Aniat’ Napasamaken iti Kaugalian a Krismas?

“Ti Krismas ket nakaragragsak a tiempo para kadakami nga ubbing,” kuna ni Rita, no lagipenna ti 1930’s. “Mapankami amin idiay simbaan, a sadiay kantaenmi dagiti paboritomi nga himno. Inton agawidkamin, agluto ni Nanang iti pabo, ket adda naisangsangayan a pudding ken cream a kanenmi iti Krismas. Sipapasnek a patienmi a daytat’ kasangay ni Jesus. Ngem nagbalbaliwen dagiti bambanag. Ti laeng pampanunotenen dagiti adu nga ubbing ita isu ti iyaay ni Santa Claus a mangiyeg kadagiti regalo.”

Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Britania

ITI panaglabas dagiti tawen, nakaad-adun ti nagbalbaliwan ti pannakarambak ti Krismas​—ket saan laeng a kadagiti kallabes a tiempo. Uray idi 1836, kinuna ti Ingles nga autor a ni Charles Dickens: “Adda tattao a mangibaga kadakayo a ti kaipapanan ti Krismas ket saanen a kas idi napalabas.”

Nalabit nupay nakaskasdaaw kadagiti dadduma, saan idi a maysa a nalatak nga okasion ti Krismas. Idi maika-19 a siglo, idi nagsurat ni Dickens, saanen a nalatak ti Krismas. Kaaduan a diario a British didan mangipablaak ti impormasion maipapan iti Krismas bayat ti pangrugian dayta a siglo.

Ni Dickens ken ti inauna a katupagna nga Americano, ni Washington Irving, inkagumaanda nga itan-ok ti Krismas. Apay? Saan laeng a tapno pasublien dagiti kadaanan a tradision no ket, iti biang ni Dickens, tapno mabigbig dagiti managbasa kadagiti nobelana dagiti narigat a kasasaad dagiti daksanggasat iti biag ket iti kasta parang-ayenda ti kasasaadda.

Maika-19-Siglo a Kasasaad

Nupay nangyeg ti irarang-ay kadagiti dadduma ti industrial a rebolusion, rimsua met dagiti iskuater, kakaasi a kasasaad, ken nadagsen a trabaho. “Tunggal dakkel nga ili addaan ti maysa wenno ad-adu pay a lugar dagiti iskuater,” insurat ni Friedrich Engels idi 1844, “a sadiay dagiti trabahador napuspusekda . . . , naiduma unay ti kasasaadda kadagiti naragragsak a tattao.”

Kinuna ti Factory Act ti Britania idi 1825 nga agpaay laeng kadagiti paktoria ti kapas, nga awan ti tao nga agtrabaho iti paktoria ti kapas iti nasurok a 12 oras iti maysa nga aldaw wenno 9 oras iti Sabado. Idi 1846, pinabasol ni historiador Thomas Macaulay ti kasta a nakaro a panagtrabaho ta “tiltilenna ti idadakkel ti isip, nga awan a pulos ti makapasalun-at a panagpanunot, awan tiempo ti panangparang-ay iti isip.”

Napasubli dagiti piesta ti Krismas iti tengnga dagiti maika-19-siglo a parparikut ti kagimongan ken ti moral.

Ni Dickens ken ti Krismas

Indauluan ni Charles Dickens ti panangtignay iti kagimongan a manganag kadagiti parikut dagiti napanglaw. Iti nagsayaatan a nobelana nga A Christmas Carol, a naipablaak idi 1843, sisisigo nga inusar ni Dickens ti pannakaammona maipapan kadagiti tradision ti Krismas tapno maibanagna ti panggepna.

Ti A Christmas Carol ket dagus a nagballigi, ket rinibo a kopia ti nailako. Iti sumaganad a tawen, siam a teatro ti Londres ti nangidrama kadagiti bersion ti estoria. Idi Bisperas ti Krismas idi 1867, nangiparang ni Dickens ti pannakaibasa dayta idiay Estados Unidos sadi Boston, Massachusetts. Timmabuno sadiay ni Mr. Fairbanks, maysa a makinkukua iti paktoria a taga Vermont, a nagkuna iti asawana: “Mariknak a kalpasan ti pannakaibasa ti A Christmas Carol ni Mr. Dickens ita a rabii a masapul nga ikkatekon ti panagtrabaho idiay paktoria iti Aldaw ti Krismas.” Pinaysona ti karina. Iti sumaganad a tawen innayonna ti tradision a panangited iti maysa a pabo kadagiti empleadona no tiempo ti Krismas.

Nagbalin a Komersio ti Krismas

Nagbalinen a gagangay dagiti pannangted iti tulong bayat ti panawen ti Krismas, agraman ti panangited dagiti tumultulong nga organisasion iti uging kadagiti napanglaw a balo ken ti panagregalo dagiti haciendero iti kuarta ken taraon. Di nagbayag, iti panangipapanda, nagbalinen ti Krismas a panagtitipon ti amin a klase ti kagimongan tapno agtutunosda. Ti di pannakaikankano ti nagdumaan dagiti nabaknang ken dagiti napanglaw iti daytoy a tiempo ti tawen pagbalinenna a nalag-an ti konsiensia dagiti adu a babaknang.

Adu a gagangay a piesta ti napasubli wenno napataud. Kas pangarigan, ti immuna a kard ti Krismas nagparang idi 1843, ket bayat a lumaklaka ti panagiprenta, rimmang-ay ti paglakuan. Kasta met, dagiti Christmas tree, nga immun-una a tradision, ad-adda a naglatak idi inrugi ni Prinsipe Albert, asawa ni Reina Victoria, ti panangarkos ti Christmas tree iti wagas dagiti Aleman, a nangusar kadagiti sileng-sileng, dekorasion, ken dagiti kandela.

Rumangrang-ay ti panangikomersio iti Krismas. Itatta, nasurok bassit a maysa a siglo a napalabasen, nagbalinen a komersio ti Krismas ket maruroden dagiti tattao iti dayta. Daytoy pataudenna ti saludsod nga: Ania ti dati a kasasaad ti Krismas?

Dagiti Nagtaudan ti Krismas

Iti panangipaayna iti nagtaudanna, idi laeng napalabas a Disiembre kinuna ti estoria ti parupa a panid ti The Chicago Tribune: “Nakalkaldaang, ti piesta nga irekreklamo dagiti Kristiano a riningbawanen ti komersialismo ket namunganay iti pagano a piesta a sinublat ti Kinakristiano.

“Ti damo a naipadamag a pannakarambak ti Krismas kas ti pannakaipasngay ni Jesu-Kristo ket nasurok a 300 a tawen kalpasan ti pannakaipasngay ni Jesus. Idi maika-4 a Siglo, ti Kinakristiano nagbalin nga opisial a relihion ti Imperio ti Roma, ket patien dagiti eskolar, nga impasdek dagiti Kristiano ti Dis. 25 a petsa ti pannakaipasngay ni Jesus tapno maigiddan iti agdama a rambak dagiti di-Kristiano.

“‘Imbes a supiatenda dagiti pagano a piesta, inkeddengda ti makiraman kadagiti pagano a piesta ket padasenda a sukatan ida,’ kinuna ti propesor ti University of Utah a ni Russell Belk . . . ‘Dagiti pagano a piesta a sinukatan ti Kinakristiano isu ti panangrambak ti Saturnalia​—nga isu ti pannakarambak dagiti karnabal a buyogen ti panangited kadagiti regalo​—ken kamaudiananna ti rambak ti Yule idiay Inglaterra ken Alemania a nangrambak iti winter solstice,’ kinuna ni Belk.

“Limmatak ken kimmapuy ti kinalatak ti Krismas bayat dagiti siglo. Iti sumagmamano a tiempo imparit dagiti Puritan a nagkedked iti panagraragsak a naipakuyog iti dayta idiay Inglaterra ken America. Ngem idi agtengnga ti maika-18 a siglo, kinuna ni Belk, ‘mapukpukawen ti kinalatak ti Krismas.’ Imbagana a maay-ayo dagiti papangulo ti relihion a mangiraman iti komersio, babaen ti panangited kadagiti regalo ken ti [panangiraman] iti Santa Claus, tapno mapasubli ti piesta.

“Napadayawan a nangnangruna iti dayta a pannakaisubli ti Ingles nga autor a ni Charles Dickens, kinuna ni Belk, a ti 1843 [a suratna] nga ‘A Christmas Carol’ impakitana ti nagbalbaliwen a ni Scrooge a nagbalin a managparabur.”

Dagiti Ngay Ug-ugali iti Krismas?

Makuna a “tinagiragsak ni [Dickens] dagiti amin nga ug-ugali ken bambanag a mainaig iti Krismas.” Ngem sadino ti nagtaudan amin dagitoy nga ug-ugali ken bambanag?

Iti panangipaayna iti makapainteres a pannakaawat iti daytoy a banag, inadaw ti New York Times a Disiembre 22, 1992, ni John Mosley, a nangisurat iti libro a The Christmas Star: “‘Saan a rambakan dagiti pangulo ti immuna nga iglesia ti Krismas iti Disiembre tapno rambakan laeng ti pannakaipasngay ni Kristo,’ kinuna ni [Mosley]. ‘Daytat’ pamay-an ti panangtamingda iti winter solstice,’ ti napateg a pagbalbaliwan ti kalam-ekna, inton agsublin nga agpaamianan ti init, a mangipaay iti baro a lawag.

“Makita daytoy a pammaneknek kadagiti simbolo ti Krismas, kinuna ni Mosley. Ti nakadidillaw isu ti pannakausar dagiti berde a mula, a mangisimbolo iti biag iti tiempo ti sipnget ken lam-ek. ‘Ti nakadkadlaw a berde a mula isu ti Christmas tree,’ kinunana. ‘Ket dagiti Europeo iti amianan rambakanda ti solstice idiay kabakiran; agdaydayawda kadagiti kayo. Gapuna ti Christmas tree ket pudno a mangipalagip iti panagdayaw iti kayo idi tiempo sakbay ti historia.’

“Kasta met, kinuna ni Mosley, ‘Ania ti ikabilyo kadagiti kayo? Silsilaw. Ti silaw ipalagipna ti Init ken isimbolona ti Init. Daytat’ maipaay iti panagsubli manen ti Init ken ti panagsubli ti silaw kalpasan ti solstice. Dagiti kangrunaan a bambanag a nairaman iti panangrambak iti solstice iti sadinoman isu dagiti silaw ken berde a mulmula.

“Ti Dis. 25, kinunana pay, ‘ket dati a petsa ti winter solstice, ket adu kadagiti bambanag nga ar-aramidentayo ita, ken pagarupentayo a moderno nga ug-ugali ti Krismas, ti pudno a namunganay iti panangrambak iti solstice.”

Marambakan met ti Krismas babaen iti musika. Gapuna, di nakaskasdaaw a ti Romano a piesta a Saturnalia ket nalatak gapu kadagiti piesta ken ragragsakna, agraman ti panagsalsala ken panagkanta. Saan ngaruden a supiaten dagiti eskolar a ti moderno a Krismas adut’ binulodna iti kadaanan a Saturnalia.

Nakaro a Pakadanagan

Ti Arsobispo ti Canterbury iti Inglaterra, ni Dr. George Carey, nagreklamo maipapan iti “Charles Dickens Christmas, idi tiempo ni Victoria.” Ti makagapu? “Maseknanak di la ket ta dakes ti epekto ti komersialismo kadagiti annaktayo,” kinunana.

Sigun iti diario a The Scotsman, patien ti Anglicano nga obispo a ni David Jenkins a ti komersialismo ti Krismas pagnerbiosenna dagiti tattao. “Daydayawentayo ti kinaagum ket ti Krismas agbalbalin a piesta ti kinaagum ken kinamaag,” kinunana, nga innayonna pay: “Agbalin a kakaasi dagiti gagangay laeng a tattao gapu kadagiti utangda babaen iti credit card. . . . Umad-adu ti pammaneknek a kalpasan ti Krismas maupay dagiti tattao ket adda panagaapa iti pamilia. Ad-adu ti patauden ti Krismas a parikut ngem dagiti pagimbaganna.”

Maitutop unay ti pananggupgop ti The Church Times ti Inglaterra iti parikut ti Krismas: “Nasken a mawayawayaantayo iti kasta unay a panagdayaw ken ni Bacchus a nagbalinen a kadawyantayo!”

Ti Aramidentayo iti Dayta

Mabigbigyo ti pudno a kasasaad ti Krismas, maysa a pagano a rambak a siuulbod a maiparang a kas ti kasangay ni Jesus, ngem awan ti pakainaiganna iti dayta. Dayta ti inaramid ni Rita, ti babai a nadakamat iti pangrugian [ti artikulo]. Isut’ nagbalin a Saksi ni Jehova, ket ita naitimpuyogen kadagiti nasurok nga 4,500,000 a padana a Saksi, a mangliklik nga interamente iti Krismas.

Kaskasdi, saan a kanayon a nalaka ti mangsurot iti kurso a naiduma iti kaaduan. (Idiligyo ti Mateo 7:13, 14.) Binigbig ti The Church Times: “Masapul ti kinatured ti maysa a lalaki, babai wenno pamilia no pilienna ti di makinamin iti maysa a piesta a kasta unay ti panangpilit dagiti kapatadatayo a rambakantayo.”

Umanamong dagiti adu a nangikeddeng a “din makinamin.” Ngem pagaammoda met a ti napasnek a panagayatda iti kinapudno ti nangted kadakuada agpadpada ti regget ken bileg a mangala ken mangtaginayon iti dayta a takder. Pudno met dayta kadakayo​—no tarigagayanyo dayta.

[Kahon iti panid 17]

Ammoyo kadin dagitoy a kinapudno?

* Saan a naipasngay ni Jesus iti Disiembre 25.

* Ilinong dagiti pastor idiay Israel dagiti karneroda iti katengngaan ti kalam-ekna, awanda kadagiti pagaraban iti rabii.

* Dagiti ‘masirib a lallaki’ iti kinapudnona ket Mago, astrologo, ket sinarungkaranda ni Jesus idi isut’ maysan nga ubing, saan a maysa a maladaga.

* Awan ti masarakantayo a kunaen ti Biblia a dagiti Kristiano rinambakanda ti pannakaipasngay ni Jesus. Ngem nalawag nga imbilinna a laglagipen ti ipapatayna.

[Kahon iti panid 18]

No Apay Di Agrambak Dagiti Saksi

Ti The Witness, ti opisial a diario ti arcdiosesis a Romano Katoliko iti Dubuque, Iowa, E.U.A., imparangna ti sumaganad a saludsod iti pasetna a “Benneg Dagiti Saludsod.”

“Kiniddaw ni baketko kadagiti 10 nga annakko a tumulongda a mangrambak iti maika-80 a kasangayko.

“Nupay kasta, dua kadagiti annakko ti Saksi ni Jehova ket kinunada a dida agrambak kadagiti kasangay agsipud ta sursurotenda a naimbag iti panagbiagda ti ulidan nga imbati ni Jesus kadatayo a maitunos iti Biblia.

“Kunaenda a saan a nagrambak ni Jesus wenno asinoman kadagiti immuna a Kristiano kadagiti kasangay. Daytat’ maysa a pagano a tradision ket awan ti pakibiangan dagiti Kristiano iti dayta. Daytat’ mamatmatan kas pagano a tradision idi tiempo ni Kristo ket masapul a mamatmatan a kasta itatta.”

Sinungbatan ti padi a ni John Dietzen ti saludsod: “Ammok a masaktan ti nakemmo no maammuam daytoy, ngem pudno ti impormasion nga intedmo. Mairaman kadagiti adu a nakaidumaan ti pammati ken ar-aramid dagiti Saksi ni Jehova ken dagiti dadduma a Denominasion a Kristiano isu daytoy.

“Maitunos iti daytoy a pammati, dagiti miembroda saanda pay nga agrambak iti Krismas, gapu ta dayta rambakanna ti kasangay ni Jesus ken ti petsa ti Krismas ket nalawag a naipasdek idi maikapat a siglo iti aldaw ti winter solstice (sigun iti daan a kalendario a Julian), a dayta ket maysa idi a dakkel a pagano a piesta.”

[Picture Credit Line iti panid 16]

Santa Claus: Thomas Nast/Dover Publications, Inc. 1978

Kayo ken medias: Old-fashioned Christmas Illustrations/Dover Publications, Inc.