Panangmatmat iti Lubong
Relihion? Di Napateg
Napatpategen dagiti pamilia, karera, gagayyem, ken panaglinglingay ngem ti relihion iti biag ti kaaduan nga Europeo. Kastat’ kunaen ti inaldaw a pagiwarnak ti Katoliko idiay Paris a La Croix, a mangipadpadamag iti nasarakanda iti nabiit pay a panagadal a naaramid kadagiti nasurok a 20 a nasnasion iti Europa ken nangusig kadagiti ipatpateg ken pammati dagiti Europeo itatta. “Dagiti gagangay a relihiuso a pammati, agraman ti impluensia ti Simbaan iti inaldaw-aldaw a panagbiag, di masupiaten nga agpabpababa,” kinuna ti artikulo. Sigun kadagiti managsirarak, “ti panagpababa ti pateg iti relihion mabalin a mailawlawag babaen ti nasin-awen a di panangtulong dagiti simbaan kadagiti tao a mangsaranget kadagiti inaldaw a parikutda.” Ipadamag ti La Croix a nupay ti kaaduan nga indibidual laksidenda ti nakayugalianen a sursuro ti simbaan, “malaksid ti Sweden, nasurok a 50 porsiento kadagidiay napagsaludsodan ti nagkuna a mamatida iti Dios.”
Pagbanagan ti AIDS
Ti direktor iti sangalubongan a programa maipapan iti AIDS iti World Health Organization, ni Dr. Michael Merson, pagamkanna a ti panagsaknap ti AIDS mabalin nga adda nakaro a pagbanaganna iti kagimongan ken ekonomia, kuna ti magasin a Pranses a La Presse Médicale. Iti panagsaritana idiay naisangsangayan a sesion iti World Bank maipapan iti AIDS a naangay idiay Bangkok, Thailand, namakdaar ni Dr. Merson a “ti ipapatay iti uray kakalima laeng kadagiti agtutubo ken dagiti nataenganen iti apagbiit a tiempo iyegnanto ti panagbalbaliw ti kagimongan ken ti pannakasinga ti ekonomia, ken pannakarbek pay ti gobierno kadagiti adu a pagilian.” Adu kadagiti adut’ maaramidannan a miembro iti populasion ti Africa ti natayen iti sakit, ket natay ti intero a pamilia gapu iti dayta kadagiti adu a barbario. Nasurok nga innem a milion nga Africano ti mainanama a matay iti AIDS iti sumaganad a dekada. Ti kalalainganna a pattapatta ket agarup 9 agingga iti 11 a milion a tattao iti isuamin a daga ti naakaran iti HIV, isu a pagtaudan ti AIDS—maysa a bilang a kuna dagiti eksperto nga agtriple iti sumaganad a walo a tawen.
Urnos iti Cosmos
Ni Paul Davies, maysa a propesor iti theoretical physics idiay University of Newcastle idiay Tyne, Inglatera, nakaiyebkas kadagiti masupiat unay a sasao, para iti maysa a sientista, iti baro a librona a The Mind of God. Kinunana a ti kaadda ti tao ket saan a basta kellaat a timmaud no di ket “pudno a nairanta ti kaaddatayo ditoy.” Isut’ nagsurat: “Babaen iti sientipiko a trabahok, ad-adda a pinatik a ti pisikal nga uniberso ket napagkaykaysa a buyogen ti nakaskasdaaw unay a kinalaing ta diak awaten dayta a maysa laeng nga awan mamaayna a kinapudno. Para kaniak, masapul nga adda naun-uneg a pannakailawlawag dayta. Adda iti maysa a tao no kayatna nga awagan dayta a ‘Dios.’”
Inaminda ti Di Panagballigi ti Simbaan
Sangapulo ket lima nga obispo iti Romano Katoliko manipud kadagiti nasion iti Africa a Burundi, Rwanda, Tanzania, Uganda, ken Zaire ti nabiit pay a nangipudno nga uray no addada adu a nabautisaran a “Kristiano” iti lugar, “dagiti panagdadangadang iti uneg nagtungpal iti ipapatay ti kaaduan, pannakadadael ken inkapilitan a pannakapapanaw dagiti tao.” Kunaenda a dagiti pagdudumaan iti grupo ken tribo, pinataudna ti “kasta unay a panagamak, di panagtalek ken ti panangtengngel a nairamut iti kapanunotan ti racista . . . a di maitunos iti Nakristianuan a pammati.” Kas naipadamag iti Ecumenical Press Service, ti managipadamag iti World Council of Churches, inamin dagiti obispo a ti ramut ti parikut “ket saan a simmarut a naimbag ti Nakristianuan a pammati iti kapanunotan dagiti tao.”
“Kasaknapan a Maus-usar a Droga”
Ti caffeine ti kasaknapan a maus-usar a droga iti lubong,” kuna ti nabiit pay nga isyu iti The American Journal of Psychiatry. “Ipakita dagiti panagadal a ti di panangusar iti caffeine pataudenna ti epekto iti panangisardeng a sakit ti ulo, pannakabannog, ken panagtuglep isu a mangrugi iti las-ud ti 12-24 oras ket agpaut iti agarup 1 a lawas. Mabalin a nakaro ti epektona ket agparang a dayta ti makagapu iti agtultuloy a panagkape.” Nupay kasta, saan laeng a ti kape ti gubuayan iti caffeine. Ti tsa, soft drinks (kas dagiti colas), ken adu a magatang a di nairesita nga ag-agas (dagiti katulongan nga agpakuttong, pagpaisbo, pagpasaranta, pangep-ep ti ut-ot, agas ti panateng ken allergy) addaanda met iti kalalainganna a caffeine. Kas banagna, adu a makarikna nga inikkatdan ti caffeine iti taraonda mabalin a makariknada pay laeng kadagiti sintomas iti panangisardeng kadagiti dadduma a kasasaad, kas pangarigan no maospitalda.
Siputanyo ti Buli
“Gagangay unay ti pannakasabidong gapu iti buli ken makadadael iti kagimongan a sakit dagiti agtutubo,” kuna ni Dr. Vernon N. Houk, direktor iti National Center for Environmental Health and Injury Control iti U. S. Centers for Disease Control. Iti sidong dagiti baro a pagalagadan, manipud tallo agingga iti uppat a milion nga ubbing idiay Estados Unidos a nababbaba ngem innem ti tawenda ti addaan iti nangato a kaadu ti buli iti darada nga umdasen a mangpataud iti dakes nga epekto iti salun-atda, kas iti narigat a pannakasuro ken dagiti parikut iti kababalin. Ti kangrunaan a gubuayan ti pannakasabidong iti buli kadagiti ubbing ket manipud kadagiti tuklap ken tapuk dagiti addaan buli a pintura a nausar kadagiti daanen a balbalay. Nupay no makadangran a nangnangruna ti buli kadagiti dumakdakkel nga ubbing, makasabidong met kadagiti nataengan. Nabiit pay, dagiti managayat iti arak nabalakadanda a dida uminum kadagiti addaan buli a baso a sarming, ta ti buli mabalin nga agsepen ti arak. Naipaay met ti pakdaar kadagiti pagbalkot a foil nga addaan iti buli a naikabil kadagiti tapon ti bote ti arak. Naibaga kadagiti managinum a kalpasan ti panangikkatda iti balkot, masapul a punasanda ti nabati a buli iti ngarab ti bote babaen iti nabasa a twalia—nangnangruna ti nababasa iti naalsem, kas iti lemonada wenno suka—sakbay nga ikkatenda ti tapon.
Pagayusan ti Danum ti Jerusalem iti Uneg ti Daga
“Iti nasurok a 100 a tawenen, dagiti arkeologo ken historiador mariroda iti di naiplano a dalan, panagsalog ken rukod iti dua a gubuayan ti danum a nasarakanda iti uneg ti rebbek iti kadaanan a Jerusalem,” kuna ti magasin a Science News. “Nupay ibilang ti kaaduan a managsirarak dagiti pagayusan iti danum iti uneg ti daga a kas aramid dagiti immuna, nalaka nga agbiddut nga inheniero ken managibangon, ipamatmat ti baro a panangusig a dagiti umili iti nasantuan a siudad sisisigo a binaliwanda ti natural a pagayusan ken usok iti uneg ti daga tapno ipanamnama ti kaadda ti suplay a danum.” Sigun iti Biblia, ti pannakaammo iti pagayusan iti uneg ti daga ti namagballigi ken David a nangparmek iti siudad agarup 3,000 a tawen ti napalabasen. (2 Samuel 5:8) Ipakita ti baro a panagadal nga adda dua nga abut a rummuar iti pader ti kadaanan a siudad.
Mammanon dagiti Managtunton-tugot
“No ditay agannad, . . . awanton dagiti gagangay a managtunton-tugot idiay makin-abagatan nga Africa,” insurat ni Louis Liebenberg iti African Wildlife. Ti autor, maysa nga eksperto maipapan iti tema, pagamkanna a ti arte iti panangtunton-tugot kadagiti animal agpukawton. Dadduma kadagiti kalalaingan a managtunton-tugot nakagtengdan iti edad a nakapsuten ti panagkitada. Dagiti managtunton-tugot maibilangda laeng a di nasigo a trabahador ket umawatda laeng iti nababa a sueldo, a dagita dagiti kangrunaan a rason no apay nga aglumlumenen ti propesion. Mabalin a di sumayaat dagiti bambanag “no nababa ti panangmatmat dagiti ubbing a kaputotan, nga agtarigagay iti ‘nasaysayaat’ a kasasaad ngem iti kasasaad dagiti lallakayda kadagiti managtunton-tugot.” Ngem dagiti aduanen ti kapadasan a managtunton-tugot naskenda a mangparmek iti panaganup ken iti panangimaton kadagiti reserba a paganupan, gapuna ti “panagtunton-tugot rebbeng a bigbigen a naisangsangayan a propesion,” kuna ni Liebenberg. “Ti panagbalin nga eksperto a managtunton-tugot sapulenna ti kinalaing a nangatngato ngem ti gagangay.”
Saan Pay a Nataengan Unay
Dagiti kaudian a naiparang a babbai iti akkub ti magasin iti Japan isu da Kin (kaipapananna “Balitok”) Narita ken Gin (kaipapananna “Pirak”) Kanie. Ti nangnangruna a pakaawisan ket sangagasut ti tawendan ken singinda. Nasalun-atda, naalibtak, ken managpakatawa. “Nasarakan” ida ti mayor iti Nagoya idi Setiembre 1991 idi binisitana ida maipapan iti “Aldaw ti Panagraem kadagiti Natataengan.” Nanipud idin, ti pareha kanayonen a makita iti telebision agraman kadagiti komersial dagiti magasin. Idi Pebrero, ni Kin ken Gin rinugianda ti maysa a karera a panagirekord ti kanta babaen ti panangaramid iti compact disc. Dayta a bulan napanda met iti opisina ti rentas tapno agbayad iti buisda iti damdamo unay iti panagbiagda. Saanda a maay-ayo iti nagpatnag a balligi ken iti kinabaknang. Kunada nga awan ti pangusaranda iti kuarta, ket ti kaaduan dayta itedda a tulong kadagiti dadduma.
Di Matarigagayan ti Babbai
Us-usaren dagiti babbai idiay India ti ultrasound technology a mangikeddeng no lalaki wenno babai ti sikogda. No babai, masansan a mairegreg ti sikog. Daytoy nagbanag iti kasta unay a panagbaliw iti kaadu ti babai ken lalaki. Idiay Estado ti Haryana, kas pangarigan, adda laeng 874 a babbai iti tunggal 1,000 a lallaki. Ti “dakkel a nagdumaan ti kaadu ti lalaki ken babai ket saan a gapu ta basbassit ti maipasngay (wenno maiyinaw) no di ket gapu ta basbassit ti mapalubosan a maipasngay wenno agbiag,” kuna ti report ti NU. Dagiti babbai maibilangda a pakautangan. Masapul ti sab-ong iti tiempo ti kasar ken dagiti regalo no agpasngay ti anak a babai. Ti pannakaipasngay ti maysa a lalaki marambakan, ngem saan a marambakan ti pannakaipasngay ti babai. Mabalin a panawan ti lalaki ti asawana a di aganak iti lalaki, wenno mabalin pay a mangasawa iti maikadua. Adda met dayta a parikut kadagiti Indian nga agnanaed iti sabali a pagilian. Nabiit pay nga impadamag ti The Medical Post iti Canada ti maysa a reklamo a dagiti “doktor manipud iti komunidad ti East Indian Sikh iti British Columbia ket tultulonganda dagiti babbai a mangiregreg iti sikogda no maammuanda a ti sikogda ket babai tapno padasenda ti maaddaan iti lalaki iti sumaganad.” Tangay ti sekso ti sikog ket maikeddeng laeng a siuumiso kalpasan ti 16 a lawas, masansan a mairegreg dagiti lalaki. Pulos a di maibaga dayta iti ina.