Dagiti Makaawis nga Im-imatayo
ITI makatitileng nga ikkis, inibbatan ti agtutubo a lalaki ti martiliona ket pinetpetanna a siiirut ti tanganna a kasla ket tay mapespesna ti ut-ot. Imbes a tiruenna ti lansa, natamaan manen ti tanganna.
Iti dayta a kanito kaykayat payen toy agbalinto a karpintero a nasaysayaaten nga awan dayta a tangan. Ngem ti masansan a “naisalsalumina” a tangan ket paset ti maysa a kapapatgan nga alikamen ti tunggal maysa kadatayo.—ti ima ti tao.
Gapu ta kabisadotayo dagiti imatayo—dagiti nakarting a ramramay, dagiti nalap-it a susuop, dagiti sensitibo a nerbio, ken dadduma pay—naglaka ti panangtagilag-an ti pategda. Ngem pulos nga awan ti magapuanantayo no ditay usaren dagiti imatayo. “Amin a masarakam nga aramiden ti ima, aramidem ti inggat’ kabaelam,” ingunamgunam ni masirib nga Ari Salomon. (Eclesiastes 9:10) Maitutop ngarud a pinilina ti ima kas simbolo ti natauan nga aramid, ta pudno nga apag-isu nga alikamen nga awan umartap.
Nakaskasdaaw ti Pannakaaramidna
Mabalin a rapiduen dagiti ramaytayo dagiti teklado iti makinilia iti nalabit nasurok a sangagasut a sasao kada minuto. Mabalinna ti agsala kadagiti nasurok a 88 a teklado ti nagdakkel a piano bayat a tokarenna ti maysa a panid ti nota a mangpataud ti nagpintas a musika. Ngem ti ngay tangan? Bueno, padasenyo daytoy: Ukradenyo ta dakulapyo, ket bay-anyo a nakatudo dagiti ramayyo iti ngato. Pilkuenyo ti kada ramayyo, irugiyo iti kikit. Napaliiwyo kadi a narigat a kutien dagiti dadduma a ramay? Ita kukutenyo ti tangan, ipangatoyo sa ipababa, pagrikusenyo. Makutiyo uray ngangngani saan nga agkuti dagiti dadduma a ramay. Daytoy naisalsalumina a panagwaywayas ti tangan—naaramid a posible babaen ti nalap-it a saddle joint iti puonna ken ti kaadda dagiti bukodna a piskel—mangipaay kadagiti naisangsangayan a kabaelan.
Maysa kadagitoy isu ti pannakabael ti sungani a tangan a mangsagid kadagiti dadduma a ramay, wenno mangidupir iti maysa kadakuada. Awan serserbina? Ikarigatanyo a piduten ti maysa a sinsilio a di usaren ti tangan, wenno luktan ti maysa a garapon, wenno puligusen ti seradora ti ruangan. Uray ti gayyemtayo a karpintero kasapulanna dagidiay “naisalsalumina” a tangan tapno matengngelna ti lansa wenno mailayatna ti martiliona. Kinapudnona, ti sumagmamano a kadaanan a nasion sinurotda ti nadangkok nga ugali a panangpukol kadagiti tangan, tapno mabaldado dagiti nakautibo a kabusor a soldado.—Oc-ocom 1:6, 7.
Kadagiti amin a trabaho a mabalin nga aramiden dagiti ramay, nakaskasdaaw ta sumagmamano ti piskelda. Iti rabaw, kasla awan serbi daytoy, yantangay ti ad-adu a piskel kaipapananna ad-adu a pigsa. Nupay kasta, ad-adda a dumakkel dagiti piskel no kankanayon a mausar. Aniat’ mapasamak no dagiti ramaytayo naikkan kadagiti napipigsa a piskel? Iti kawadwad ti trabaho nga aramiden dagiti ramay, dagiti imatayo inton agangay nakapuspuskolton, a mamagbalin a narikut ken imposible a mangaramid kadagiti delikado a trabaho. Anian a yamantayo ta ti Namarsuatayo sisisirib nga insaadna ti kaaduan kadagiti piskeltayo kadagiti takkiag, a maisilpo kadagiti ramramay babaen dagiti napipigsa a pennet!
Nasayaat ti Pannakaisulbongna a Guantes
Ti kudil iti imatayo ket saan laeng a basta abbong. Kuddutenyo ti kudil iti bukot ti imayo. Makitayo a daytat’ nalukay ken nalaka nga aggaraw. Ipalubosna ti panagkemmakemna. Itan, ti met ngay dakulap? Nair-irteng ti kudil ti dakulap. Panunotenyo laengen nagrikut koma a petpetan a naimbag ti aniaman a banag no ti kudil ket nalabudoy. Tapno nairut ti petpet, ti dakulap nakutsonan. Naisangsangayan ti kapuskol dagitoy nataba a deposito nga adda ti baba dagiti ramay ken puon ti ima—ti gagangay a pagpigsaan no gammatantayo wenno pislen ti aniaman a banag.
No mingmingam a nalaing ti pingir ti dakulapmo, madlawmo a ti kudil ket saan a nalamuyot. Malaksid kadagiti nalatak nga ugis ti dakulap, ti ima naabbongan iti adu a napino nga aguurnos ken nagtitimbukel a linia a maawagan papillary ridges. Kas marka iti dapan ti sapatosyo, dagitoy a karenken mangipaay ti nasaysayaat a puersa ken pasayaatenna ti panangpetpet.
Iti ungto dagiti karenken masarakan dagiti babassit a pagruaran ti ling-et a mangpaagneb ti dakulap. Awan duadua a nakakitakayon ti trabahador a mangrisiris kadagiti imana sakbay a mangibagkat iti nadagsen. Daytoy ket saan a basta nakairuaman. Ti panangrisiris mangpabara, a mangtignay ti liling-etan. Ti agneb mangpasupnet a mangipaay ti nair-irut a petpet. Ania ti aramidenyo no marigatankayo a mangukag kadagiti pinanid ti maysa a libro a nakaing-ingpis ti papelna? Nalabit kasta met laeng—irisirisyo dagiti ngudo ti ramayyo iti tanganyo tapno maukagyo a nalaklaka dagiti naingpis a panid.
Dagiti nagtitimbukel ken agrikus a karenken kadagiti ngudo ti ramay sabali ti pakausaranna—mangbukelda ti naidaddaduma a lamma. Kasla karkarna, agsaad ti maysa a padron dagiti linia iti las-ud dayta nagbassit nga espasio iti murdong ti ramay a saan a pulos maipada iti nasurok a 50 bilion a sabsabali pay nga adda a ramramay ken tangan. Agpapan pay agasping unay dagiti singin, dagiti lammada ti mamagduma kadakuada. Makapainteres, idi pay napalabas a maikatlo a siglo K.K.P., inlasin dagiti negosiante nga Insik dagiti klienteda babaen kadagiti lammada, a napaneknekan a mapagtalkan a kas ti pirma. Kinapudnona, uray dagiti sugat ti ramay dina balbaliwan ti lamma. Aglunitto a di nabalbaliwan la ketdi ti sugat saan unay a nauneg.
Rinibribo a Nerbio
Nupay di makakita, makangngeg, wenno agsaep dagiti imatayo, dagitoy, nupay kasta, ti maysa a kangrunaan a pangrikna ti lubong nga adda ti aglawlawtayo. Ania ti aramidenyo, kas pangarigan, no addakayo iti nakasipsipnget a kuarto? Iyunnatyo dagiti imayo, nakaukrad dagiti ramayyo, ken agarikap iti uneg ti kuarto. Wen, saan la nga apagpag-isu nga alikamen ti imatayo no di pay ket nalaing nga agrikna. Ipaayandatayo ti agtultuloy nga impormasion—napudot ti dalikan, nabasa ti tualia, seda ti kawes, nalamuyot ti dutdot ti pusa, ken adu pay. Ti maikalima a sentidotayo, ti sentido a pagsagid, mangrugi kadagiti ima.
Sensitibo unay dagiti ngudo dagiti ramaytayo agsipud ta dagita ti nagpunipunan dagiti sensory receptor—1,400 ti adda iti kada centimetro kuadrado. Kas pangarigan, no tenglenyo ti dua nga aspili iti 6 milimetro kaaddayo sa isagid iti rupayo, mariknadanto kas maymaysa a tudok. Ngem isagid dagti isu met la nga aspili iti murdong ti ramayyo, ket ti nasedsed a nerbio sadiay giddato nga ibagada kadakayo a nariknada ti dua nga aspili. Daytoy ti mamagbalin a posible a makabasa ti maysa a bulsek iti Braille. Siasino ti agkuna a di makakita dagiti ima?
Ti laeng paset ti ima nga awanan ti nerbio ket dagiti kuko. Ngem dina kayat a sawen nga awan mamaaydan. Maisupadi iti dayta dagiti kuko patibkeren ken salaknibanda dagiti sensitibo ngem nalukneng a murdong ti ramay. Dagus met a mausar a pagukis ti kahel, agkuskus ti bassit a mantsa, wenno mangpidut ti babassit a batik. Agsiddaawkayo kadi no kasano kapartak a dumakkel ti kuko? Agpannuray dayta kadagiti nagduduma a banag. Dagiti kukotayo naparpartakda nga umatiddog no kalgaw ngem no kalam-ekna. Kapartakan nga umatiddog ti kuko ti tangan ngem ti kikit. Naparpartak a dumakkel ti kuko ti kanayon nga usaren nga ima. Ket ti kapartakna mapattapatta nga agarup 0.1 milimetro kada aldaw.
Ipalgakdat’ Maipapan Kadatayo
Adut’ maipalgak ti imatayo maipapan iti maysa a tao. Ti nabara nga alamano, ti nalamuyot nga apros, ti nairut a petpet, ti mangwitwitwit a ramay—dagitoy amin agsaritada maipapan kadatayo. Kinapudnona, kaaduan kadatayo ti marigatan nga agsao a di mabuyogan dagiti sasaotayo kadagiti mangipaganetget wenno mangiladawan a kompas. Kadagiti tuleng, nasken unay daytoy abilidad a mangiyebkas. No di maiyebkas ti sao mabalin nga agsenias ti ima. Dagiti Americano nga Indian, Hawaiiano, ken dagiti Taot’ bakir nga Africano addaanda amin ti bukodda a makaay-ayo a senias.
Saanna laeng nga ibaga ti maipapan kadatayo, adda met maibaga dagiti ima kadatayo. “Naisalsalumina dagiti ima ti tao iti kasaknap ti panangiyebkasda, saan laeng a kadagiti sasao no di ket kadagiti pay rikrikna ken kapanunotan,” insurat ni John Napier iti librona a Hands. Nupay ngangngani aglanglanga “dagiti ima” ti adu nga animal a kas iti imatayo, ti naisalsalumina a pannakasangal ken kabaelan ti ima ti tao saan koma a tagibassiten babaen iti panamati iti di nainkalintegan nga ebolusion. Imbes ketdi, ti nagsayaatan a pannakadiseniona nalawag nga iparangarangna ti sirib ti Diseniador, ti Nangdisenio ken Namarsua kadagiti amin a banag, ni Jehova a Dios.—Apocalipsis 4:11.
Isu a bayat a ti agtutubo a karpinterotayo, nakaiggem ti martilio, maminsan manen nga isaadna ti lansa iti nagbaetan ti tangan ken tammudona, nalabit addaanen baro a panangraem kadagiti nagpateg a paris nga imana. Pudno, nakabalantayo nga agaramid kadagiti amin a masarakan ti imatayo nga aramiden.
[Ladawan iti panid 20]
Kadagiti 50 bilion nga adda, awan ti dua a tangan a nasarakan nga agpada ti lammana