Krismas Kinapudno Wenno Sarsarita?

“NO IMTUODENYO kadagiti matalek a Katoliko no apay a maramrambakan ti Krismas iti Disiembre 25, adda siam iti sangapulo, dadduma ti masdaaw ken dadduma ti maragsakan, a sumungbatto: ‘Siempre, dayta ti aldaw a pannakaipasngay ni Jesus!’ Nupay kasta, no saludsodenyo ti maysa kadagiti Saksi ni Jehova no apay a dina rambakan daytoy a selebrasion, awan duadua a sumungbatto: ‘Agsipud ta saan a nadakamat dayta kadagiti Ebanghelio.’”

Kastoy ti pannakairugi ti artikulo maipapan iti Krismas iti Il Mattino, maysa nga inaldaw a pagiwarnak idiay Naples, Italia. Ngem ania a panangmatmat ti umiso? “Ti laeng masapul nga aramidenyo,” innayon pay ti pagiwarnak, “ket ukagenyo ti Mateo ken ti Lucas (dagiti kakaisuna a dua nga ebanghelista a nangisalaysay iti Pannakaipasngay ni Jesus) tapno maammuanyo a ti maikadua a sungbat ket umiso.”

Saanen a karkarna dagita nga artikulo. Dagiti managipadamag kankanayon nga ibutaktakda kas sarsarita dagiti gagangayen a pammati maipapan iti Krismas. Kas pangarigan, idi Disiembre 1990, ti The Press, iti Christchurch, New Zealand, nangiparang iti artikulo a “Ti Innem a Sarsarita iti Krismas.” Kunana:

“SARITA 1. Ni Santa Claus, nga agnanaed idiay Polo Norte, sipapartak nga agdaliasat iti naikeddeng a dalanna iti aglawlaw ti daga iti rabii sakbay ti Krismas a mangitulod kadagiti regalo kadagiti nasingpet nga ubbing a babbai ken lallaki. Bueno, awan ti mayat a mangdadael iti pagraragsakan, ngem basta saan nga umiso dayta, saan kadi? Kasano a mabisitana ti nakaad-adu a pagtaengan iti maymaysa laeng a rabii, kasano a maibusna amin dagiti fruitcake ken port wine a maibati iti tunggal pagtaengan a kanen ken inumenna? Ngem no awan ti simburio ti balay aniat’ mapasamak? Saan, daytoy nga estoria ket saan a pudno. . . .

“SARITA 2. Ti Disiembre 25 ket kasangay ni Kristo. Saan nga agpayso. Kuna ti ebanghelio ni Lucas nga idi naipasngay ni Jesus idiay Bethlehem, adda dagiti pastor iti ruar ket bambantayanda dagiti arbanda iti rabii. Iti dayta a lugar iti Palestina ti temperatura iti Disiembre agpromedio iti 7° C [45° F.] iti aldaw ket nalamlamiis pay iti rabii. Masansan nga agtudo, no dadduma agtinnag pay ti niebe kadagiti turturod. Dagiti pastor kanayon nga addada kadagiti lugar a yan dagiti karneroda iti dayta a tiempo ti tawen—iti maysa a natikub a pagiyaponan. . . .

“SARITA 3. Ti umuna a Krismas naaramid idiay Bethlehem idi naipasngay ni Kristo. Iti kinapudnona ti nagtaudanna ket mabalin nga idiay Roma, a ti kaunaan a rekord ti pannakarambakna ket idi 336. Nagsaknap dayta iti Daya ken Laud agingga a daytat’ inawat ti Church of Jerusalem idi maika-5 a siglo.

“Iti dadduma a pamay-an, ti nangrugian ti Krismas pudno a nadumaduma a kasasaad ket masukatsukat laeng ti nagan ti selebrasion: dagiti pumada a pagano a panagraragsak ken daydaya maar-aramiden iti naladaw a Disiembre iti adun a siglo sakbay ni Kristo kas paset iti panangrambak iti winter solstice iti makin-amianan a hemispero . . .

“Ti panangsaklaw iti pannakaipasngay ni Kristo kadagitoy a naibatay-pagano nga aglablabes a panagraragsak nalawag a saan a binusor dagiti papangulo ti simbaan, a kasla saan unay nga interesado iti kinapudno wenno iti kinadalus ti relihion ngem iti gundawayda a mangpaadu iti arbanda ket kas banagna iti bukodda a pannakabalin. . . .

“Di ngarud pakasdaawan a dagiti Puritano idiay Scotland, Inglatera ken New England inkagumaanda a pukawen ti Krismas bayat ti maika-17 a siglo, a kinondenarda dayta a kas pakaituloyan ‘dagiti kinamaag ken panaglablabes nga ar-aramiden dagiti pagano.’

“Gapuna dagidiay a tinawen nga ikkis a ‘mangisubli ken Kristo iti Krismas’ pudno nga awan ti kapapay-anna: ti kinapudno ket, pulos a di timmulok a makipaset iti dayta.

“SARITA 4. Ti tradision a panangited kadagiti regalo surotenna ti ugali a panangiregalo ken Jesus iti balitok, incienso ken mirra. Iti kinapudnona agsisinnukaten dagiti tattao kadagiti regalo iti Disiembre 25 ken 26 iti adun a siglo sakbay pay ni Kristo kas paset dagiti panangrambak iti solstice. Dagiti Romano idi ugma agsisinnukatda kadagiti regalo kas paset iti piesta iti panagdayawda iti init, ti Saturnalia.

“Iti aniaman a kaso dagiti Mago nangitedda kadagiti regalo ken Jesus, saan nga iti maysa ken maysa, maitunos iti kaugalian idi, no bumisita kadagiti natan-ok a tattao. Ta, ipakita ti ebanghelio ni Mateo a ti paginteresanda ken Jesus ket ti panagbalinna a masanguanan nga ari dagiti Judio.

“SARITA 5. Dagiti ‘tallo a mamasirib’ ken dagiti pastor nagdaydayawda amin ken Jesus bayat a nakaidda iti kulloong. Siasinoman a mangiladawan kadagidiay a napipintas a buya iti pannakaipasngay ni Jesus a mangipakita kadagiti pastor ken dagiti mamasirib nga agkakadua iti kuadra dida basbasaen a naimbag ti Biblia.

“Nalawag ti panangibaga ti ebanghelio ni Mateo nga idi nasarakan dagiti ‘mamasirib’ ni Jesus, isut’ adda iti daytoy a tiempo iti maysa a balay—ken kasta met, mabalin a daytat’ agarup dua a tawen kalpasan ti pannakaipasngayna.

“Mainayon pay, idi dineskribir ni Mateo ti ibibisita dagiti Mago, tuktukoyenna ni Jesus kas maysa nga ubing, saan a kas maysa a maladaga. Isut’ saanen nga aglamlampin iti daytoy a tiempo ket nabayagen a nagsubli dagiti pastor kadagiti arbanda.

“Usigenyo met, nga idi sinapul ni Herodes a papatayen ti Mesias, inusarna ti petsa nga inted dagiti Mago ket imbilinna nga amin nga ubbing a lallaki agingga iti edad a dua ket mapapatay.

“Nabalinanna kadi nga inaramid ti kasta a nakaam-amak—ken kasta met saan a kadawyan—a bilin no pagaammona a ti sapsapulenna a papatayen ket sumagmamano laeng a lawas ti edadna? . . .

“Kinapudnona awan masarakan idiay Biblia a mangipamatmat no mano dagiti mago nga adda sadiay. Ti sao a Griego iti ebanghelio ket magoi, isu a nakaalaan iti sao a ‘mahiko.’ . . .

“SARITA 6. Ti Krismas ket tiempo iti kappia ditoy daga ken naimbag a nakem kadagiti amin a tao. Pudno a maysa a natan-ok a kapanunotan, ngem saan a kasta ti ibagbaga ti Biblia. . . .

“Dagiti patarus iti Interlinear iti ebanghelio ni Lucas iti orihinal a Griego ipakitana a ti aktual nga imbaga dagiti umariwekwek nga anghel a nagparang kadagiti pastor ket: ‘talna iti rabaw ti daga kadagiti tao nga addaan naimbag a nakem.’

“Ket dayta ti pagdumaanda. Ti panangrambak iti maysa nga aldaw iti makatawen babaen iti panaglablabes iti alkohol, nalabes a pannangan, ken ti panangipaganetget iti komersialismo dina pagbalinen ti maysa a tao a Kristiano; ti talna, kuna ti Biblia, saan a dumteng kadagidiay a mangrambak iti ulbod nga aldaw iti pannakaipasngay ni Jesus, daytat’ dumteng kadagidiay a mangsurot kadagiti pannursurona—iti intero a makatawen.”