a ti laeng napateg ket dagiti tulagan maipapan iti natauan a kalintegan nga adda iti International Bill,” kuna ti maysa kadagiti eksperto maipapan iti natauan a kalintegan. “Kas pagarigan, ti 1990 Convention on the Rights of the Child (Katulagan Maipapan Kadagiti Kalintegan ti Ubbing) ti kasaknapan ken sapasap a dokumento a pinatalgedan ti UN, ngem awan dayta iti International Bill. Napartuat ti termino nga ‘International Bill of Human Rights’ a nangnangruna a mangipakaammo iti publiko imbes a pormal a mausar. Ket umanamongka, dayta ket makaallilaw a grupo ti sasao.”a

[Footnote]

[Ladawan iti panid 6]

Elsa Stamatopoulou

[Credit Line]

Ladawan a kukua ti UN/DPI a rinetrato ni J. Isaac